The Sopranos dizisi, karakter gelişimi açısından psikolojik çıktılar sunan en değerli diziler arasında yer alır.
New Jersey’de yaşayan suç örgütü lideri Tony Soprano’nun, babasından kalan suç dünyasındaki liderlik rolüyle hem aile üyeleriyle yaşadığı hem de süregelen psikolojik sorunlarıyla baş etme mücadelesini anlatan bir dizidir.
Dizide baş karakterlerden olan Tony Soprano çevresinde gelişen ve dönüşen olay örgüsünde; annesi rolünde olan Livia Soprano karakterinin oldukça keskin ve Tony’nin karakter dönüşümünde yer alan bir dizi psikolojik süreçte etkili olduğunu söylemek mümkündür.
Livia Soprano dramatik öykü örgüsünde, dizinin psikolojik anlatımı açısından bir anne figürü olarak tehditkâr ve manipülatif bir duruş sunar.
Soprano ailesinin en köklü ve yaşını almış kadın profilini benimseyen Livia için, uzmanların psikolojik parantezler açması ve bu bağlamda karakterlerin gölge yönlerinin aralanması, dizi süresince oldukça zengin bir anlatım sunmaktadır.
Bu bağlamda “Livia Soprano” anne profilinin “Tony Soprano” üzerindeki psikolojik etkilerini ele alacağım analizde, kurgusal karakterlere doğrudan tanı koymanın sınırlılıklarını belirtmek gerekir.
Söz konusu psikolojik analizler olasılıklar üzerine kurulu olup, dizi dramatikliğiyle gerçek tanı kriterleri denk değildir.
Klinik not: Bu başlıklar “olasılıklar” sunar; televizyon anlatısının dramatik gereksinimleriyle gerçek klinik tanı ölçütleri aynı şey değildir.
Bu açıdan kuramsal analiz yaparken, karakterin söz konusu anne profili çevresinde gelişen yaşantısında davranış örüntülerini klinik psikolojide karşılık gelen kavramlar bağlamında açıklamaya çalışmak; karakterin bastırdığı gölge yönlerinin yaşantısında veya rüya ve halüsinasyonlarında ne şekilde sembolize edildiğiyle ilişkilendirmek, karakterlerin dehlizlerini ve aile dinamiklerini anlamamızda fayda sağlayacaktır.
Livia Soprano Karakterinin Psikolojik Portresi
Livia, dizinin olay örgüsünde çoğunlukla “kurban” rolünü benimserken, Tony’e buna karşılık suçlayıcı ve küçümseyici bir tavır takınarak onun suçluluk duymasına sebep olur.
Tony’nin kendisi için endişelenmesi ve olumsuz durumları toparlamaya çalışması, Livia için daha fazla suçluluk üretme eğilimi göstererek Tony’e yönelik eleştirilerinin dozunu artırmasına neden olmaktadır.
Bu söz konusu Narsisistik Kişilik Bozukluğu (NPD) özellikleri grandiyöz davranışlar (büyüklük hezeyanı) ile birleşerek Tony için psikopatolojik sonuçlar doğurmuştur.
Bu anlamda Livia’ya maruz kalan Tony, davranışlarını onun memnun olacağı şekilde düzenleme gayreti içerisindedir; ancak Livia, Tony’de eleştirecek bir neden çoktan bulmuştur.
Diziye baktığımızda Livia’nın Tony’e karşı iletişiminde sıkça kaybettikleri babasından dem vurarak şu ifadeleri kullandığı görülür:
“O bana böyle davranmazdı.”
“Siz beni hiç anlamadınız.”
“Ben hep feda ediyorum ama kimse fark etmiyor.”
Sahnelerde duygusal şiddet ve Tony’i hedef gösteren doğrudan izler barınır.
Livia karakteri için söz konusu olabilecek klinik hipotezlere bakılarak, hangi kişilik örüntülerinden bahsedilebileceğine dair çerçeve çizmek mümkündür.
Dizide Tony’nin psikiyatristi Dr. Melfi, annesini ani duygusal dalgalanmalar, yoğun düşmanlık içeren cümleler, dramatik “değerleme/idealleştirme–devalue” döngüleri nedeniyle Sınırda Kişilik Bozukluğu (BPD) ile ilişkilendirmiştir.
Borderline (Sınırda) Kişilik Eğilimleri
Dizi perspektifinden bakıldığında Livia’nın yoğun terk edilme kaygısı yaşadığı, herkesi özsaygısına yönelik tehdit olarak algıladığı, stabil olmayan sosyal ilişkileriyle duygularını siyah-beyaz biçiminde keskinleştirdiği görülmektedir.
Literatüre göre Borderline Kişilik Bozukluğu’na sahip bireylerde “splitting – bölünme” savunma mekanizması gelişir.
Bu durumda Livia karakteri de çocuklarını veya eşini bazen idealize ederken, bazen düşmanlaştırma eğilimi göstermektedir.
Bu splitting durumunun dizide Livia karakteri tarafından dramatik bir şekilde yaşandığını gözlemlemek mümkündür.
Antisosyal ve Yansıtmacı Örüntüler
Öte yandan Livia, kendi içinde çatışma yaşadığı antisosyal saldırgan kişilik örüntüleriyle baş etmeye çalışırken, stratejik davranışlarla aile içi huzura mani olacak sonuçlar doğurur.
Kendi içinde yaşadığı bu tezatlıklarla baş etmeye çalışırken psikanalitik savunmalarla çevresindeki insanlara yansıtma – projective identification yapma eğilimi gösterir.
Bu durumda Livia, Tony’ye merhametli ve adaletli davranması gerektiğini öğütleyip; kendisi bu davranış biçimlerinden yoksun biçimde kendi içinde yaşadığı kontrol ihtiyacını Tony’ye yükleyerek, manipülatif etkisini doğrudan ve dolaylı bir şekilde gözler önüne serer.
Bağlanma Kuramı Çerçevesinde Tony Soprano
Bağlanma kuramı, ebeveynin veya bakım veren kişinin bireyin sağlıklı davranış kalıpları geliştirmesinde belirleyici rol oynadığını savunur.
Bu yalnızca çocukluk dönemiyle sınırlı değildir; bireyin yetişkinlik ilişkilerinde de oldukça etkilidir.
Duygusal ihmal, suçluluk psikolojisi ve kontrol etme stratejisine maruz kalan bireylerde kaygılı–kaçınmacı (anxious–avoidant) bağlanma biçimi gelişebilir.
Bu durum, yetişkinlikte kriz yönetimi zorlukları, duygusal regülasyon problemleri ve ani patlamalar ile kendini gösterebilir.
Tıpkı Tony Soprano karakterinde gözlemlendiği gibi, ilişkilerinde yakınlık–özerklik dengesini sağlayamama, sadakatsizlik döngüsünden çıkamama eğilimi görülür.
Tony’nin Livia’da aradığı şefkati bulamaması, sürekli reddedilmesi ve suçlayıcı tavırlara maruz kalması, kaygılı/kaçınmacı bağlanma stillerinin gelişmesine neden olur.
Bu bağlamda Tony’nin ilişkilerinde aradığı duyguyu bulamaması, annesinden göremediği şefkat sebebiyle tatminsizlik yaşamasına sebep olmaktadır.
Bu durumu dizide bir sahnede Dr. Melfi’ye duygularını açarken “Sen onlar gibi bağırmıyorsun.” diyerek göstermiştir.
Tony’nin Livia’dan şefkat alamaması, reddedilme deneyimleri ve sürekli suçlanma, özellikle kaygılı/kaçınmacı bağlanma biçimlerini tetikleyebilir.
Bu bağlamda Tony’nin ilişkilerinde hem aşırı yaklaşımcı hem de savunmacı haller göstermesi anlaşılabilir.
Güvenli bağlanma sağlayamamış, bakım vereniyle istikrarlı bir ilişki kuramamış bireylerde ilişkilerde yabancılaşma ve patolojik bağlanma eğilimleri gözlemlenebilir.
Rüya, Halüsinasyon ve Bilinçaltı: Ördekler, Isabella ve Sembolizm
Rüyalar, Freud’un psikanalitik kuramına göre bilinçaltındaki örtük içeriklerin açığa çıkışı olarak yorumlanabilir.
Jung’a göre ise analitik psikoloji kapsamında rüyalar, kişisel ve kolektif bilinçdışı arasında dengeyi sağlar.
Bu bağlamda rüyalar, psikolojik bütünlük sağlayarak bireyselleşme (individuation) sürecini destekler.
Dizide Tony’nin halüsinasyon ve rüyalarının gölge yönlerini açıklamakta oldukça etkili olduğunu söylemek mümkündür.
Tony’nin rüyaları, bastırılmış anne figürünün bilinçaltındaki izdüşümlerini sembolik biçimde yansıtır.
Ördek Sembolizmi
Dizide Tony bahçesine gelen anne ördek ve yavrularından oldukça etkilenmiştir.
Sürekli bahçeye inip uzun vakitler ördekleri izler, onlarla ilgili konuşmak onu keyiflendirir.
Ancak bir süre sonra ördeklerin ortadan kaybolması Tony’de kayıp ve terk edilme duygusu yaratır; onlar için kaygılanır.
Bu olaydan bir süre sonra Tony, rüyasında anne ördeğin cinsel organını koparıp götürdüğünü gördüğünü belirtir.
Bu tür rüyalar, ataerkil güç/kırılganlık kompleksi ve emasculation (erkeklikte kayıp korkusu) gibi temalara işaret eder.
Rüya imgeleri, anneyle kurulamayan güvenli bağ nedeniyle tehlikenin içselleştirilmiş hâlini anlatır.
Tony için “anne ördek ve yavruları”, aile huzuru ve özgürlük özlemi olarak sembolize edilmektedir.
The Sopranos’un yapımcısı David Chase bu konuda şöyle demiştir:
“Sopranos’un tek olayı o lanet ördekler!”
Isabella Halüsinasyonu
Dizide Tony’nin gördüğü Isabella adındaki kadın halüsinasyonu, bilinçdışında bastırılmış şefkat ve güven ihtiyacının dışavurumu olabilir.
Bu halüsinasyon hem anne şefkati özlemi hem de anneden gelen tehditlerle çelişkili karmaşık sinyaller gönderir.
Bu deneyim, tehlike uyarısını onaylayan bir içgörü işlevi görür.
Sonuç
Livia Soprano, aile içi manipülasyon mekanizmalarının ve nesiller arası travmaların merkezinde bulunan bir karakterdir.
Kişilik örüntüsüyle oldukça etkili psikolojik çıktılar sunan Livia, Tony Soprano’nun kişilik yapılanmasında derin izler bırakmıştır.
Tony’nin söz konusu anne profili çevresinde yaşadığı çatışmalar, gelişimi ve dönüşümü dizi boyunca en etkili süreçlerden biri olmuştur.
Suç, aile, kimlik ve psikoloji temalarının derin bir şekilde işlendiği bu dizide, anti-kahraman kavramı yeniden şekillenmiştir.
Kaynakça
Bowlby, J. (1988). Güvenli Bir Dayanak: Ebeveyn-Çocuk Bağlanması ve Sağlıklı İnsan Gelişimi. Basic Books.
Fonagy, P., & Target, M. (2003). Psikanalitik Kuramlar: Gelişimsel Psikopatoloji Perspektifinden Yaklaşımlar. Whurr Publishers.
Fonagy, P., & Bateman, A. (2006). Sınırda kişilik bozukluğunda mentalizasyon temelli tedavide değişim mekanizmaları. Journal of Clinical Psychology, 62(4), 411–430.
Jabeen, F., Anwer, S., & Afzal, S. (2021). Narsisistik ebeveynlik ve yetişkin çocukların bağlanma örüntüleri üzerindeki etkisi: Bir derleme. Journal of Psychology and Behavioral Science, 9(1), 15–27.
Annelik narsisizmi ve yetişkin bağlanması üzerindeki etkileri: Psikanalitik bir bakış açısı. Psychoanalytic Review, 102(3), 367–389.
Pietromonaco, P. R., & Beck, L. A. (2019). Yetişkin bağlanması ve fiziksel sağlık. Current Opinion in Psychology, 25, 115–120.
Self, W. (2012). The Sopranos dizisinde annelik soğukluğu ve narsisistik incinme. Journal of Popular Film and Television, 40(2), 74–82.
