Günümüzde sosyal medya mecraları ve internetin bilinçsiz kullanılması, bireylerde olumsuz etkenlere neden olabileceğini sıklıkla duymakta ve okumaktayız. Dijital oyun dünyası da bu etkenlere bir yenisi olarak eklenmektedir. Sosyal medyada ve internette çok sık yayınlanan oyun reklamları ile hemen hemen her birey merak ederek dijital oyun indirmekte ve oynamaktadır. Ergenler ve yetişkin bireyler, günlük hayatlarında boş zamanlarını değerlendirme amacı ile indirdikleri oyunlar zamanla günlük rutinlerini bozmakta, arkadaş çevrelerini ve ailesini ihmal etmeye yöneltmekte, okul ve iş başarılarını düşürmekte, hatta oyun içi satın alımlarla para harcatmaya yöneltmekte ve bütçelerini kontrol edememeye kadar gitmesine neden olabilmektedir. Popüler kültürün etkisi olarak oynanan oyunlar, zamanla bireylerin saatlerini ve günlerinin çoğunu harcatarak gerçek hayattan soyutlamaktadır.
OYUN BAĞIMLILIĞININ TANIMI NEDİR? ERGENLER İÇİN OLUMSUZ ETKİLERİ NELERDİR?
İlk ticari oyun olan Computer Space’in 1971 yılında piyasaya sürülmesi ile başlayan dijital oyun endüstrisi, bugün dünyada 24,75 milyar dolar bütçesi ile medya dünyasının önemli bir bölümünü oluşturmakta ve bir milyarın üzerinde kullanıcısı bulunmaktadır (Entertainment Software Association, 2013).
Sağlıklı yaşam biçiminin parçası olarak aşırıya kaçmadan dijital oyunları oynamanın normal olduğu, hatta oyunların duygusal boşalma ve rahatlama gibi olumlu katkıları da bulunduğu kabul edilmektedir (Green ve Bavelier, 2003; Prot ve ark., 2014). Ancak, oyun oynama isteği kişi tarafından kontrol edilemiyor, duygu ve düşüncelerde, sosyal yaşamda değişime neden oluyor ise problemin varlığından ya da bağımlılıktan söz edilmektedir (Griffiths ve Davies, 2005; Ögel, 2012; Young, 2009).
Oyun bağımlılığı, davranışsal bağımlılığın içinde incelediğimizde madde ile ilişkili olmayan, yani bireylerin hayatlarında kontrol edemediği kompulsif (takıntılı düşüncelerin neden olduğu sıkıntıyı ve huzursuzluğu ortadan kaldırmak veya azaltmak için yapılan yineleyici davranışsal ve zihinsel eylemlerdir) olarak tekrar eden davranışlardır. Bireyler, olumsuz sonuçlarının olabileceğini bilmesine rağmen devam ettirip, davranışları üzerindeki kontrolleri azalır ve davranışlarının öncesinde istek ve aşerme meydana gelir.
Oyun bağımlılığı, bireylerin düşüncelerinin sürekli oyunla meşgul ederek günlük rutin işlerini aksatmasına, akademik, sosyal ve aile hayatında olumsuzluklar yaşamasına rağmen oyun oynamaya devam etme, oyun oynama engellendiğinde tepki gösterme, çatışma, oyun oynayamadığında yoksunluk belirtileri gösterme şeklinde tanımlanabilmektedir (Griffiths, 2008).
Ergenler ve yetişkinler, sosyal alanda zorlanma, özgüvensizlik problemleri yaşama ve buna eşlik eden duygu durum bozuklukları gibi durumları varsa oyunun olumsuz taraflarından çabuk etkilenmektedirler. Özellikle ergenler, kendilerini zorlayan topluma ve aile içinde yaşanan şiddetli geçimsizliklere karşı interneti ve dijital oyunları bir isyan aracı olarak da kullanabilmektedirler. Oyunun içinde kendilerini güvende hissetmeleri, etkinliklerle yapılan savaşlarda elde edilen güç için yarışma heyecanı yaşamaları, olduklarından farklı rollere bürünmelerine olanak sağlaması ve bu sayede oyun içi grup mesajlaşmalarında arkadaş edinerek kendilerini sosyal kaygılardan uzaklaştırması gibi etkenler de ergenlerde oyuna karşı bağımlılık yaratmaktadır.
Kısaca oyun bağımlısında görülen belirtiler:
- Oynadığı oyun süresi hakkında yalan söylemeye başlaması,
- Oyunu bırakmakta zorlanması ve sürekli telefonu kontrol etmesi,
- Oyun oynadığını çevresinden gizlemeye çalışması,
- Arkadaşlarından, ailesinden ve sosyal aktivitelerinden yavaş yavaş uzaklaşması,
- Oyun oynadığı süreye kısıtlama geldiğinde karşı çıkması ve isyan etmesi.
Olumsuz etkenlere ek olarak aşağıdaki maddeler de sıralanabilir:
- Yorgunluk, yüksek konsantrasyon nedeniyle migren ve göz rahatsızlıkları,
- Ellerde uyuşma, kuvvetsizlik ve karıncalanma hissi,
- Kişisel hijyen ve bakımı ihmal etme,
- Uyumamak ve yemeklerden kaçınma davranışları,
- Dikkat dağınıklığı,
- Sosyal aktivitelerden uzak durma ve buna bağlı olarak depresyonun yaşanması,
- Boyun ve bel ağrıları gibi etkenlerden söz edilebilir.
OYUN BAĞIMLILIĞINI ÖLÇMEK İÇİN KULLANILAN ÖLÇÜTLER NELERDİR? HANGİ YÖNTEMLERLE ÖNLENEBİLİR?
Türkiye’de dijital oyun bağımlılığını ölçmek için kullanılabilen üç araca ulaşılmıştır. Bunlardan biri Kaya (2013)’nın yüksek lisans tezi olarak 327 ortaöğretim öğrencisi üzerinde geliştirdiği “Çevrimiçi Oyun Bağımlılığı Ölçeği”dir. İkinci tanı ölçeği; Horzum ve arkadaşlarının (2008) 460 ilköğretim öğrencisi ile geliştirdiği “Çocuklar İçin Bilgisayar Oyun Bağımlılığı Ölçeği”dir. Son olarak üçüncü tanı ölçeği ise Lemmens ve arkadaşlarının (2009) geliştirdiği, Irmak ve Erdoğan (2015) tarafından Türk diline uyarlanmış, geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış olan “Dijital Oyun Bağımlılığı Ölçeği (DOBÖ)”dür.
Griffiths (2003)’in dijital oyun bağımlılığını önleme ve mücadele konusunda ailelere ve bireylere yönelik aşağıdaki önerileri yol gösterici olabilir:
- Oyunları, yatak odası dışında herkesin görebileceği alanlarda oynamaya çalışın.
- Oyunları, işlerinizi veya ödevlerinizi tamamladıktan sonra ödül olarak kullanın.
- Çocuğunuzun “ne kadar”, “nerede”, “ne zaman” ve “ne tür” oyunları oynayabileceği ile ilgili temel kuralları/sınırları başında oluşturun ve bu konuda kararlı olun.
- Oyunların içeriği hakkında çocuğunuzla konuşun ve gerçek ile sanal dünya arasındaki farkı anladığından emin olun.
- Oyun dışında boş zamanlarınızı değerlendirmek için başka bir sosyal aktiviteye katılın.
- Oynamayı tercih ettiği dijital oyunların içeriğini öğrenin ve şiddet içerikli oyunlar yerine yaşına uygun, eğitici ve eğlenceli oyunları seçmeleri konusunda yönlendirici olun. Oyunun içeriği uygun olsa dahi bazı kurallar oluşturun ve sınırlar koyun. Ayrıca “bu oyunu oynayamazsın” demek yerine çocuğunuzla uygun oyunlar oynayarak birlikte vakit geçirin.
SONUÇ
Dijital oyunlar, günümüzde özellikle gençler ve ergenler arasında en yaygın eğlence araçlarından biri haline gelmiştir. Araştırmalar, bu oyunların olumlu etkilerinin yanı sıra “dijital oyun bağımlılığı” kavramını da gündeme taşımıştır. Dijital oyun bağımlılığı, oyun oynama süresinden çok, ortaya çıkan olumsuz sonuçları ifade eder. Şiddet içerikli dijital oyunların kontrolsüz kullanımı, ruh sağlığını olumsuz etkileyebileceğinden bu durumun göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Ancak, bu konuyu yalnızca şiddet içerikli oyunlarla açıklamak yeterli değildir.
Gençlerin interneti ve dijital oyunları bilinçli ve kontrollü şekilde kullanma alışkanlıklarını kazanmalarında, ailede güven, açık iletişim, destek ve sağlıklı ebeveyn-çocuk ilişkisi büyük önem taşımaktadır. Eğitici ve öğretici dijital oyunların, uygun süreler çerçevesinde ve kontrollü oynanması durumunda, ergenlerin gelişimine katkı sağlayabileceği unutulmamalıdır.
KAYNAKÇA
- Ayten Doğan Keskin, Neriman Aral. (2021). Oyun Bağımlılığı: Güncel Bir Gözden Geçirme. Bağımlılık Dergisi, 22(3), 327-339.
- Griffiths, M. D. (2008). Diagnosis and Management of Video Game Addiction. Direct Addict Treat Prevent, 12, 27-41.
- Aylin Yalçın Irmak, Semra Erdoğan. (2016). Ergen ve Genç Erişkinlerde Dijital Oyun Bağımlılığı: Güncel Bir Bakış. Türk Psikiyatri Dergisi, 27(2), 128-137.
