Öfkemizden kaçındığımızda, söylemek istediklerimizi ve söyleyemediklerimizi içimize atarız. Duygularımız sustuğunda bedenimiz konuşmaya başlar. Bedenimize yansıyan duygular, sessiz bir şekilde içimize yankılanır: Dişlerimizi sıkarak.
Halk arasında diş sıkmak genellikle stresle ilişkilendirilir. Ancak işin derinine baktığımızda, bu davranışın bedenin ruhsal acıya verdiği sessiz ama güçlü bir tepki olduğu görülür. Psikolojide bunu “somatizasyon” olarak tanımlarız; duygularımızın beden aracılığıyla konuşması (American Psychiatric Association, 2013). Bastırdığımız duygular: kızgınlık, korku ya da çaresizlik… Kendini çene kaslarımızda gösterebilir.
Bruksizm, yani diş sıkma ve gıcırdatma davranışı, genellikle biz farkında bile olmadan gerçekleşir. Kimi zaman uyanıkken stres anlarında kendini gösterir; kimi zamansa geceleri, uyku sırasında bilinçdışının devreye girdiği zamanlarda ortaya çıkar (Lobbezoo et al., 2018). Sabah uyanıp güne başladığınızda çenenizde sıkışmaktan kaynaklı bir ağrı, dişlerinizde hassasiyet, hatta baş veya boyun ağrısıyla uyanıyorsanız, bedeniniz size bir şey anlatmaya çalışıyor olabilir mi?
Bruksizm yalnızca dişleri etkilemez; kişiyi bir bütün olarak etkisi altına alır. Uyku kalitesindeki düşüklük, yorgunluk, halsizlik, konsantrasyon zorluğu ve bilhassa sosyal ilişkilerde tahammülsüzlük gibi ikincil etkiler doğurur diyebiliriz. Uyku esnasında fark edilmeden gerçekleşen bu kasılmalar, gece boyunca sürekli tekrar ederek kas sistemini yorar, bireyin gündelik hayattaki işlevinin bozulmasına sebep olur (Manfredini et al., 2013).
Çene kasları, vücudun en güçlü kas yapılarından biridir (Wieckiewicz et al., 2014). Aynı zamanda stresin ilk toplandığı yerlerden biridir. Gün içinde kendimizi nasıl kontrol altında tutuyorsak, geceleri bu kontrol gevşediğinde içsel gerilim dışa vurmaya başlar. Dişlerinizi sıkar, gıcırdatırsınız. Bu durum zamanla sadece ağız ve diş sağlığını değil, genel yaşam kalitesini de etkileyebilir. Diş minesinde aşınma, çene ekleminde deformasyon ve çiğneme güçlüğü gibi yapısal bozulmalar da sürecin uzun vadeli sonuçlarıdır (Beddis & Manfredini, 2020).
Diş sıkma ve gıcırdatmanın sebepleri tek bir kaynağa bağlı değildir. Bu durum; biyolojik, psikolojik ve çevresel birçok faktörün birleşiminden ortaya çıkmaktadır. Dopamin sistemi hakkında yapılan araştırmalar, sinirsel regülasyonun bozulmasının çene kaslarının kontrolsüz kasılmasına neden olabileceğini öne sürer (Wieckiewicz et al., 2014). Ancak psikososyal faktörler de en az biyolojik nedenler kadar etkilidir. Travmatik deneyimler, bastırılmış duygular, kaygı düzeyi ve bireyin başa çıkma mekanizmaları bruksizmin süresini ve şiddetini belirleyebilir (Karadeniz, 2016).
Bireyin yalnızca fiziksel belirtilerini değil, içsel dünyasını da anlamaya yönelik bütüncül bir değerlendirme yapılmadığında, tedavi yüzeyde kalabilir. Gece plağı kullanımı, kas gevşeticiler ya da diş tedavileri geçici çözümler sunabilir; ancak altta yatan stres, duygusal patlama ya da kaygı ele alınmadıkça sorun yeniden baş gösterebilir (Özdemir & Güler, 2017).
Çoğu zaman stresli, yorucu süreçlerle yaşama devam etmeye çalışırken “ben iyiyim” deyip geçeriz. Ama içimizde tuttuğumuz kelimeler, duygular, kızgınlık, stres… Bir süre sonra sessiz bir çığlık olarak bize seslenir: Dişlerimizi sıkarak.
İçsel geriliminize kulak vermeyi unutmayın; çünkü içimize attığımız duygular bir gün bedenimizde yankı bulur. Suskun duygusal patlamayı serbest bırakalım ki dişlerimiz değil, kelimelerimiz konuşsun.
References
American Academy of Sleep Medicine. (2014). *International classification of sleep disorders* (3rd ed.). Darien, IL: American Academy of Sleep Medicine.
American Psychiatric Association. (2013). *Diagnostic and statistical manual of mental disorders* (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Beddis, R., & Manfredini, D. (2020). Sleep bruxism: An updated review of current knowledge and management. *British Dental Journal, 228*(9), 659–665. https://doi.org/10.1038/s41415-020-1473-2
Egeli, E. (2020). Stres ve diş sıkma (bruksizm). https://profdrerolegeli.com/stres-ve-dis-sikma-bruksizm/
Eren, S., Arıkan, H. K., Tamam, C., & Kasapoğlu, Ç. (2016). Bruksizm ve güncel tedavi yaklaşımları. *Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 25*(2), 241-258. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aktd/issue/18991/237490
Karadeniz, D. (2016). Uyku bruksizminin psikolojik faktörlerle ilişkisi. *Türk Uyku Tıbbı Dergisi, 3*(2), 45–50. https://doi.org/10.4274/jtsm.29247
Koç, D., Doğan, A., & Bek, B. (2012). Nokturnal bruksizmin etiyolojisi. *Türkiye Klinikleri Diş Hekimliği Bilimleri Dergisi, 18*(1), 70-76. https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-nokturnal-bruksizmin-etiyolojisi-61959.html
Lobbezoo, F., Ahlberg, J., Aarab, G., Manfredini, D., Winocur, E., & Svensson, P. (2018). Bruxism defined and graded: An international consensus. *Journal of Oral Rehabilitation, 45*(9), 795–800. https://doi.org/10.1111/joor.12637
Manfredini, D., Winocur, E., Guarda-Nardini, L., Paesani, D., & Lobbezoo, F. (2013). Epidemiology of bruxism in adults: A systematic review of the literature. *Journal of Orofacial Pain, 27*(2), 99–110.
Özdemir, E., & Güler, N. (2017). Bruksizm ve psikolojik faktörler. *İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 51*(1), 30–36. https://doi.org/10.17096/jiufd.47620
Sönmez, E. (2020). İş stresi diş sıkma problemine yol açabiliyor. *Memorial Sağlık Rehberi.* https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/is-stresi-dis-sikma-problemine-yol-acabiliyor
Wieckiewicz, M., Paradowska-Stolarz, A., & Wieckiewicz, W. (2014). Psychosocial aspects of bruxism: The most paramount factor influencing teeth grinding. *BioMed Research International, 2014*, 469187. https://doi.org/10.1155/2014/469187
Yılmaz, S., & Mısırlıoğlu, M. (2019). Bruksizm hastalarında splint tedavisinin serebral gösterimi: Bir fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme deneyi. *Akdeniz Tıp Dergisi, 5*(2), 358-364. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akd/issue/67024/1047253
Ekici, Ö. (2021). Bruksizmi olan ve olmayan temporomandibular eklem bozukluğu hastalarının psikolojik profili ve uyku kalitesi. *Turkish Journal of Sleep Medicine, 8*(1), 35-42.
