29 Ekim 1923 tarihi, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanı ile yalnızca siyasal bir dönüşümü değil, aynı zamanda toplumsal psikolojide köklü bir paradigma değişimini beraberinde getirmiştir.
Yönetimin kaynağının millete devredilmesi, bireyin pasif bir özne olmaktan çıkıp aktif, eşit ve onurlu bir vatandaş statüsüne geçtiği bir sistemi tesis etmiştir. Bu değişim, sosyo-psikolojik düzlemde ulus ile birey arasındaki ilişkinin mahiyetini temelden dönüştüren bir milattır.
Bireyin kendi yaşamına ve toplumsal yapıya yönelik kontrol algısını güçlendiren bu dönüşüm, aynı zamanda ülkenin geleceğine yönelik inancını kökten iyileştiren pozitif bir dönüm noktasıdır.
Psikoloji literatüründe sıklıkla bireysel bir özellik olarak ele alınan öz-yeterlilik kavramı, aslında bireyden topluma uzanan çok katmanlı bir etki alanına sahiptir.
Albert Bandura’nın Sosyal Bilişsel Kuramı (Bandura, 1997), bu kavramı yalnızca bireyin davranışını açıklamak için değil, aynı zamanda toplumsal sistemlerin birey üzerindeki etkisini anlamak için de kullanır.
Bu yazıda, Cumhuriyet’in kurumsal ilkelerinin bireyin öz-yeterlilik algısını nasıl desteklediği ve bunun ulusal motivasyon üzerindeki etkileri ele alınmıştır.
Öz-Yeterlilik ve Kolektif İnanç Sistemi
Bandura (1997), öz-yeterliliği “bireyin belirli bir eylemi başarıyla yerine getirebileceğine olan inancı” olarak tanımlar.
Bu inanç sistemi yalnızca bireysel düzeyde değil, aynı zamanda toplumsal yapıların sunduğu fırsatlar, adalet algısı ve katılım mekanizmalarıyla da şekillenir.
Cumhuriyet’in ilanı, egemenliğin millete ait olduğu ilkesini genele yayıp kurumsallaştırarak bireyin yönetime etki edebilme ve toplumsal süreçlerde söz sahibi olabilme inancını pekiştirmiştir.
Bu bağlamda Cumhuriyet, bireylerin kendi kaderleri üzerinde kontrol sahibi olabileceklerine dair algılarını destekleyerek yüksek öz-yeterlilik düzeyine sahip vatandaşlar yetiştirilmesine zemin hazırlamıştır.
Bandura’nın daha sonraki çalışmalarında geliştirdiği kolektif öz-yeterlilik kavramı (Bandura, 2000), bir grubun ya da ulusun ortak hedefleri gerçekleştirme kapasitesine olan inancını açıklar.
Cumhuriyet’in 29 Ekim ruhu, tam da bu kolektif öz-yeterlilik anlayışının tarihsel bir tezahürü olarak değerlendirilebilir. Bir bakıma “Birlikte başarabiliriz” motivasyonu, ulusal psikolojide güçlü bir pekiştireç haline gelmiştir.
Kurumsal Yapı ve Eşitlikçi Anlayışın Motivasyonel Etkisi
Cumhuriyet’in kurumsal reformları, bireysel yeterliliğin yalnızca kişisel bir çabayla değil, aynı zamanda adaletli ve erişilebilir bir sistemle desteklendiğinde kalıcı hale gelebileceğini göstermiştir.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu: Eğitimde Fırsat Eşitliği
1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu, eğitim sistemini laik ve ulusal bir çerçevede birleştirerek başarıyı soy, sınıf veya servet gibi dışsal faktörlerden arındırmıştır.
Bu durum, bireylerin başarıyı kendi çabaları ve zekâlarıyla elde edebileceklerine dair içsel kontrol odağını güçlendirmiştir. Böylece bireysel öz-yeterliliğin en temel psikolojik koşullarından biri sağlanmıştır.
Eğitimde fırsat eşitliği, bireyde “Ben de yapabilirim” inancının kurumsal güvencesi olmuştur.
Kadınlara Tanınan Haklar: Toplumsal Potansiyelin Görünürlüğü
Kadınlara tanınan geniş siyasi ve sosyal haklar, ulusal potansiyelin tamamını görünür kılmıştır.
Cumhuriyet döneminde tanınan bu haklar, özellikle yerel (1930) ve genel seçimlere katılma (1934) haklarıyla, birçok gelişmiş Batı ülkesinden daha önce uygulamaya konulmuştur.
Bu durum, kadınların yeterlilik algısını desteklemiş, toplumsal karar alma süreçlerine katılım yoluyla psikolojik kontrol hissini pekiştirmiştir.
Aynı zamanda bu süreç, toplumsal kapsayıcılığın ve bireysel güçlenmenin en güçlü göstergelerinden biri olmuştur.
29 Ekim: Ulusal Motivasyonun Psikolojik Simgesi
Cumhuriyet’in yarattığı motivasyonel miras, bireyleri yalnızca kendi yaşamlarının öznesi haline getirmekle kalmamış; aynı zamanda ortak bir başarma bilinci oluşturmuştur.
Yüksek öz-yeterlilik düzeyine sahip bireylerin özellikleri — yüksek hedef belirleme, azim, yenilikçiliğe açıklık — zamanla toplumsal normlar haline gelmiş, bu da Türk toplumunda kolektif öz-yeterlilik kültürünü güçlendirmiştir.
Bu ruh, ulusal dayanışma, gönüllülük ve kamusal katılım düzeylerinde kendini göstermiştir.
Cumhuriyet’in getirdiği “Halkın kendi kaderini tayin etme” ilkesi, bireysel gelişim hedefleriyle kurumsal hedefleri bütünleştiren bir psikolojik yapı meydana getirmiştir.
Dolayısıyla bugün bakıldığında, 29 Ekim Ruhu, bir tarihsel olaydan çok daha fazlasıdır; ulusal düzeyde süreklilik gösteren bir motivasyon sistemidir.
Sonuç
Tarihsel gelişmelere bakıldığında, 29 Ekim 1923, Türk ulusunun yalnız siyasal bağımsızlığını değil, psikolojik bağımsızlığını da ilan ettiği önemli bir tarihtir.
Cumhuriyet, bireylere eşit fırsatlar ve adil kurumlar aracılığıyla “başarabilirim” inancını kazandırmış; bu inanç, toplumsal düzeyde “başarabiliriz” bilincine evrilmiştir.
Bandura’nın öz-yeterlilik ve kolektif öz-yeterlilik kavramlarıyla açıklanabilecek bu süreç, Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme ve kalkınma psikolojisinin temellerindendir.
Bu mirasın anlaşılması ve sürdürülmesi yalnızca bir tarih bilinci değil; aynı zamanda çağdaş kamu yönetimi, eğitim ve toplumsal gelişim politikaları için psikolojik bir vizyon konusudur.
“29 Ekim Ruhu”, bireysel potansiyelin ulusal refahla birleştiği bir motivasyon kaynağı olarak, Cumhuriyet’in en kalıcı psikolojik kazanımlarındandır.
Bu vizyon doğrultusunda, Cumhuriyet’in teminatı olan bu psikolojik mirası korumak ve her vatandaşa adil hizmetle güçlendirmek, devlet geleneğimizin en öncelikli görev alanlarındandır.
Kaynakça
-
Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The Exercise of Control. New York, NY: W. H. Freeman and Company.
-
Bandura, A. (2000). Exercise of Human Agency Through Collective Efficacy. Current Directions in Psychological Science, 9(3), 75–78.
-
Tyler, T. R., & Huo, Y. J. (2002). Trust in the Law: Encouraging Public Cooperation and Compliance. New York, NY: Russell Sage Foundation.
