Psikolojik Sağlamlık Nedir?
Bireyin olumsuz olaylarla karşılaşması durumunda, risk faktörleri ve koruyucu faktörlerin etkileşimi ile bireyin karşılaştığı olumsuz duruma karşı güçlü durabilmesidir. Psikolojik sağlamlık, bireyin yaşadığı stres, travma gibi durumlar karşısında kendisini daha kısa sürede toparlayabilmesidir. Psikolojik sağlamlığa etki eden risk faktörleri bireysel, ailevi ve çevresel olmak üzere 3’e ayrılır.
Risk Faktörleri Nelerdir?
Bireyin yaşantısında negatif etkiye neden olan ve psikolojik sağlamlığını olumsuz etkileyen faktörlerdir.
- Bireysel Risk Faktörleri: Bireyin kendisiyle ilgili olan faktörlerdir. Örneğin, okul başarısızlığı, sigara kullanımı gibi örnekler verilebilir.
- Ailevi Risk Faktörleri: Bireyin ailesinden kaynaklanan olumsuz durumlardır. Örneğin, ailenin düşük sosyoekonomik düzeye sahip olması, ebeveynlerin davranışlarındaki tutarsızlık, aile üyelerinden birinin ölümü gibi örnekler verilebilir.
- Çevresel Risk Faktörleri: Kişinin parçası olduğu çevrenin getirdiği olumsuz etkilerdir. Örneğin, deprem, akran zorbalığı, toplum bilincindeki bozulmalar örnek verilebilir.
Koruyucu Faktörler Nelerdir?
Bireyin olumsuz yaşantılarından (risk faktörlerinden) kaynaklanan kişide oluşacak psikolojik buhranı önlemek için psikolojik sağlamlığını sağlayan ve aradaki dengeyi kuran faktörlerdir.
- Bireysel Koruyucu Faktörler: Bireyin kendisiyle ilgili sahip olduğu biyolojik veya genetik faktörlerdir. Örneğin, cinsiyet, sağlık, duygusal zeka gibi özellikler.
- Ailesel Koruyucu Faktörler: Bireyin ailesinden kaynaklanan durumlardır. Ebeveynlerin tutumları, anne-baba arasındaki ilişki gibi faktörler çocuğun psikolojik sağlamlığını etkilemektedir.
- Çevresel Koruyucu Faktörler: Bireyin çevresiyle ilişkilerinden ortaya çıkan faktörlerdir; arkadaş ilişkileri, iletişim gibi faktörlerdir.
Risk ve koruyucu faktörler arasında bulunan anne-baba tutumları burada çok büyük bir öneme sahiptir. Risk faktörlerindeki aile yapısının, kişinin bebekliğinden itibaren çocuğun psikolojik sağlamlığına çok ciddi etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle ebeveynlerin çocuklarına karşı sorumluluklarını yerine getirmesi çok büyük bir öneme sahiptir.
Ebeveyn Bağlanma Stilleri Nelerdir?
Psikolog Mary Ainsworth, ebeveyn ile çocuk arasındaki ilişkiyi 3 başlıkta incelemiştir.
- Güvenli Bağlanma: Ebeveynin bebeğin ihtiyaçlarını her zaman karşıladığı bu nedenle bebeğin ebeveynine güvenebildiği, aralarındaki ilişkinin dengeli olduğu bağlanma stilidir. Bu çocuklar, ebeveynleri tarafından yeterince sevildikleri için benlik algıları yüksek olur, başkalarıyla ilişkileri olumlu olur. Güvenli bağlanmanın, çocukların psikolojik sağlamlığını artıran koruyucu bir etken olduğunu söyleyebiliriz.
- Kaygılı-Kararsız Bağlanma: Ebeveynin bebeğin ihtiyaçlarını bazen karşılayıp bazen karşılamadığı bu nedenle çocuğun ebeveynine tam olarak güvenemediği, ihtiyaçlarının karşılanması konusunda kendisini güvende hissetmediğinden, ebeveynine tam olarak teslim edemediği ve her zaman tetikte beklediği bağlanma stilidir. Bu çocukların ihtiyaçları her zaman karşılanmadığından sevilemedikleri ni düşünebilir ve başkalarıyla ilişki kurmakta zorlanabilirler. Benlik algıları olumsuzdur.
- Kaçınan Bağlanma: Ebeveynin bebeğin ihtiyaçlarını görmezden geldiği bu bağlanma stilinde, çocukta kaybetme ve reddedilme korkusu olduğundan başka bireylerle iletişimden uzak durmaktadır.
Kaynakç
- Kocamış, T., & Bahar, Z. (2023). Anne baba tutumlarının psikolojik sağlamlık ve benlik saygısına etkisi. Aydın Sağlık Dergisi, 3(10), 203-2012. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3159148
- Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 129-142. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/200210
