Hepimizin sıkça duyduğu, bildiği toplumsal yapının en küçük ama en dikkat çeken kurumu olan evlilik, bireylerin değer tarzlarının, rollerinin, kültürünün ve kimliklerinin şekillendiği temel alandır. Türkiye toplumu denilince akla iki şey gelir: Biri misafirperverlik, diğeri evlilik kurumu. Bununla birlikte, bu toplumda evlilik içinde en belirleyici ilişki biçimi olarak görülmektedir. Bu bağlamda, evlilikte çift ilişkilerinin her halkasında yaşanan sıkıntılar, sadece iki kişi arasında gerçekleşmez; çoğu zaman toplumsal çemberin gölgesi olarak karşımıza çıkar (Çıtak ve Başar, 2023, s. 186). Geçmişten günümüze süregelen her bir iletişim ve ilişki yaşayış biçiminde şahit oluruz ki, yaşanan sorunların maalesef üstesinden gelinemez ve bazen ilişki sonlandırılır. Gerçekten bu kadar kolay vazgeçmek, beklentilerin karşılanmaması, kafasında şekillendirdiği evlilik profilinin uyuşmaması mı, yoksa bir anda kestirip atmaktan mı gelir, bilinmez. Ancak bu yazımda “üç maymunu oynamak” metaforu üzerinden evlilikte ve diğer romantik ilişkilerin her boyutunda karşılaşılan iletişim kopukluklarını, yokmuş gibi davranmayı ve sıkıntıların üstesinden gelme veya gelememe şeklini sosyolojik ve aile danışmanlığı perspektiflerinden analiz edeceğim (Çıtak ve Başar, 2023, s. 187).
Üç Maymun Metaforu, Evlilik ve Diğer Romantik İlişkilere Yansıması
Günümüzde “üç maymunu oynamak” ifadesi, “insanın gördüğü, duyduğu, bildiği şeyleri, çıkarı için görmemiş, duymamış, bilmiyormuş gibi yapması” anlamında kullanılır. Ancak “üç maymunu sergilemek”, Japonya’daki bir dini öğretiden gelir. Tapınağın duvarındaki kabartmada gözünü, kulağını ve ağzını kapatmış üç maymunla temsil edilen bu öğreti, sekizinci yüzyılda Hindistan’da ortaya çıkmış, Budist rahipler aracılığıyla Çin’e ve Japonya’ya taşınmıştır. Özü, “kötüye bakmamak, kötü olanı dinlememek, kötü şeyler yapmamaktır.” Peki, ne oluyor da bu tabir ülkeler arasında bu kadar farklı anlamlara evriliyor? Bir sosyolog olarak söylüyorum: Kişilerin yaşam biçimi, kültürel yapısı, değerleri, inançları, hayata bakış açısı ve algıları yüzünden farklı anlamlar çıkar (Ünal ve Akgün, 2022, s. 327).
Bununla birlikte, “görmedim, duymadım, bilmiyorum” anlamına gelen bu öğreti, romantik ilişkilerde ve evlilikte sorundan kaçma, yüzleşme korkusu ya da mevcut otoritesini sarsmamak amacıyla da gerçekleşebiliyor. Aynı zamanda, sorunların üstesinden gelmek ve var olan huzuru bozmamak için bir çözüm yolu olarak da görülüyor. Bu hâliyle, bazen görmezden gelinen sorunlar ilk başta geçici bir rahatlama sağlasa da, uzun vadede bastırılmış öfke, iletişim kopukluğu ve duygusal uzaklaşma yaratabiliyor (Ünal ve Akgün, 2022, s. 328).
Sosyolojik ve Aile Danışmanlığı Perspektifi
Sosyolojik açıdan bakıldığında, “üç maymunu oynamak”, bazı toplumlarda toplumsal uyumu koruma stratejisi olarak görülür. Özellikle kadının sosyal ve ekonomik olarak erkeğe bağımlı olduğu yapılarda, evlilikte yaşanan ihanet, şiddet veya duygusal ihmal gibi ciddi sorunlar görmezden gelinerek “aile bozulmasın” anlayışıyla üzeri örtülür. Örneğin:
- Kadının itaatkâr eş rolünü pekiştirir.
- Erkeğin denetlenemez bir güç pozisyonuna gelmesine neden olur.
- Çocuklara sorun çözme yerine bastırma modelini öğretir.
- Toplumsal cinsiyet eşitsizliğini kalıcılaştırır.
Dolayısıyla, “üç maymun” tutumu, toplumsal yapının kendi istikrarını koruma mekanizması haline gelirken, bireysel mutluluğun ve sağlıklı ilişkilerin önünde bir engel olarak beliriyor (Kibaroğlu ve Ersoy, 2019, s. 411).
Aile danışmanlığı perspektifinden ise bu davranışlarla sıkça karşılaşılır:
- Çiftler, çocuklar zarar görmesin diye sorunları konuşmaktan kaçınıyor.
- Boşanma korkusu nedeniyle yüzleşmeyi erteliyor.
- Kültürel normlar ve baskılar nedeniyle “sessiz kalmayı” bilgelik sanıyor.
- Duygusal bağ kopmuş olsa da ekonomik bağımlılık nedeniyle evlilik sürdürülüyor.
Danışmanlık sürecinde bu davranışların hem bireysel hem de çift dinamiklerine zarar verdiğini anlatıyorum. Çiftlerin duygusal farkındalık, açık iletişim ve empatik dinleme becerileri geliştirmesini sağlıyorum. Ayrıca, “görmemek, duymamak, konuşmamak” yerine, “dinlenildiğini hissetmek, çaba harcadığını fark etmek ve tazelenmek için yeniden çalışmak” gibi sağlıklı ilişki becerileriyle destekliyorum. Ne yazık ki, kültürümüzde “üç maymunu oynama” metaforu bu şekilde yorumlansa da, evlilikte ve diğer romantik ilişkilerde bu tutum, bireyin kendini ve partnerini iyi bir şekilde yaşam sürdürmek için kimi zaman ruh sağlığını olumsuz etkiliyor (Kibaroğlu ve Ersoy, 2019, s. 412).
Romantik İlişkilerde Maskeli Balo
Romantik ilişkilerin ilk başlarında aşk, tıpkı bir maskeli balo gibidir. O şık gecede en kıymetli, en göz alıcı kıyafetler içinde, görünmeyen filtrelerle dikkat çekici, ortama uygun davranışlar sergilenir. Ama eve dönüp maskeler ve kostümler çıkarıldıktan sonra işler değişir. Artık o balodaki şık, anlayışlı beyefendi ve tarz, nazik hanımefendi gider; yerine en anlaşılmaz hâliyle davranan, kızan, sinirlenen, burnunu karıştıran, tüküren, huysuzlanan, sürekli söylenen ve daha fazlasını yapan iki kişi gelir. Partnerler bu yaşam çemberine sessiz kalsalar da bir süre sonra dayanamayıp şu sözler dökülür:
- “Evlenince gördüğüm manzara beni şoka uğrattı.”
- “Eskiden çok alımlı bir kadın, çok çekici bir erkekti; şimdi hem çok umursamaz hem de çok ilgisiz.”
- “Önceleri çok beyefendi biriyken, artık sinirli ve duygusuz.”
- “Artık onunla konuşamıyorum, çekilmez biri.”
Bu şikâyetlerin ardı arkası kesilmez. Hatta yaşanan olaylar hiç bu aşamaya gelmeden “görmedim, duymadım, bilmiyorum” diyebilmek gibi bir alternatif varken… Asıl mesele, yaşanan her olayda veya sorunda eşin yüzüne anlamadan dinlemeden savurmamak, söylediği her kötü sözü duyup vakit kaybetmeden geri iade etmemek ve kötü konuşmamaktan geçer. Eşler bunu ne zaman anlar, kim bilir (Keçe, 2015).
Kaynakça
Çıtak, Ş. ve Başar, A. (2023). Evlilik kaygısında bağlanma stillerinin yordayıcılığı. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(1), 1–20.
Kibaroğlu, S. ve Ersoy, A. F. (2019). Evlilikte eşler arası yabancılaşma: Nitel bir araştırma. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 6(5), 407–417.
Keçe, C. (2015). Evlilikte üç maymun tekniği. https://www.cemkece.com.tr/evlilikte-uc-maymun-teknigi/
Ünal, Ö. ve Akgün, S. (2022). Evlilikte çatışma çözme stillerinin evlilik uyumu ve doyumu ile ilişkisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 14(3), 322–330. https://doi.org/10.18863/pgy.998615
