“Çocuğunuzun iyiliği için önce oksijen maskesini kendinize takın.”
Bu, yalnızca uçaklarda duyduğumuz bir güvenlik uyarısı değil; aynı zamanda ebeveynlikte de altın bir kuraldır. Çünkü iyi bir ebeveyn olmanın ilk adımı, iyi olma halini sürdürebilmektir. Ancak çoğu anne-baba, çocuklarının ihtiyaçlarını önceliklendirmek adına kendi ihtiyaçlarını sürekli erteler. Bu yazıda, ebeveynlikte kendine bakımın neden lüks değil bir gereklilik olduğunu; psikolojik, fizyolojik ve duygusal temelleriyle birlikte ele alacağız.
Kendine Bakım: Nedir ve Ne Değildir?
Kendine bakım, sosyal medyada gösterildiği gibi yalnızca spa günlerinden, kahve molalarından ya da tatillerden ibaret değildir. Gerçek anlamda kendine bakım; bedensel sağlığı koruma, duygusal ihtiyaçları fark etme, zihinsel yükü yönetme ve bireysel sınırları koruyabilme becerisidir. Psikolog Kristin Neff’in öz-şefkat kuramına göre, kişi kendi acılarına dikkatle ve yargılamadan yaklaşabildiğinde daha sağlıklı ilişkiler kurabilir ve stresle daha iyi başa çıkabilir.
Kendine bakım, yalnızca kendini şımartmak değil; uzun vadede sürdürülebilir bir ebeveynlik için zihinsel dayanıklılığı korumaktır. Çünkü unutulmamalıdır ki, tükenmiş bir ebeveyn ne kadar çabalasa da çocuklarıyla gerçek bir bağ kurmakta zorlanır.
Araştırmalar Ne Diyor?
Yapılan birçok araştırma, ebeveyn tükenmişliğinin hem çocukların davranış sorunlarını hem de ebeveynin kendilik algısını olumsuz etkilediğini göstermektedir. Örneğin, 2019 yılında yapılan bir çalışmada, ebeveynlerin yüksek stres düzeylerinin çocuklarda daha fazla uyum ve dikkat problemiyle ilişkili olduğu bulunmuştur. Aynı zamanda stresli ebeveynlerin, çocuklarının duygularına karşı daha az duyarlı olduğu da gözlemlenmiştir.
Pozitif Psikoloji yaklaşımına göre ise, bir bireyin kendini iyi hissetmesi; anlamlı ilişkiler kurma, baş etme becerilerini geliştirme ve üretkenliği artırma açısından kritiktir. Bu noktada kendine bakım, yalnızca bireysel bir iyilik hali değil, aynı zamanda çocuklara da rol model olma fırsatıdır.
Kendine Bakımın Ebeveynlik Üzerindeki Etkileri
- Duygusal Regülasyon: Ebeveynin kendi stresini yönetebiliyor olması, çocuğa da duygularla sağlıklı baş etme becerileri kazandırır. Çünkü çocuklar ebeveynlerini gözlemleyerek kendi duygularını tanımayı ve ifade etmeyi öğrenir. Özellikle öfke, kaygı ve sabırsızlık gibi zorlayıcı duygularla baş etmede model olmak büyük önem taşır.
- Empati Kurma Becerisi: Duygusal anlamda tükenmiş bir ebeveynin empati göstermesi zordur. Oysa sağlıklı bir ruh halinde olan bir yetişkin, çocuğun davranışının arkasındaki ihtiyacı daha iyi görebilir ve bu ihtiyaca uygun yanıtı oluşturabilir.
- İlişki Kalitesi: Araştırmalar, ebeveynlerin kendine zaman ayırdıklarında çocuklarıyla daha kaliteli ve anlamlı zaman geçirebildiklerini gösteriyor. Çünkü burada mesele sürenin uzunluğu değil, duygusal varoluşun niteliğidir. Çocukla geçirilen vakitte sadece o “anda” bulunabilmek, tüm dikkati çocuğa verebilmek “şu an tamamen sendeyim, seni dinliyorum ve önemsiyorum” mesajını iletir. Bu da çocuk ile güçlü bir bağ kurmak için temel oluşturur.
Peki, Ebeveyn Olarak Kendimize Nasıl Bakabiliriz?
- Günlük Mikro Molalar: 10 dakikalık nefes egzersizi, sessiz bir çay molası veya kısa bir yürüyüş bile zihinsel toparlanma sağlar.
- Destek Sistemleri: Eş, aile, arkadaş ya da profesyonel destek… Yalnız olmadığını bilmek, yükü hafifletir.
- Sınır Koymak: “Hayır” diyebilmek ve kişisel alan yaratmak, hem ebeveynin tükenmesini önler hem de çocuğa sınırların doğal olduğunu öğretir. Çocukların kendi sınırlarını koyması ve korumasında ebeveynler büyük önem taşır. Ebeveynin nasıl sınır koyduğu çocuğa model olur. Bu nedenle ebeveynin kendine de alan açması hem sınır koymaya model oluşturur hem de kendine alan açma noktasında önem taşır.
- Kendi İhtiyaçlarını Fark Etmek: Bir ebeveyn olarak “Ben şu an ne hissediyorum, neye ihtiyacım var?” sorusunu düzenli olarak kendinize sormak, içsel rehberliğinizi artırır. Her akşam kendinize bu soruları sormak duygularınızı ve duygusal ihtiyaçlarınızı fark etmenize yardımcı olarak kendinizle kurduğunuz bağı güçlendirir. Aynı zamanda bu ihtiyaçları karşılayabilmek psikolojik iyi oluş kaynaklarınızı güçlendirmeye yardımcı olur.
- Suçluluk Duygusu ile Vedalaşmak: Kendinize vakit ayırmak, çocuğunuzu ihmal ettiğiniz anlamına gelmez. Aksine, onun daha güvenli, duygusal olarak dengeli bir ortamda büyümesine katkı sağlar.
Sonuç: Kendinize İyi Bakmak, Çocuğunuza da İyi Bakar
Ebeveynlik, bir görev değil, bir ilişkidir. Bu ilişkinin sağlıklı yürümesi ise yalnızca çocuğun ihtiyaçlarını değil, ebeveynin de kendi sınır ve kaynaklarını gözetmesiyle mümkündür. Kendine bakım; sadece sizin değil, çocuğunuzun da yararınadır.
Unutmayın, siz iyiyseniz, ebeveynlik de güçlenir.
Kaynakça
Roccella, M., Smirni, D., Smirni, P., Precenzano, F., Operto, F. F., Lanzara, V., Quatrosi, G., & Carotenuto, M. (2019). Parental Stress and Parental Ratings of Behavioral Problems of Enuretic Children. Frontiers in Neurology, 10, 1054.
https://doi.org/10.3389/fneur.2019.01054
