Günlük hayatımızda sıkça tanık olduğumuz, çoğu zaman “aşk” ya da “tutku” zannettiğimiz bazı ilişkiler aslında birer bağımlılık döngüsüdür. Bu tür ilişkiler dışarıdan tutkulu görünse de, içeriden boğucudur ve fark edilmeden kişisel bütünlüğü zedeler.
Birey partnerinden ayrı vakit geçirirken tam ve anlamlı hissetmemek, karar alırken zorlanmak, kimlik belirlemede güçlük yaşıyor olmak, ayrı kalma korkusu, ilişkinin devam etmesi için feda edilen özgürlükler ve fedakârlıklar, bağımlı ilişki yaşadığınıza dair belirtiler sunar.
Toplumun çiftlerden beklediği ‘bir bütün olma’ algısı düğüm ilişkileri romantize eder. ‘Onsuz yaşayamam.’ gibi büyük ifadeler bağımlılığı sevgiyle karıştırır.
Bağlılık, ilişkide bireylerin birbirine duyduğu saygı, sevgi ve sadakati temsil eder; sevgi dolu ama özgürlük içeren, kişisel alanların olduğu bağları içerir.
Bağımlılık, kendi başına karar alamamak, özgürlüğü kısıtlama arzusu, şüphecilik, onay arayışı gibi toksik bağlar içerir.
Peki “İlişki bir bağ mı, yoksa bir düğüm mü?”
Bağ destekler, düğüm boğar.
Bağlanma Kuramı – John Bowlby & Mary Ainsworth
John Bowlby & Mary Ainsworth’un bireyin erken yaşlarda bakım verenle kurduğu ilişkinin, ileriki yaşamında romantik ilişkiler de dahil olmak üzere tüm ilişkilerini nasıl etkilediğini açıklar. Bowlby ve Ainsworth’a göre bireyin küçük yaşlardan itibaren ailesiyle ve sosyal çevresiyle kurduğu ilişkiler, duygusal bağlanma biçimlerini belirler.
-
Güvenli Bağlanma: Kendi başına kalabilir, yakınlığa izin verir ve ondan boğulmaz. İlişkide bağımlı değil, dengededir. Kişisel alana saygı duyulur ve birlikte geçirilen zaman da aynı derece güven, sevgi ve özgürlük hissettirir.
-
Kaygılı Bağlanma: İlişkide terk edilme ve ayrılık korkusu baskındır. Ayrı kalma ihtimalinde kötü bir geleceğe ihtimal verilir ve bu toksikler bireylere zamanla zarar vermeye başlar. Aşırı yakınlık ve onay ihtiyacı vardır. Düğüm ilişki en çok burada görülür.
-
Kaçıngan Bağlanma: Yakınlıktan kaçar, bağımlı olmaktan korkar. İlişkiyi bırakmak da ilişkide kalmak da bu bağlanma tarzı için zordur. Genelde bağ değil, mesafe kurar.
Kaygılı bağlanan bireylerin, ilişkilerde benlik algılarının silikleşmesi, partnerin varlığına bağımlı hale gelmeleri ve ayrılığı “benliğin ölümü” gibi algılamaları, düğüm ilişkiyi tanımlar.
Simbiyotik İlişki Kuramı – Margaret Mahler
Mahler’in Bireyleşme Kuramı’na göre, çocuklukta 0–3 yaş arasında sağlıklı bir ayrışma-bireyleşme süreci yaşanmazsa, birey yetişkinlikte simbiyotik (yapışık) ilişkiler kurar. Simbiyotik ilişkide:
-
Bireyler bir bütün olarak yaşar, sınırlar siliktir. Bireylerin ilişki içinde birbirlerinin özel alanına saygısı yoktur, ‘bir bütün olmak’ kavramı benimsenerek sınırlar kontrolsüzce ihlal edilir.
-
Birinin duygusu diğerini otomatik olarak etkiler. Düğüm ilişkiler, ruh hali ve duygu değişimlerinde birbirlerine bağımlı hale gelir.
-
Ayrılmak psikolojik çöküş gibi hissettirir. Benlik duygusunu ilişkinin varlığıyla ilişkilendiren bireyler, ayrılık söz konusu olduğunda benlik duygusunun da tehditte olduğunu hissederler.
Düğüm ilişki, simbiyotik bağın romantik versiyonudur. Ayrılık = “Kendiliğin parçalanması” gibi yaşanır.
Transaksiyonel Analiz – Eric Berne
Ego durumlarında:
-
Ebeveyn: Kural koyan ve yöneten
-
Yetişkin: Mantıklı ve dengeli
-
Çocuk: Duygusal ve bağımlı
Bağımlı birey ilişkiyi “Çocuk” egosundan yürütür: Sevgiyle karışık korku, onay ihtiyacı, terk edilme paniği. Karşı taraf da bu döngüye girerse bir “Kurtarıcı – Mağdur” döngüsü oluşur. Bireyler birbirlerini kurtarmaya ve sadece ilişkilerini ayakta tutmaya çalışırlar, düğüm ilişki döngüsü oluşur.
Bu tür ilişkilerde “Yetişkin-Yetişkin” iletişim yoktur; ilişki oyunları oynanır: “Beni bırakma, yok olurum.”
Travmaya dayalı ilişkilerde, birey kendisine zarar veren kişiye bile bağlanabilir. Bu bağ, aşk değil, korku ve ödülün karışımıdır.
İlişki travmatik bile olsa ayrılamama hali vardır. Özellikle terk edilme korkusu, küçük sevgi anlarına sıkı tutunmayı getirir. İlişkideki doğal jestler, sevgi sözleri travmalara rağmen küçük ödüller olarak algılanarak ilişkiyi ayakta tutma sebebi olarak davranılır.
“Ayrılamadığı halde mutlu da olmayan” ilişkiler, düğüm ilişkilerin karanlık yüzüdür.
Bağımlı İlişki Modelini Tanımak ve Dönüştürmek
“Seninle mutluyum ama sensiz de varım” diyebilmek, duygusal olgunluğun göstergesidir.
-
Sağlıklı ilişkide, terk edilme, reddedilme ya da cezalandırılma korkusu olmadan kendini ifade edebilmek mümkündür.
-
Güvenin olduğu yerde kontrol ihtiyacı azalır.
-
Herkes kendi duygularının sorumluluğunu alır. Partnerini değiştirmek yerine, kendi tetikleyicilerine bakmak önemlidir.
-
Bağlı olmak, aynı bedende yaşamak değil; iki farklı benliğin bir ortaklıkta buluşmasıdır.
-
Kendi sosyal çevresi, zamanı ve alanı olan iki kişi düşün.
Düğüm ilişkilerde, kişiler fark etmeden geçmişte öğrendikleri duygusal döngüleri tekrar eder. Sağlıklı bağda, birey bu döngüleri fark edip kendini düzenleyebilir.
Yalnızlıkla sağlıklı şekilde kalabilen kişi, bağ kurmaya hazırdır. Çünkü ilişki, bir boşluğu doldurma aracı değil, iki bütün insanın etkileşimidir.
Sağlıklı ilişki, durağan değil, büyüyen bir yapıdır. Hem birey hem ilişki gelişim gösterir.
“Birbirinize yapışmadan yakın, yabancılaşmadan özgür kalmak.”
Bu, sağlıklı bağın en sade ve güçlü tanımıdır.
