Son yıllarda yapılan araştırmalar, sosyal medya kullanımının artmasıyla beraber insanların kendilerini başkalarıyla daha çok karşılaştırdığını ve bunun özgüven, ruh sağlığı ve beden algısını etkilediğini gösteriyor. Bu yazıda sosyal karşılaştırmanın nasıl oluştuğunu ve psikolojik etkilerini, bilimsel temellere dayanarak, günlük dile yakın bir şekilde anlatıyoruz.
Sosyal medya, artık hayatımızın doğal bir parçası. İnsanlar kendi hayatlarını, başarılarını ve en iyi anlarını bu platformlarda paylaşıyor. Ama işin psikolojik tarafında şöyle bir gerçek var:
İnsan kendini anlamak için başkalarıyla karşılaştırır.
Bu fikir, Festinger’ın 1954’te geliştirdiği “Sosyal Karşılaştırma Teorisi”nin temelidir.
Bugün ise karşılaştırma çok daha yoğun ve çoğu zaman farkında olmadan oluyor. Çünkü sosyal medya bize insanların “en iyi anlarını” gösteriyor, gerçek hayatlarını değil.
Araştırmalara göre kullanıcıların %55–70’i sosyal medyada gezinirken kendini bir şekilde karşılaştırıyor.
Sosyal Medyada Karşılaştırma Nasıl Oluşuyor?
1. Seçilmiş Paylaşımlar
İnsanlar mutlu anlarını, başarılarını, filtreli ve düzenlenmiş fotoğraflarını paylaşıyor. Yani gördüğümüz şey “hayatın tamamı” değil, en güzel kısmı.
2. Algı Yanlılığı
Sürekli aynı tür içerikleri gördüğümüzde, beynimiz bunu “normal” olarak algılamaya başlıyor. Böylece kendimizi yetersiz hissetmek kolaylaşıyor.
3. Karşılaştırılan Kişi Sayısının Fazlalığı
Eskiden insanlar kendini yakın çevresiyle karşılaştırıyordu. Şimdi binlerce kişiyle.
Psikolojik Etkileri
1. Özgüven Düşüşü
Araştırmalar, özellikle Instagram kullanımının özgüvenle doğrudan ilişkili olduğunu gösteriyor. Çünkü insanlar genelde kendilerinden “daha iyi görünen” kişileri görüyor.
2. Beden Algısında Bozulma
Filtreli fotoğraflar ve idealize edilmiş bedenler, özellikle kadınlar ve ergenlerde beden algısı memnuniyetsizliğini artırıyor.
3. Kaygı ve Depresyon Artışı
Karşılaştırma arttıkça depresif hissetme ve kaygı düzeylerinin yükseldiği kanıtlanmış durumda.
4. Genel Ruh Hali Bozulması
Kendini sürekli yetersiz görmek, kişinin mutluluk seviyesini de düşürüyor.
Karşılaştırmayı Artıran Faktörler
-
Sosyal medyada çok zaman geçirmek
-
Filtreli ve düzenlenmiş içerikler
-
Özgüveni düşük olmak
-
Kendi hayatından memnuniyetsizlik
Karşılaştırmayı Azaltmak İçin Öneriler
1. Gerçek Olmadığını Hatırla
Gördüğün içerik “tam bir hayat” değil, seçilmiş anlar.
2. Takip Ettiklerini Düzenle
Seni rahatsız eden, baskı yaratan hesapları takipten çıkar.
3. Kullanım Süresini Azalt
Pasif gezinme, karşılaştırmayı en çok tetikleyen davranıştır.
4. Kendini Kendinle Karşılaştır
Düne göre bugün ne durumdasın?
Bu, en sağlıklı karşılaştırma biçimidir.
5. Şükür/Minnettarlık Pratiği
Her gün sahip olduğun birkaç şeyi fark etmek, zihni başkalarının “sahip olduklarından” kendi gerçeklerine döndürür.
Sonuç
Sosyal medya karşılaştırmayı tamamen doğal bir süreç olmaktan çıkarıp yoğun bir baskıya dönüştürebiliyor. Ama bunun farkında olmak ve kullanım şeklimizi düzenlemek, psikolojik sağlığımızı korumada çok etkili.
Sorun sosyal medya değil; nasıl kullandığımız.
Kişisel Görüşüm
“Benim gözlemim şu ki; sosyal medyada yapılan karşılaştırmalar insanların kendilerini fark etme süreçlerini yavaşlatıyor. Birçok insan aslında kendi hayatında ilerliyor, gelişiyor, emek veriyor… ama sosyal medyada gördüğü ‘mükemmel’ hayatlar yüzünden bunu göremiyor.
Bence asıl mesele, başkalarının hızına değil, kendi iç ritmine kulak verebilmek. Çünkü her insanın yolculuğu kendine özgü; aynı noktadan başlamıyoruz, aynı yolda yürümüyoruz, aynı yükleri taşımıyoruz.
Sosyal medya bazen bu gerçeği unutturabiliyor. Bu nedenle ben, herkesin kendi iç dengesine dönmesini, öz-değerini dışarıdan değil içeriden kurmasını çok önemsiyorum.”Kaynakça
Appel, H., Gerlach, A., & Crusius, J. (2016). The interplay between Facebook use, social comparison, envy, and depression. Current Opinion in Psychology.
Chou, H. T., & Edge, N. (2012). They are happier and having better lives than I am: the impact of Facebook on perceptions. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking.
Fardouly, J., & Vartanian, L. (2016). Social media and appearance comparisons: A systematic review. Body Image.
Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations.
Meier, A., & Schäfer, S. (2018). The positive side of social comparison on SNS. New Media & Society.
Steers, M.-L. (2016). Social comparison and depressive symptoms on Facebook. Journal of Social and Clinical Psychology.
Verduyn, P., et al. (2015). Passive Facebook usage undermines affective well-being. Journal of Experimental Psychology.
Vogel, E. A., et al. (2014). Social comparison and self-esteem on Facebook. Psychology of Popular Media Culture.
