Her canlı gibi insan da doğar, büyür, gelişir ve ölür. Ölüm ve ölmenin ne anlama geldiği kişiden kişiye değişmekle birlikte herkes sevdiği biri öldüğünde yas, keder, acı gibi duygular yaşar. Bu duyguların karakterize ettiği sürece yas süreci denir.
Yas, sevilen birinin ölümü karşısında bireyin yaşadığı yoğun duygusal ve fiziksel tepki olarak tanımlanır. Herkes sevdiği birini kaybetmenin yasını tutar ve bu yasın bir süre sürmesi normal olsa da sürecin uzun sürmesi patolojik kabul edilir. Sevilen birinin ölümünden iki ay geçmesine rağmen yas tutmaya devam etmek patolojiktir.
Yasın Belirtileri Nelerdir?
Yas süreci, fiziksel ve psikolojik birçok belirtiyle kendini gösterebilir. İşte yaygın yas belirtileri:
-
Sürekli ağlama isteği, üzüntü, öfke
-
Uyku bozuklukları
-
İştahsızlık ya da aşırı yeme
-
Halsizlik, yorgunluk
-
Suçluluk duygusu
-
Konsantrasyon zorluğu
-
Umutsuzluk, değersizlik
-
Sosyal izolasyon
-
Ölüm düşünceleri
-
Sıkıntı, güvensizlik, tedirginlik
-
Aklını yitireceği-delireceği korkusu
-
Hayata karşı ilgi ve istek kaybı
-
Hiçbir şeyden zevk alamama
-
Hiçbir duygu hissedememe, çaresizlik
-
Dikkatini toparlamakta zorlanma, bellek sorunları
Yas Sürecinin Aşamaları
-
İnkar: Sevdiğimiz bir kişinin ölümünü kabullenmek zordur. Alışkanlıklarımız ve paylaştıklarımız buna engel olur fakat kaybınızı yakınlarınızla konuşmanız kabullenmenize yardımcı olur.
-
Pazarlık: Bu süreçte kişi daha çok kabullenmeye ve bir çıkar yol bulmaya başlamıştır. Kişi “Madem o artık yok bunu çözmenin bir yolu olmalı” gibi söylemlerde bulunur.
-
Kızgınlık: Kaybedilen kişi ile yaşadığı olumlu ve olumsuz davranışları eleştirmeye başlar, ona karşı öfke duyar. Bu kızgınlığını çevresindekilere yansıtabilir. Fakat gün geçtikçe daha az kızgınlık duyar. Bu dönemde çevresinin desteği önemlidir.
-
Suçluluk: Sevdiğiniz kişiyi kaybettiğinizde ona karşı kendinizi suçlu hisseder ya da yapamadıklarınız için pişmanlık duyabilirsiniz. Geçmişte yaşanılan olumsuzlukları o anki duruma göre değerlendirip, içinde bulunduğunuz anda kendinizi iyi hissetmenizi sağlayabilirsiniz.
-
Depresyon: Kayıp ve yas süreci, kişide duygu durum değişikliğine ve ruh halinde düzensizliğe neden olabilir. Bu durumda sosyal çevreyle iletişim kurmak zaman alabilir. Bu aşamada teselli etmek, cesaret vermek, güven aşılamak değil, kişinin yaşadığı durumu anlamak, saygı göstermek ve sosyal yaşamına destek olmak iyi gelecektir.
-
Kabullenme: Sevdiği kişinin ölümünü önemsememesini veya unutmuş olmasını değil, bu durumla başa çıkma yollarını aradığını ve gerçeği anladığını gösterir.
Yas Sürecini Etkileyen Faktörler
Kayıp sonrası yas sürecinin normal, karmaşık veya travmatik olması çeşitli faktörlere bağlıdır. Bunlar:
-
Kaybedilen kişinin önemi: Yakın bir aile üyesi veya sevgili arkadaş gibi çok önemli bir kişiyi kaybetmek, yas sürecini daha karmaşık veya travmatik hale getirebilir.
-
Kaybın beklenmedikliği: Beklenmedik bir şekilde gerçekleşen kayıplar, yas sürecini daha zorlu hale getirebilir. Örneğin, ani bir ölüm veya kaza sonrası kayıp.
-
Destek sistemi: Kayıp sonrası, kişinin etrafındaki insanlar ve sosyal destek ağı, yas sürecinde önemli bir rol oynar. Eğer kişi kaybıyla yalnız başına başa çıkıyorsa, yas süreci daha karmaşık veya travmatik olabilir.
-
Kişinin kişilik yapısı ve geçmişi: Bazı kişiler daha duygusal olarak hassastır ve bu da yas sürecini daha zorlu hale getirebilir. Ayrıca, daha önce yaşadığı kayıplar veya travmatik deneyimler de süreci etkileyebilir.
-
Kültürel faktörler: Bazı kültürlerde yas süreci daha açık bir şekilde ifade edilirken, diğerlerinde daha kapalı bir şekilde ifade edilir. Bu da yas sürecinin nasıl yaşandığını etkileyebilir.
Yas Sürecinde Neler Yapmak Yardımcı Olur?
-
Kendinize zaman verin. Duygularınızı kabul edin ve bunun bir süreç olduğunu bilin.
-
Başkalarıyla konuşun. Kendinizi izole etmeyin, arkadaş veya ailenizle zaman geçirin.
-
Kendinize dikkat edin. Egzersiz yapmak, düzenli yemek ve uyumak iyi gelecektir.
-
Hobilerinize dönün. Size keyif veren aktivitelere az da olsa yer vermeye başlayın.
-
Sosyal medyayı nasıl kullandığınıza dikkat edin. Kaybınızı bildirmek ve destek istemek iyi gelebilir ancak daha fazla acı hissettiren durumlardan kendinizi koruyun.
-
Bir destek grubuna katılın. Yas tutan başkalarıyla konuşmak yardımcı olabilir.
-
Bir uzmandan yardım alın. Kederiniz dayanılamayacak kadar ağır geliyorsa, kendinizi suçlamayı bırakamıyorsanız, hayatın yaşamaya değmediğine dair düşünceleriniz varsa, rutinleri sürdürmekte zorluk çekiyorsanız (işe gitmek, yemek yemek vb.) bir uzman desteği yerinde olabilir.
