Bir çalışanın bir iş yerinde uzun süre çalışıyor olması, çoğu zaman o kuruma ait hissettiği şeklinde yorumlanır. Özellikle performans değerlendirme formlarında ve anketlerde yer alan “kuruma bağlılık” gibi ifadeler, çoğu zaman doğrudan çalışma süresiyle ilişkilendirilir. Bir çalışanın yıllardır aynı kurumda bulunuyor olması, tek başına yüksek bağlılık puanı alması için yeterli görülür.
Oysa aynı iş yerinde uzun süre bulunmak, her zaman o kuruma bağlı olunduğu ya da kendini ait hissettiği (aidiyet) anlamına gelmez. Bazen bu durum yalnızca alışkanlık, belirsizlikten kaçınma ya da başka bir alternatifi olmama gibi nedenlerle açıklanabilir. Bu durum, iş hayatında sık gözlemlenen ancak çoğu zaman fark edilmeyen bir psikolojik süreçtir.
Peki, bir iş yerinde kalmak her zaman bir bağlılık mı gösterir, yoksa sadece gitmemeyi tercih etmek midir?
Organizasyonel Bağlılık ve Aidiyet
İş yaşamında bağlılık çoğu zaman organizasyonel bağlılık (organizational commitment) kavramıyla açıklanır. Meyer ve Allen tarafından geliştirilen model (akt. Han, Dağlı & Elçiçek, 2018), bu bağlılığı üç temel boyutta inceler:
-
Duygusal bağlılık (affective commitment): Çalışanın işe ve organizasyona içsel olarak bağlı hissetmesi ve gönüllü olarak kalmak istemesi.
-
Devam bağlılığı (continuance commitment): İşten ayrılmanın getireceği maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle devam etme durumu.
-
Normatif bağlılık (normative commitment): Organizasyona karşı hissedilen bir yükümlülük ya da sorumluluk hissiyle kalmaya devam etme.
Bu üç bileşenden yalnızca duygusal bağlılık, gerçek anlamda aidiyet hissiyle ilişkilidir. Diğer iki bağlılık türü, bireyin organizasyonda kalma kararının arkasında daha çok dışsal faktörlerin ve öğrenilmiş kalıpların etkili olduğunu gösterir. Bu tür durumlar, genellikle bireyin gerçekten bağlı hissetmediği ancak çeşitli sebeplerle ayrılamadığı durumları ifade eder.
Neden Kalmaya Devam Ederiz?
Aidiyet duygusu, çalışanın yaptığı işte anlam bulması, organizasyona katkı sağladığını hissetmesi ve psikolojik olarak bir parçası olduğunu düşünmesiyle ilgilidir. Ancak her kalma davranışı bu içsel bağlılıkla açıklanamaz.
Bir çalışanın iş yerinde kalmaya devam etmesi, zamanla alışkanlık temelli bir davranışa dönüşebilir. Bu durum, davranış psikolojisinde durumsal bağlılık veya alışkanlıkla sürdürme olarak adlandırılır.
Bazı yaygın alışkanlık temelli kalma nedenleri şunlardır:
-
Belirsizlikten kaçınma: Yeni bir işe geçmenin yaratacağı bilinmezlik nedeniyle mevcut durumu sürdürme.
-
Değişim maliyeti: İş arama süreci, adaptasyon süreci gibi değişimin getireceği bilişsel ve duygusal yüklerden kaçınma.
-
Alternatif yetersizliği algısı: Kişinin mevcut becerileriyle yeni bir iş bulamayacağına dair inancı.
-
Öğrenilmiş çaresizlik: Zamanla değişim için çaba göstermeme eğilimi.
Bu nedenlerle çalışmaya devam eden birey, dışarıdan bağlı gibi görünse de aslında sadece “gitmeme” tercihi yapıyor olabilir.
Aidiyetin Psikolojik Göstergeleri
Gerçek bir aidiyet hissiyle kalınan iş yerlerinde bireylerde bazı temel psikolojik göstergeler gözlemlenir. Bunlar arasında:
-
İşe karşı yüksek düzeyde anlam ve amaç duygusu
-
Organizasyonel vatandaşlık davranışı (gönüllü katkılar)
-
Psikolojik iyi oluş düzeyinde artış
-
Kuruma yönelik olumlu tutumlar ve uzun vadeli bağlılık niyeti
Buna karşılık, alışkanlık temelli kalma durumlarında:
-
İş doyumu düşüklüğü
-
Motivasyon eksikliği
-
Yabancılaşma hissi
-
Psikolojik tükenmişlik belirtileri daha sık görülür.
Bu göstergeler, çalışanların aynı iş yerinde kalmaya devam etseler bile psikolojik bağlılık düzeylerinin farklılık gösterebileceğini ortaya koyar (akt. Purba, Sitorus 2022).
Karar Noktası
Bireyin iş yerinde kalma kararının arkasındaki psikolojik nedenleri anlaması için şu sorular yol gösterici olabilir:
-
“Bu kurumda kalmak bana değerli hissettiriyor mu?”
-
“Yaptığım iş bana bir anlam ifade ediyor mu?”
-
“Gitmem zor olduğu için mi, yoksa gerçekten kalmak istediğim için mi buradayım?”
Eğer bu sorulara verilen yanıtlar daha çok zorunluluk ve kaçınma temelliyse, kalma nedeni muhtemelen alışkanlık veya devam bağlılığıyla açıklanabilir. Ancak cevaplar anlam, katkı ve değer gibi duygusal öğelere dayanıyorsa, bu aidiyet hissinin göstergesi olarak değerlendirilebilir.
Sonuç Yerine
Bir iş yerinde uzun süre kalmak, her zaman çalışanla kurum arasında sağlıklı bir organizasyonel bağlılık olduğu anlamına gelmeyebilir. Aidiyet ve alışkanlık arasındaki fark, bireyin bu kalma davranışını hangi psikolojik temele dayandırdığıyla ilgilidir.
İş hayatının yoğun temposu içinde bireyler çoğu zaman bu farkı ayırt etmeye fırsat bulamaz. Ancak iş yerinde geçirilen zamanın bireysel iyilik hali üzerindeki etkisi düşünüldüğünde, bu ayrımın farkında olmak önemlidir.
İş yerinde kalıyor olmak, her zaman bağlılık duyulduğu anlamına gelmez. Bazen sadece gitmeye cesaret edilemediği için kalınır.
Kaynakça
Han, B., Dağlı, A., & Elçiçek, Z. (2018). ÖRGÜTSEL BAĞLILIK ÖLÇEĞİ’NİN TÜRKÇEYE UYARLANMASI: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1788–1800.
Purba, S. D., & Sitorus, T. V. T. (2022). Psychological meaningfulness of work effects on organizational commitment in human resource department employees. Jurnal Bisnis dan Manajemen, 23(2), 162–178.
