Başkasına Yüklenen Yapay Bozukluk (BYYB) (Factitious Disorder Imposed on Another) literatürde nadir görülen ancak oldukça ciddi sonuçlar doğurabilen bir çocuk istismarı türüdür. Bu bozukluk, DSM-5‘te resmi olarak bu şekilde yer almaktadır. Öncesinde ise literatürde “Munchausen Syndrome by Proxy (MSBP)”, “Factitious Disorder by Proxy”, “Caregiver-Fabricated Illness in a Child” gibi terimler kullanılmıştır.
Bu bozuklukta kişi, başka bir bireyin (genellikle bakım verdiği çocuğun veya bağımlı bir yetişkinin) sağlık sorunları olduğuna dair yanlış veya abartılı belirtiler üretir. Bu makalede, BYYB’nin tanımı, ortaya çıkış nedenleri, belirtileri, çocuk üzerindeki etkileri ve müdahale süreçleri ele alınarak, konunun psikolojik, toplumsal ve etik boyutları incelenecektir.
Tanım ve Klinik Özellikler
Munchausen by Proxy Syndrome (Vekaleten Hastalık) ilk olarak 1977 yılında Pediatrist Roy Meadow tarafından tanımlanmıştır. Meadow sendromu, bakım veren kişinin (çoğunlukla anne) çocuğun sağlık durumuna yönelik gerçek dışı şikayetler oluşturması ve/veya doğrudan zarar verici davranışlar sergilemesi şeklinde tanımlanmıştır. Görünüşte bakım veren kişi, fedakâr bir profil sergilese de altta yatan neden ilgi, onaylanma, şefkat ihtiyacı ve beklentisidir. Kişinin amacı, çevresinden ilgi, şefkat, yardım veya kahraman ebeveyn rolü üzerinden takdir kazanmaktır.
Başkasına Yüklenen Yapay Bozukluk hem psikolojik hem de fiziksel istismarın birleştiği karmaşık bir tablo ortaya koyar. BYYB’ye sahip bireyler, belirli davranış örüntüleri sergiler. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
-
Tıbbi bilgiye olağandışı düzeyde hâkim olma
-
Tıbbi müdahalelere aşırı bağlılık ve doktor doktor dolaşma
-
Sağlık personelinin ilgisini ve dikkatini sürekli üzerinde toplama çabası
-
Çocuğun yalnız bırakılmak istenmemesi veya hastaneye yatırılma talepleri
-
Çocuğun tedaviye rağmen iyileşmemesi veya yeni semptomlar geliştirmesi
-
Çocuğun sürekli ve açıklanamayan sağlık problemleri yaşaması
-
Çocuğun sağlığıyla ilgili uydurma veya yapay olarak oluşturulan belirtiler
-
Sağlık çalışanlarıyla yoğun iletişim ve manipülasyon çabası
-
Bakım verenin psikolojik olarak ilgi ve kahramanlık ihtiyacının yoğunluğu
Bu kişiler, çocuk üzerinde çeşitli manipülasyonlar yaparak (ilaç verme, çocuğun boğazına yabancı bir cisim yerleştirme, çocuğun yaralanmasına sebep olma vb.) hastalık belirtileri oluşturabilmektedirler.
Görülme Sıklığı ve Risk Faktörleri
Başkasına Yüklenen Yapay Bozukluk çoğunlukla annelerde görülse de, babalar, bakıcılar veya diğer bakım veren kişilerde de ortaya çıkabilir. Temelde kişinin derin bir ilgi ve onaylanma ihtiyacı yatar. Çocuk üzerinden kahraman ebeveyn rolü üstlenilir ve çevreden empati, ilgi ve destek toplanmaya çalışılır. Risk faktörleri arasında şunlar yer alabilir:
-
Travmatik çocukluk öyküsü (ihmal ve istismar)
-
Kişilik Bozuklukları (özellikle Borderline ve Narsistik özellikler)
-
Düşük benlik saygısı
-
Depresyon ve Kaygı Bozuklukları
-
Yalnızlık ve değersizlik hissi
Çocuk Üzerindeki Etkileri
Bu sendromun en dramatik yönü, çocukta oluşan fiziksel ve ruhsal travmadır. Çocuğun üzerinde çeşitli etkilere neden olur. Bu etkiler şöyle sıralanabilir:
-
Çocuk gerçekten hasta hale gelebilir.
-
Gereksiz tıbbi işlemler ve ameliyatlar geçirebilir.
-
Kronik kaygı, Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), bağlanma gibi ruhsal problemler geliştirebilir.
-
Çocuğun kendilik algısı ve sağlığına yönelik algısı bozulabilir.
-
Çocukta fiziksel zarar sonucu kalıcı durumlar ortaya çıkabilir.
-
Çocukta tıbbi travmalar ve güven kaybı oluşabilir.
Bazı ağır vakalarda, çocuğun hayatı ciddi derecede tehlikeye girebilir ve hatta ölümle sonuçlanabilir.
Tanı ve Müdahale Süreci
Başkasına Yüklenen Yapay Bozukluk tanısını koymak oldukça zordur. Çünkü, istismarcı genellikle çok ikna edici, ilgili ve fedakâr görünür. Ancak aşağıdaki durumlar tanıyı kolaylaştırabilir:
-
Çocuğun sağlık durumu ile anlatılan hikâyelerin uyuşmaması
-
Semptomların sadece bu bozukluğa sahip kişi yanında görülmesi
-
Tıbbi testlerle açıklanamayan durumlar
-
Çocuğun geçmişinde çok sayıda farklı tanı ve tedavi bulunması
Tanı sonrası müdahale, çok hassas ve profesyonel bir şekilde yapılmalıdır. Psikiyatristler, psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, çocuk koruma birimleri ve hukukçular, koordinasyon ve iş birliği içinde çalışmalıdır. Çocuğun güvenliği sağlamak, öncelikli hedef olmalıdır.
Tedavi ve Yaklaşım
Başkasına Yüklenen Yapay Bozukluk tedavisi karmaşıktır ve uzun süreli psikoterapi gerektirir. İstismarcının davranışlarının ardında yatan ihtiyaçlar, travmalar ve kişilik yapısı incelenmelidir. Ancak birçok vakada kişi rahatsızlığını inkâr eder ve tedaviye direnç gösterir.
Tedavi süreçlerinde aşağıdaki yaklaşımlardan yararlanılabilir:
-
Psikodinamik Terapi
-
Travma Odaklı Terapiler
-
Aile Terapisi
-
Kişilik Bozukluklarına Yönelik Müdahaleler
Sonuç
Başkasına Yüklenen Yapay Bozukluk, çocuk istismarının görünmeyen ve karmaşık yönlerinden biridir. Çocuğun sağlığını ve ruhsal gelişimini tehdit eden bu bozukluk, dikkatli değerlendirme, profesyonel yaklaşım ve disiplinler arası iş birliği gerektirir. Toplumda farkındalık oluşturmak, sağlık çalışanlarının eğitimini arttırmak ve psikolojik destek mekanizmalarını güçlendirmek, bu tür vakaların erken fark edilmesi ve önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Kaynakça:
-
Meadow, R. (1977). Munchausen syndrome by proxy: The hinterland of child abuse. The Lancet, 309(8012), 343-345.
-
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.
