Günümüzde her ailenin temel beklentileri arasında, sağlıklı yetişkinler yetiştirmek vardır. Sağlıklı yetişkin kavramı, bebeklik-çocukluk-ergenlik dönemi gibi kendine özgü dönemlerin toplamından oluşmaktadır. Bütün bu dönemlerde ise aile ikliminin doğrudan etkisi son derece büyüktür. Bireyi, içinde bulunduğu aileden bağımsız düşünmek mümkün olmayacaktır.
Ergenlik dönemi üzerine uzun yıllardır yürütülen, alanda mevcut pek çok çalışma yer almaktadır. Dönemsel bir geçiş olan bu evrenin, bu denli güncel çalışma konusu olarak ele alınmasının en önemli sebeplerinden biri, çocukluk ve yetişkinlik arasındaki ayrımları içermesinin yanı sıra, yetişkinlik sürecinin deneyimlenme biçimi üzerinde de önemli bir rol oynamasından kaynaklanmaktadır. Literatüre baktığımızda; ergenlik dönemi, kişinin gelişim sürecinin ve çocukluk döneminin bitmesiyle birlikte sözü edilen dönemin başlangıcından, fizyolojik olarak erişkinliğe ulaşıncaya kadar geçen bir gelişim evresidir (Koç, 2004).
Ergenlik dönemi, başlangıç ve bitiş zamanlarının belirlenmesinde olduğu kadar, normal ve anormalliğinin belirlenmesinde de güçlük çekilen bir dönem olma özelliğine de sahiptir. Ancak, iyi bir aile desteği alan ergenlerin bu dönemi fazlaca sorun yaşamadan atlattığı da görülmektedir (Parlaz, Tekgül, Karademirci ve Öngel, 2012). Bütün bu dönem içinde ergeni içinde yaşadığı aileden ayrı düşünmek mümkün olmadığından, aile ikliminin ergenin problem çözme davranışı üzerindeki etkisi de önem kazanmaktadır. Ergenin davranışlarında rol oynayacak değerleri kazanması, toplumsal yöndeki sorumluluklarını bilmesi konusunda yardıma ihtiyacı vardır. Bu ihtiyacının giderilmesinde ve ergenin hayatında etkiye sahip olan ilk temel kurum ailedir (Şahin ve Özçelik, 2016). Aile iklimi içindeki dinamikler de ergenin problem çözme, sorunlara yaklaşım, karar alma gibi mekanizmaları üzerinde doğrudan etkiye sahip olacaktır. Bu etki kapsamında, ergenin sergileyeceği prososyal davranışlar da değişkenlik gösterebilmektedir. Herhangi bir karşılık beklenmeksizin, diğerlerini düşünerek ve gönüllü biçimde gerçekleştirilen davranışlar, prososyal davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Yavuzer, 2017).
Yukarıdaki bilgiler kapsamında bir değerlendirmede bulunacak olursak, ergenlik dönemine gelene kadar aile ikliminin etkisinin büyük ve doğrudan olduğunu söylemek mümkündür. Ebeveynler olarak; arkadaş gruplarının, sosyal medyanın, dahil olunan diğer sosyal ortamların etkisi üzerine de düşünebiliriz ancak, aile ikliminin etki alanı diğerlerinden çok daha yüksek olacaktır.
Aile ikliminin hem ergen hem de ebeveyn tarafından sağlıklı bulunduğu koşullarda ergenlerde prososyal davranışların da artacağını bazı çalışmalar desteklemiş olsa da, prososyal davranışların ergenler üzerinde incelenmesi yeni çalışma konuları arasında yer almaktadır.
Peki, bu davranışı desteklemek için ev içinde nasıl bir iklim olması gerekir?
Ergenlik dönemi, duygusal yoğunluğun arttığı bir evre olarak ele alınacak olursa “anlaşılma ihtiyacı” üzerinde durmakta fayda var. Temel beklentileri kendilerini özgürce ifade edebilme ve çevresi tarafından anlaşılmak olan ergenlerin bu talebi aile iklimi içinde karşılandığında davranışları üzerinde pozitif bir etkiye sahip olacaktır. Bu isteğin temelinde ise olgunluk çabası ve bunu çevreye ispatlama isteği vardır. Günlük rutinlerde karar veren, alınan kararlarda etki sahibi olduğunu hissedenler için aile iklimi pozitif algılanacaktır. Buna bağlı olarak prososyal davranışları da artacaktır.
Öte yandan, kabul ortamının da evdeki varlığı, aile iklimini olumlu yönde etkileyeceğinden, ergenler için de büyük önem taşımaktadır. Ancak aile iklimi, prososyal davranışların gözlenmesi için tek başına yeterli olmayacaktır. Ergenin içinde bulunduğu psikolojik durum, sahip olduğu sosyal ortam, ailenin eğitim düzeyi, ebeveynlerinin kendi ebeveynleri ile olan ilişkileri ve bu ilişkilere bağlı olarak sergiledikleri tutumlar gibi pek çok karıştırıcı değişken çalışma içinde yer almaktadır. Ergenlerin maruz kaldığı sosyal ortamın etkisine ek olarak, beraberlerinde getirdikleri mizaç özellikleri de ergenin prososyal davranışları sergileme tercihleri üzerinde etkiye sahip olacaktır.
Kaynakça
Koç, M. (2004). Gelişim psikolojisi açısından ergenlik dönemi ve genel özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), 231–238.
Parlaz, E. A., Tekgül, N., Karademirci, E., ve Öngel, K. (2012). Ergenlik dönemi: fiziksel büyüme, psikolojik ve sosyal gelişim süreci. Turkish Family Physician, 3(2), 10–16.
Şahin, Ş., ve Özçelik, Ç. Ç. (2016). Ergenlik dönemi ve sosyalleşme. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 5(1), 42–49.
Yavuzer, N. (2017). Bir prososyal davranış kaynağı olarak özgeci motivasyonun ilgili alan yazını ışığında değerlendirilmesi. Hayef Journal of Education, 14(1), 105–126.
