Psikolojik sağlamlık, farklı kaynaklarda farklı tanımlarda karşımıza çıksa da, genel olarak; duygusal dayanıklılık, kırılgan olmama ve tehditlere rağmen bireyin olumlu tutumları olarak tanımlanabilir. Psikolojik sağlamlığın var olabilmesi için ortamda bir tehdit veya olumsuz durum ve buna karşın takınılan olumlu tutum ve kazançlar olması gereklidir. Birçok kaynağın psikolojik sağlamlık tanımında risk faktörleri ve koruyucu faktörler bulunmaktadır. Risk faktörü herkes için geçerli olmayabilir, bu sebeple bunlar için ölçümler gereklidir.
Psikolojik sağlamlığın birçok bileşeni vardır: sosyal yetkinlik, risk faktörlerinin azlığı, koruyucu faktörlerin fazlalığı, çevresel özellikler, kişilerarası ilişkiler, kültür bunlardan birkaçıdır. Bileşenler arasında bulunan risk faktörleri ve koruyucu faktörler psikolojik sağlamlıkta önem arz etmektedir. En fazla karşımıza çıkan risk faktörleri arasında bireysel risk faktörleri, okul sistemi risk faktörleri, ailevi risk faktörleri ve çevresel risk faktörleri bulunmaktadır. Bunlara karşılık devreye giren koruyucu faktörler mevcuttur. Bu faktörler, risk veya tehditlerin etkisini yumuşatır veya azaltır. Koruyucu faktörler arasında en çok karşılaştıklarımız ise; bireysel koruyucu faktörler, ailevi koruyucu faktörler, okul sistemi koruyucu faktörleri ve çevresel koruyucu faktörler bulunmaktadır.
Peki, psikolojik sağlamlık nasıl geliştirilir?
Öncelik riskleri azaltmak ve risklerin etkilerine karşılık düzenleme becerilerini kişiye kazandırmaktır. Çocuk ve ergenler için okul gibi ortamlarda kendilerini ifade edebilecekleri etkinlikler düzenlemek çok önemlidir. Sanat içerikli uygulamalar birçok araştırmada karşımıza çıkmaktadır, bunların da psikolojik sağlamlığa etkisi yadsınamaz. Kişilerarası ilişkiler kurma ve sürdürme, kişinin baş etme stratejileri geliştirmesi ve sosyal ortamlarda kendini ifade edebiliyor olması çok önemlidir.
Trafik psikolojisi açısından, trafikte hem dış uyaranlar hem de iç uyaranlar söz konusudur. İnsan, var olan yeteneğini araçtayken abartma eğilimindedir. Bilinç seviyesi arttıkça bu kontrol edilebilir bir hâl alır. Trafikte yapılan bir hata, bazen doğru yaptığınız bir davranış, ikili tartışmalara sebep olabilir. Gürültü, trafik tıkanıklığı, sürücülerin iletişimi ve bazen arabaların modelleri bile trafikte tartışmaya sebebiyet verebiliyor. Araç kullanırken çeşitli duygular devreye girer, bunlar arasında en sık rastladığımız heyecan ve korku duygularıdır. Araçtayken sürüşe hâkimsek, burada yeteneği abartma eğilimi ile hız artışı, tehlikeli sürüşler görebiliriz. Araçtayken benlik, üstesinden gelemeyeceği durumlarda baş başa kaldığında ise savunmaya geçebilir. Burada da sıklıkla küfür ve tartışma ortamı yaratan kişiye dönüşebilir.
İnsan davranışlarını net olarak yorumlamak pek mümkün değildir. Her ortamda, her birey birbirinden farklı tepkiler ortaya koyabilir. Trafikte de bu durum aynıdır. Trafikte yapılan bilinçli/bilinçsiz hatalar, diğer sürücüleri de etkileyebilir. Fakat bazı bireyler hataları taklit etme eğiliminde, bir nevi hatalı sürücüyle yarışa girerken; diğer taraftan bazı bireyler de sürüş sırasında kurallara uymanın çevresel etkilerini görerek benimser ve bu davranışı taklit etme eğilimine girebilir. Bu sebeple, trafikte yapılan her davranışın, her sürüş tarzının diğer sürücüleri etkileme olasılığı çok yüksektir.
Aynı zamanda, yapılan saygısızlıklara (araçtan inip kavgaya yönelme, küfür etme vs.) karşılık verme zorunda hisseden bireyler ve karşılık vermemenin kendisini güçsüz göstereceğini düşünen bir grup daha var. Bu da diğer durumlar gibi tehlike arz etmekte ve söz konusu durumu araç kullanımından ziyade güç savaşına çevirmektedir.
Peki, trafikte psikolojik sağlamlık ne işe yarar?
Trafikte şiddete, hakarete maruz kalma olasılığımız yüksektir. Bunlara karşı neler yapabiliriz? Burada öncelikli olan iki durum söz konusudur: Bunlardan ilki, bireyler (cinsiyet fark etmeksizin) ilgili eğitimlerini tamamlayıp, sürüş ve tabelaları okuma konusunda yetkinliğe kavuşunca trafiğe çıkmalı. İkincisi ise, kişinin mizacı, baş etme stratejileri ve psikolojik sağlamlığıdır.
Trafikte sizler kurallara uygun ve saygılı bir tutum takınsanız dahi, diğer sürücüler aynı şekilde davranmayabilir. Burada sürücü yetkinliğiniz ve baş etme stratejileriniz devreye girerek bu olumsuz durumu yönetebilirsiniz. Trafikte yaptığınız bir hata karşısında veya diğer sürücülerin sizlere karşı yaptığı saygısızlıklar veya zorbalamalara karşı psikolojik sağlamlığınızın devreye girmesi, durumu yönetmenizde ve olumsuz durumu minimize etmenizde sizlere yardımcı olacaktır.
Diğer sürücünün arkadan size fazla yaklaşması, önünüze kırması, size sürekli korna çalması, sizi trafikte sıkıştırmaya çalışması gibi durumlarda sürüş becerilerinizi, başa çıkma stratejilerinizi ve psikolojik sağlamlığınızı kullanabiliyor olmanız sizi bu olumsuz durumdan çıkartabilir. Psikolojik olarak sağlam olmanız, sizi trafikteki olumsuz tutum sergileyen sürücülerden koruyabilir, hataları veya hatalarınızı yönetmekte sizlere yardımcı olabilir, olası tehlikeleri/kazaları engelleyebilir.
Burada yaptırımlar da önem arz etmektedir. Son zamanlarda güncellenen yeni yaptırımlar ile, kişiler hata yapmanın getireceği bedelleri göz önünde bulundurarak kazanç/kayıp terazisi uygulayabilmekte ve bu da trafikteki psikolojilerini etkileyebilmektedir. Fakat tabii bu her birey için geçerli olmayacaktır. Yine kuralları hiçe sayma, trafiği tehlikeye atma, şiddet gibi durumları deneyimlemeye açık kişilerle karşılaşabiliriz. Bu sebeple duygusal dayanıklılığımızı geliştirmemiz trafikte bizlere yardımcı olacaktır.
Sonuç olarak:
Psikolojik sağlamlık, kişinin kolay kolay kırılmama ve olumsuz durumları yönetebilme durumlarıyla karşımıza çıkıyor. Sağlamlığı geliştirmede çocukluk ve ergenlik dönemi büyük önem arz etmekte, okul ortamları ve sanatsal etkinlikler mutlaka yararlı olacaktır. Trafikte de günlük yaşamda olduğu gibi insan davranışları farklılık göstermektedir. Bireyler aynı durumlara aynı şekilde tepki vermeyebilirler. Risk faktörü aynı da olsa, seviyeleri kişiden kişiye değişebilir ve bu herkes için tehdit unsuru olmayabilir.
Trafikte olan yeteneği abartma, güç savaşları ve dürtüsel davranışlar, trafik psikolojisinin incelediği durumlardandır. Psikolojik sağlamlık ve trafik psikolojisi arasındaki ilişki önemlidir. Sağlamlığı ne kadar geliştirebilirsek, trafikte hem kendimizi hem de diğer sürücüleri daha iyi yönetebilir ve olası olumsuz durumları daha çok söndürebiliriz.
