Ebeveynlik doğası gereği güçlü bir bağ içerir. Bir çocuğun gelişimi için bu bağın güvenli, tutarlı ve sevgi dolu olması büyük önem taşır. Ancak bazı durumlarda ebeveynin çocuğa olan ilgisi, sağlıklı sınırları aşarak bağımlılık halini alır. Bu durum çocuğun gelişimini desteklemek yerine kısıtlamaya başlar. Psikolojik açıdan bu tür ebeveynlik tarzı, bağımlı ebeveynlik olarak tanımlanır. Bu makalede, bağımlı ebeveynliğin psikolojik temelleri, dinamikleri, sonuçları ve çözüm yolları ele alınacaktır.
2. BAĞIMLI EBEVEYN KİMDİR?
Bağımlı ebeveynler, çocuklarına duygusal, sosyal ve bazen fiziksel anlamda aşırı düzeyde bağlıdırlar. Bu bağlılık sevgiyle karıştırılmamalıdır. Buradaki bağ, çocuğun birey olmasını teşvik eden değil; aksine onu kendine duygusal dayanak yapan, çocuğu ayrıştıramayan bir ilişkidir.
Bağımlı ebeveynin temel özellikleri şunlardır:
-
Çocuğun bireyselleşmesinden rahatsız olur.
-
“O olmadan yaşayamam” düşüncesine sıkı sıkıya bağlıdır.
-
Çocuğun hayatı dışında bir sosyal ya da duygusal yaşamı yoktur.
-
Kendi yaşamındaki boşluğu çocukla doldurur.
-
Çocuğun tüm kararlarında söz sahibi olmaya çalışır.
-
Çocuğun ilgisi azaldığında reddedilmiş hisseder.
3. PSİKOLOJİK ALTYAPI: NEDEN BÖYLE OLURLAR?
3.1. Kendi Ebeveynlik Yaraları
Birçok bağımlı ebeveynin çocukluğunda ihmalkâr, sevgisini açıkça gösteremeyen ya da tutarsız ebeveyn figürleri bulunur. Bu bireyler, çocuklukta alamadıkları sevgiyi, ilgi ve değeri kendi çocukları üzerinden telafi etmeye çalışırlar.
3.2. Yalnızlık ve Kimlik Dağılması
Özellikle eşinden duygusal destek göremeyen, sosyal çevresi zayıf, iş ya da hobi gibi kişisel ilgi alanları olmayan bireylerde çocuğa yönelme daha yoğun olur. Bu kişiler zamanla kendilerini yalnızca “anne” ya da “baba” rolüyle tanımlar ve başka kimlikleri eritir.
3.3. Kaygı Bozuklukları ve Kontrol İhtiyacı
Anksiyete düzeyi yüksek bireyler, belirsizlikten korkar ve hayatın kontrolünü elinde tutmak ister. Çocuklarının her adımını kontrol etmeye çalışarak kaygılarını yatıştırmaya çalışırlar.
4. BU İLİŞKİNİN ÇOCUĞA ETKİLERİ
4.1. Bireyleşme Sorunları
Çocuk, kendi kararlarını veremez hale gelir. Ne istediğini bilmeyen, dışarıdan onay bekleyen bir yapı geliştirir. İleride hem kimlik gelişimi hem de ilişki kurma biçiminde ciddi zorluklar yaşar.
4.2. Suçluluk Duygusu ve Aşırı Sorumluluk
Ebeveynine “iyi gelme” görevi yüklenen çocuk, kendi hayatını yaşarken suçluluk hisseder. Evden ayrılmak, üniversiteye gitmek, evlenmek gibi adımlar onun için ağır bir duygusal bedel haline gelir.
4.3. Bağımlı İlişki Kalıpları
Bu çocuklar ileride ya kendi çocuklarına bağımlı ebeveyn olurlar ya da ilişkilerinde bağımlı/bağımlılık yaratan partnerler seçerler. Sağlıklı sınır koymakta zorlanırlar.
4.4. Kaygı ve Duygusal Bozukluklar
Sürekli ebeveynin duygularını regüle etmeye çalışmak, çocuğun psikolojik yükünü arttırır. Bu da anksiyete, depresyon, düşük benlik algısı gibi sorunlara yol açabilir.
5. BAĞIMLI EBEVEYN MİSİNİZ? ÖZ-DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki sorulara verdiğiniz “evet” yanıtlarını sayın:
-
Çocuğumla arama başkaları girdiğinde huzursuz olurum.
-
Onun mutsuzluğu beni panikletir ve hemen düzeltmek isterim.
-
Onsuz bir gün geçirmek bana çok zor gelir.
-
Kendi sosyal hayatımı onun ihtiyaçlarına göre şekillendiririm.
-
Çocuğum büyüyüp bağımsız bir birey olduğunda kendimi yalnız hissedeceğimi düşünüyorum.
4 ve üzeri “evet” cevabı, duygusal bağımlılık yönünde önemli bir işaret olabilir.
6. TERAPÖTİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
6.1. Farkındalık ve Kabul
Bağımlı ebeveynlik bir “suç” değil, çoğu zaman bilinçsizce gelişen bir hayatta kalma stratejisidir. İlk adım, bu dinamiği fark edip yargılamadan kabul etmektir.
6.2. Kendi Duygularınızla Yüzleşin
Boşluk hissi, yalnızlık, değersizlik gibi duyguları çocuk yerine bir yetişkin olarak ele almayı öğrenin. İçsel çocuğunuzla çalışın.
6.3. Sınır Koymayı Öğrenin
Sınır, sevginin azalması değil, ilişkinin sağlıklı hale gelmesidir. Çocuğun kendi kararlarını vermesine, hata yapmasına ve birey olmasına alan tanıyın.
6.4. Kendi Yaşamınızı İnşa Edin
Hayatınız sadece çocuğunuzdan ibaret olmamalı. Hobi, sosyal çevre, mesleki hedefler gibi sizi siz yapan öğeleri tekrar hatırlayın ve geliştirin.
6.5. Profesyonel Destek Alın
Bireysel psikoterapi ya da ebeveyn danışmanlığı ile bu döngüleri fark etmek ve dönüştürmek mümkündür.
7. SONUÇ
Ebeveynlik, sevgi, bağlılık ve fedakârlıkla örülü kutsal bir ilişkidir. Ancak bu ilişki karşılıklı bir birey olma hâli ile sağlıklı olur. Çocuğa bağımlı bir hayat, hem ebeveynin kendi gelişimini durdurur, hem de çocuğun psikolojik sınırlarını aşarak onun bireysel gelişimini baltalar. Sevgi, ancak özgürlükle birlikte var olduğunda gerçek bir iyileştirici güce dönüşür.
Kaynakça
-
Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss
-
Winnicott, D.W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment
-
Ainsworth, M. (1989). Attachments beyond infancy.
-
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği (TPDR)
