Psikolojik İlk Yardım Nedir?
Psikoloji alan yazınına ilk defa 1954 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği’ni temsilen Drayer ve arkadaşları tarafından kazandırılan psikolojik ilk yardım terimi, toplumda meydana gelen afet ve kriz müdahalesi anlarında gerçekleştirilen bir çeşit erken dönem müdahale yaklaşımıdır.
Olay sırasında ya da sonrasında ortaya çıkan kişilerin temel fiziksel ya da psikolojik ihtiyaçlarının karşılanmasına ve bunların etkilerinin en aza indirilmesine odaklanan bu yardım modeli, ruh sağlığı açısından kritik bir konuma sahiptir.
Psikolojik ilk yardım, bir tanı, tedavi yöntemi ya da terapi süreci değil, psikolojik krize müdahale yöntemlerinden biridir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre psikolojik ilk yardım, “ciddi kriz yaratan olaylar sonrasında maruz kalan insanları desteklemek için insani, destekleyici, pratik yardım.” olarak tanımlanmaktadır.
Bu nedenle psikolojik ilk yardımı doğru konumlandırmak, onun niteliği ve verimi açısından oldukça önemlidir.
Housley ve Beutley, psikolojik ilk yardımı psikososyal hizmetler piramidinde akut döneme (en erken aşama) yerleştirmişlerdir. Bu dönemde olaydan etkilenen kişilerin güvenlik, sağlık, barınma gibi temel gereksinimlerin karşılanması ve psikolojik ilk yardımın sağlanması önemlidir.
İlerleyen dönemde ise daha kapsamlı psikososyal çalışmalar ve uzman desteği ruh sağlığı açısından daha çok önerilmektedir. Aynı zamanda psikolojik ilk yardımın tüm sağlık çalışanları tarafından bilinmesi de önem arz etmektedir.
Psikolojik İlk Yardım Uygulaması
Psikolojik ilk yardımın nasıl, ne zaman, kimlere uygulanacağı ve kimler tarafından gerçekleştirileceği konusunda birçok kılavuz yayımlanmıştır.
Bu kılavuzlara göre “Bak, Dinle, İlişkilendir ve Yönlendir” prensiplerini içeren bu yöntem, ruhsal destek alanında çalışan uzmanlar ve psikolojik ilk yardım eğitimi alan kişiler tarafından dikkatle uygulanabilir.
Psikolojik ilk yardım, bir erken dönem müdahalesi olduğundan olay sırasında ya da hemen sonrasında uygulanabilir. Müdahalenin tamamlanması için bazı durumlarda birkaç dakika yeterli olurken, bazı durumlarda da günler veya haftalar gerekebilir.
Bu değişkenliği belirleyen şey, afet ve kriz olayının boyutu ve kişinin psikolojik durumudur.
Psikolojik ilk yardım için birinci basamak, görev yapacak kişilerin afet ve kriz sahasına gitmeden önce hazırlık yapmalarıdır. Bu hem bireysel hazırlık hem de olaya özgü hazırlığı kapsar. Böylelikle görevli, olası olumsuz etkileri kendisinden uzaklaştırarak psikolojik ilk yardımın niteliğini korur.
Diğer aşama ise triyaj aşamasıdır. Bu aşama, çok sayıda etkilenen bireyin ve kısıtlı imkânların bulunduğu koşullarda, etkilenme düzeyi yüksek ve şiddetli psikolojik tepkileri bulunan kişileri ayıklama, önceleme ve bu sayede mümkün olan en fazla sayıda bireye, en hızlı ve etkili yardımı sağlama girişimini barındırır (Stroud 2012; Demircioğlu 2017).
Böylelikle yapılan çalışmalarda dikkatli bir alan gözlemi yapılarak öncelikli olan kişiler belirlenmiş olacaktır.
Sekiz Basamaklı Psikolojik İlk Yardım Modeli
1. İlişki ve Bağ Kurma
Bu aşama, yardım sağlayıcısı ile etkilenen kişi arasındaki ilişkinin kurulduğu ilk evredir.
Güvene ve saygıya dayalı eşitlikçi bir ilişki için bazı temel prensipler gereklidir.
Yardım sağlayıcısı, konuşmaya kendini tanıtarak başlamalı ve ardından neden burada olduğunu ve hangi amaçla onunla konuşmak istediğini açıklamalıdır.
Böylelikle güvene ve saygıya dayalı sağlıklı bir bağ oluşturulur.
2. Güvenlik ve Rahatlamanın Sağlanması
Afet ve kriz müdahalesinde birincil öncelik kişilerin güvenliğinin sağlanmasıdır.
Psikolojik ilk yardım sağlayıcısı, olaydan etkilenen kişileri güvenli bölgelere yönlendirir, riskli alandan uzaklaştırır.
Ayrıca psikolojik güven ihtiyacının sağlanması ve kaygıların azaltılması da bu aşamanın bir parçasıdır.
3. Dengeleme (Stabilizasyon)
Afet ve kriz olayları sonrasında oluşan stres; bireylerde şok tepkileri, aşırı korku, titreme ve panik hali ya da donakalma gibi olumsuz durumlar yaratabilir.
Psikolojik ilk yardım sağlayıcısı bu durumları yaşayan bireyleri saha içinde fark etmeli ve duygusal olarak sakinlik ve denge halinin oluşması için stabilizasyon tekniklerini uygulamalıdır.
Topraklama yöntemi de bu kapsamda sık kullanılan bir tekniktir.
4. Bilgi Edinme
Psikolojik ilk yardım sağlayıcısı tarafından yapılan gözlemlerle, olay sonrası kişilerin fiziksel ve zihinsel sağlığı konusunda bilgi edinmek psikolojik ilk yardım için önemli bir aşamadır.
Çeşitli yöntemler aracılığıyla yardım sağlayıcısı bilgi toplayarak psikolojik ilk yardımın niteliğini korumuş olacak ve böylelikle bireyle kurduğu bağı güçlendirecektir.
5. Temel İhtiyaçlar Konusunda Yardımcı Olma
Psikolojik ilk yardımın en önemli aşamalarından biri, bireylerin aciliyeti ve önemi yüksek olan ihtiyaçlarını fark etmek ve onları gidermeye çalışmaktır.
Çünkü temel ihtiyaçlardan yoksun insanların ruhsal destek almakta sıkıntı yaşayacağı muhakkaktır.
Bilgi edinme aşamasında tespit edilenler ışığında kimin neye ihtiyacı olduğu sentezlenir ve bir planlama yapılır.
Bu plan doğrultusunda harekete geçilerek bireylerin fiziksel ihtiyaçları temin edilir.
6. Sosyal Destek Sağlama
Kriz dönemlerinde sosyal destek, bireylerin toparlanma sürecini hızlandıran en önemli unsurlardan biridir.
Psikolojik ilk yardım sağlayıcısı, bireylerin aile, arkadaş veya topluluk desteğine ulaşmalarına yardımcı olmalı ve onları yalnız hissetmemeleri için desteklemelidir.
7. Bilgilendirme
Afet veya kriz sonrasında belirsizlik, bireylerin kaygısını artırır.
Bu nedenle psikolojik ilk yardım sağlayıcısı, mevcut durum, alınacak önlemler ve erişilebilecek kaynaklar hakkında açık ve anlaşılır bilgiler vermelidir.
8. İş Birliği Kurulabilecek Diğer Hizmetlerle İlişkilendirme
Bireylerin ihtiyaçları sadece psikolojik destekle sınırlı olmayabilir.
Bu nedenle sağlık hizmetleri, sosyal hizmetler veya yerel kurumlarla iş birliği yapılarak gerekli yönlendirmeler yapılmalıdır.
Böylece birey, ihtiyaç duyduğu kapsamlı desteğe ulaşabilir.
Kaynakça
Arslan Tomas, H., Şavur, N., & Demircioğlu, E. (2023). Psikolojik ilk yardım: Amaçları, uygulanışı, hassas gruplar ve uyulması gereken etik kurallar [Psychological first aid: Objectives, practicing, vulnerable groups and ethical rules to follow].
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar / Current Approaches in Psychiatry, 15(4), 456–483.
https://doi.org/10.18863/pgy.456301
