Olağanüstü bir evren; henüz keşfedilememiş gezegenlerle, uzansak dokunabilecekmişiz gibi duran yıldızlarla dolu sonsuz bir galaksi… Ve bu sonsuzlukta minicik bir nokta gibi kalan dünyamız. Yaklaşık 8,2 milyar kalbin attığı bir dünya burası. Aynı sokaklarda yürüyen, aynı güneşe uyanan, aynı gökyüzüne bakan sayısız hayat. Kimisi bir savaşın ortasında, kimisi bir kahkahanın içinde. Her kültürden, her dinden, her renkten ama hepsi aynı gezegenin parçası, aynı varoluşun yankısı.
Birbirinden farklı binlerce parçadan oluşan dev bir yapboz gibiyiz; eksik, uyumsuz ve karmaşık… Ama yine de aynı çerçevenin içindeyiz. Farklılıklarla örülü, benzerliklerle bağlanan bu dünyada bir arada yaşıyoruz. Peki, gerçekten yaşıyor muyuz? Yoksa sadece yaşıyormuş gibi mi yapıyoruz?
Doğamız gereği birbirimize görünmez bağlarla bağlıyız. Ağzımızdan çıkan her kelimenin bir etkisi olduğunun farkındayız. Bu yüzden çoğu zaman, içimizdekileri bastırıp başkalarının isteklerini kendi arzularımızın önüne koyuyoruz. Nerede doğmuş olursak olalım, hangi dili konuşursak konuşalım, ortak bir derdimiz var: Çağımızın Vebası: Hayır diyememek!
Hayır Diyememek: Psikolojik Sınırların İhlali
“Hayır” kelimesi, dilbilgisel olarak kısa ama duygusal ve toplumsal etkisi büyük bir sözcüktür. Çünkü onu söylemek, psikolojik sınırlar çizmektir. Kendini korumaktır. Ancak ne yazık ki birçok insan için bu kelime bir tehdit olarak görünür.
Hayır diyememek, çoğu zaman “evet” deme zorunluluğundan değil; “hayır” demenin sonucunda hissedilecek suçluluk, endişe ya da yalnızlık korkusundan kaynaklanır. Ve bu durum zamanla duygusal yük halini alır. Kendi psikolojik sınırlarını koruyamayan birey, başkalarının isteklerinin içinde erirken, benliğini adım adım yitirir.
Bu bir tür sessiz çığlıktır: İçten içe “dur” demek isteyen bir ruh, dışarıdan sürekli “tamam” diyordur. İşte o anda, kişi kendi hayatının misafiri olur. Başrol olması gereken yaşamında figüran gibi hisseder.
Çocukluktan Gelen Öğretiler
Bu zorluk çoğunlukla çocuklukta başlar. Bir çocuğun duyguları bastırıldığında, her itirazı “saygısızlık”, her sınır koyma çabası “inatçılık” olarak etiketlendiğinde, çocuk onaylanmak için kendi ihtiyaçlarını geri plana atmayı öğrenir.
Modern toplum ise bu eğilimi besler. Nezaket adı altında beklentileri karşılamayı, “uyumlu birey” olmayı över. Özellikle “başkası ne der?” düşüncesinin hâkim olduğu toplumlarda birey, “evet” demeyi bir nezaket göstergesi, “hayır” demeyi ise kabalık ya da bencillik olarak görür. Özveriyle fedakârlık arasındaki sınırı bulanıklaştırır. Sosyal medya, dijital ilişkiler, hız çağının tükenmişliği… Bunların hepsi hayır diyememek sorununu daha da güçleştirir. Her şey ve herkes için “yetişmek zorunda” hissi, bireyin kendisine yetişememesine neden olur.
Oysa psikolojik sağlığın temel taşlarından biri, sağlıklı psikolojik sınırlar çizebilmektir. Sınır çizmek; duvar örmek değil, kapının ne zaman açılıp kapanacağını belirlemektir. Ve “hayır” diyebilmek, bireyin o kapının anahtarına sahip olduğunu fark etmesidir.
Duygusal Yük: Hayır Diyememekin Sonuçları
Hayır diyememek:
- Kronik strese,
- Tükenmişlik sendromuna,
- Özgüven eksikliğine,
- Ve zamanla kimlik bulanıklığına yol açabilir.
Kişi, kendi psikolojik sınırlarını ihlal ettikçe, başkalarının sınırlarını da belirleyemez hale gelir. Böylece hem ilişkiler sağlıksızlaşır hem de birey içsel bir boşlukla baş başa kalır. Hayır diyememek, başkasını reddetmek değil; kendini onaylamaktır. Bu, bir nevi ruhsal bağışıklık sistemini güçlendirmek gibidir. Nasıl ki fiziksel bedenimizi korumak için zararlı olanı reddediyorsak, ruhsal psikolojik sınırlarımızı da korumak için bazı tekliflere, taleplere ya da ilişkilere “hayır” demeyi öğrenmeliyiz.
Hayır Diyememekten Kurtulmak: Öğrenilebilir Bir Beceri
Evet mümkün, hayır demek öğrenilebilir. Tıpkı yürümeyi, konuşmayı, yazmayı öğrendiğimiz gibi… Çünkü bu bir beceridir. Ve her beceri gibi zaman, farkındalık ve pratik ister.
İlk Adımlar
İlk adım, “Evet demek zorunda değilim” fikrini içselleştirmektir. Biri sizden bir şey talep ettiğinde, istemeseniz bile kabul ettiğiniz her an, kendi psikolojik sınırlarınızdan bir parça daha kopar. Bu yüzden durup düşünmek, “Ben gerçekten istiyor muyum?” sorusunu kendinize sormak oldukça kıymetlidir.
İkinci adım ise suçlulukla yüzleşmeyi öğrenmektir. Çünkü hayır dediğinizde suçlu hissetmeniz çok doğaldır. Ancak şu gerçeği unutmayın: “Hayır demek, kötü bir insan olduğunuz anlamına gelmez. Kendinize saygı duyduğunuzu gösterir.”
Kendini Suçlu Hissetmeden Hayır Diyebilmenin Küçük Adımları
- Net ve nazik olun. “Hayır” demek, kaba olmak zorunda değildir. “Teşekkür ederim ama bunu istemiyorum” demek hem saygılıdır hem de net.
- Açıklama yapmak zorunda hissetmeyin. Her “hayır” bir savunma gerektirmez. Hayatınızın her dakikasını meşrulaştırmak zorunda değilsiniz.
- Küçük adımlarla başlayın. Önce güvendiğiniz çevrede, küçük konularda hayır demeyi deneyin. Bunun üzerine gittikçe güçleneceksiniz.
- Karşı tarafın tepkisinden sorumlu değilsiniz. Siz psikolojik sınırlarınızı koyarsınız; o sınırı kabul edip etmemek karşınızdakinin sorumluluğudur.
Sonuç: Kendi Hayatının Sınırlarını Çiz!
Şimdi normalleştirme zamanı! Bu benim hayatım, psikolojik sınırlarını da yönünü de ben belirlerim. Kendimi merkeze koyabilirim. Bu bencillik değil, sağlıklı bir duruştur. “Hayır” diyebilirim; çünkü tercihim bu olabilir. Direksiyon bende, yol haritası bana ait. Anahtar daima elimde. Başrol benim.
Unutmayalım, gücümüz kendi psikolojik sınırlarımızda!
