Psikoloji ve dindarlık arasındaki ilişki, uzun yıllardır araştırmacıların ilgisini çeken önemli bir konudur. Dindarlığın ruh sağlığı üzerindeki etkileri hem olumlu hem de olumsuz yönleriyle ele alınmaktadır. Bu yazıda, dindarlığın psikolojik boyutları ve ruh sağlığı üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Psikolojik İyi Oluş Nedir?
Psikolojik iyi oluş kavramı ilk kez 1960’larda Bradburn tarafından ortaya atılmıştır. Ancak onun tanımı daha çok “öznel iyi oluş”a, yani mutluluk ve memnuniyet gibi kişisel değerlendirmelere yakındır. Bu yüzden, psikolojik iyi oluş kavramını bugünkü anlamıyla tanımlayan kişi Carol Ryff’tir. Ryff, çok boyutlu bir yaklaşımla iyi oluşu sadece mutluluk değil, insanın yaşamındaki derin anlam ve gelişimle ilişkilendirmiştir (Tatlılıoğlu, 2012; Ryff & Singer, 2008).
Öznel İyi Oluş Nedir?
Öznel iyi oluş, kişinin yaşam kalitesine dair kendi değerlendirmesidir. Yaşamdan memnun olma, olumlu duyguların fazla, olumsuz duyguların az yaşanması şeklinde tanımlanır. Bu, mutluluğun ön planda olduğu bir iyi oluş anlayışıdır (Diener, 2000; Myers & Diener, 1995).
Ryff’in Psikolojik İyi Oluş Modeli
Ryff, mutluluk anlayışının ötesine geçerek insanın yaşam amacı, ilişkileri ve gelişimini önemseyen 6 boyutlu bir model geliştirmiştir (Ryff & Singer, 2008):
- Kendini kabul: Kişinin kendini olduğu gibi kabullenmesi.
- Olumlu ilişkiler: Yakın ve sağlıklı ilişkiler kurabilme.
- Özerklik: Kararlarında bağımsız olabilme.
- Çevresel hâkimiyet: Çevresine uyum sağlama ve şekillendirme yeteneği.
- Yaşam amacı: Hayata anlam katma, hedefler belirleme.
- Kişisel gelişim: Sürekli olarak kendini geliştirme arzusu.
Maneviyat ve Psikolojik İyi Oluş İlişkisi
Ruh sağlığı; kalıtım, çevre, aile yapısı, eğitim ve maneviyat gibi birçok faktörden etkilenir. Maneviyatın, özellikle 1970’lerden itibaren iyi oluşun önemli bir bileşeni olduğu kabul edilmiştir (Dierendonck & Mohan, 2006).
Manevi inançlara sahip bireyler genelde daha olumlu duygular yaşar ve stresle başa çıkma konusunda daha başarılıdır. Örneğin, dua etmek, kişinin kendini yalnız hissetme duygusunu engeller ve zorluklarla başa çıkmayı kolaylaştırır (Koenig & Cohen, 2004; Nelson, 2009; Turgut, 2017).
Dua ve ibadetin psikolojik iyi oluşa olumlu etkileri birçok çalışmada gösterilmiştir. Seligman (1990), manevi yaşam tarzı benimseyen Amish topluluğunda depresyon oranlarının çok düşük olduğunu tespit etmiştir.
Türkiye ve Dünyada Yapılan Araştırmalar
Türkiye’de dindarlık araştırmalarında genellikle dua, şükretme, maneviyat ve dindarlık ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişki incelenmiştir. Bu çalışmaların çoğunda maneviyatın psikolojik iyi oluşla pozitif yönde ilişkili olduğu görülmüştür (Göcen, 2014; Ekti, 2019; Toprak, 2018).
Yurtdışında da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Çocuklardan yaşlılara kadar farklı yaş gruplarında yapılan çalışmalar, maneviyatı yüksek bireylerin daha mutlu, daha az depresif ve yaşamdan memnun olduklarını göstermektedir (Holder et al., 2010; Yoon et al., 2015; Lifshitz et al., 2019).
Sonuç: Maneviyatın Ruh Sağlığına Katkıları
Maneviyat, psikolojik iyi oluşu destekleyen önemli bir faktördür. Dua, şükretme gibi manevi pratikler, bireylerin ruh sağlığını güçlendirmekte; yaşamdan anlam bulma ve zorluklarla başa çıkma süreçlerine katkı sağlamaktadır.
Maneviyat Nedir?
Maneviyat, soyut bir kavram olması nedeniyle kişiden kişiye değişen ve öznel anlam taşıyan bir terimdir (Dursun, 2019). Arapça “Ma’na” kelimesinden türetilmiş olan manevi kavram, maddi olmayan ve duyularla sezilebilen anlamına gelir (Türk Dil Kurumu, 2020). İnsan beden ve ruhtan oluşur ve maneviyat, insanın ruhi tarafıyla ilgilidir. Batılı kaynaklarda maneviyat, “spiritualite” olarak geçer ve kutsal ile olan kişisel tecrübeleri ifade eder (Nelson, 2009). Latince “spiritus” kelimesinden türetilmiş olup, yaşamı hissetmek anlamındadır (Çınar, 2017).
1980’lerden sonra artan ilgiyle birlikte, maneviyat yeniden tanımlanmış ve dindarlıktan farklı bir şekilde yorumlanmıştır. Spiritüalite, anlam arayışı, aşkın bir güç ile ilişki ve kendinde olanla iletişime geçme olarak ifade edilmiştir (Zinnbauer & Pargament, 2005). Maneviyatın hem din içi hem de dinden bağımsız tanımları bulunmaktadır (Düzgüner, 2021; Çınar, 2022).
Maneviyatın Farklı Tanımları
- Neal (2013), maneviyatı “bize yaşamda anlam ve amaç veren ve bizi kendimizden daha büyük bir şeye bağlayan şey” olarak tanımlar.
- Ondeck (2002), maneviyatın dinden daha geniş kapsamlı olup, fiziksel hayata amaç veren iç kuvvetleri içerdiğini belirtir.
- Armstrong, maneviyatı “kişinin dünyada yaşama şeklini etkileyen daha yüksek bir varlıkla ilişki” olarak tanımlar (Giacalone & Jurkiewicz, 2010).
- Sheldrake (2007), maneviyatı “insanların yaşamaya çalıştığı en derin değerler ve anlamlar” olarak ifade eder.
- Vaughan (1991), maneviyatı “kutsalın öznel tecrübesi” olarak tanımlar.
- Ridge (2015), maneviyatı “anlam arayışı, ruhun gelişimi ve nihai değerler bağlamında, bütüncül ve öncelikli olarak kutsalla ilgilenme” olarak tanımlar.
Ülkemizde din ve maneviyat ayrımı henüz tam olarak oturmamıştır (Akbolat, 2022).
Literatür Taraması: Dindarlığın Ruh Sağlığına Etkileri
Dindarlığın ruh sağlığı üzerindeki etkileri üzerine yapılan araştırmalar, çeşitli bulgular sunmaktadır. Bazı çalışmalar, dindarlıkın depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunları azaltabileceğini öne sürerken, diğerleri dindarlıkın aşırı katı ve dogmatik inançlar nedeniyle stres ve çatışmalara yol açabileceğini belirtmektedir. Örneğin, içsel dindarlık (kişinin içsel inançları ve manevi deneyimleri) genellikle daha olumlu psikolojik sonuçlar doğurduğu, dışsal dindarlık (toplumsal ve ritüel odaklı inançlar) ise daha karmaşık etkiler yarattığı gözlemlenmiştir (Kirman, 2017; Academia.edu, 2020).
Ana Bölüm: Dindarlığın Psikolojik Boyutları
Dindarlığın psikolojik boyutları, bireylerin inanç sistemlerine ve bu inançların günlük yaşamlarına nasıl yansıdığına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. İçsel dindarlık, bireylerin manevi huzur ve anlam arayışını destekleyerek ruh sağlığını olumlu yönde etkileyebilir. Bu tür dindarlık, bireylerin stresle başa çıkma mekanizmalarını güçlendirebilir ve yaşam memnuniyetini artırabilir. Öte yandan, dışsal dindarlık, bireylerin toplumsal normlara ve ritüellere sıkı sıkıya bağlı kalmalarını gerektirdiğinde, stres ve çatışmalara yol açabilir. Bu durum, bireylerin ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir ve psikolojik sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir (Kirman, 2017).
Dindarlığın Olumlu Etkileri
Dindarlık, bireylerin yaşamlarına anlam ve amaç katabilir. Manevi inançlar, bireylerin zor zamanlarda umut ve teselli bulmalarına yardımcı olabilir. Ayrıca, dindar topluluklar, bireylerin sosyal destek ağlarını genişletmelerine ve aidiyet duygusu geliştirmelerine katkıda bulunabilir. Bu sosyal destek, bireylerin stresle başa çıkma süreçlerini kolaylaştırabilir ve genel ruh sağlığını iyileştirebilir (Academia.edu, 2020).
Dindarlığın Olumsuz Etkileri
Ancak, dindarlıkın olumsuz etkileri de göz ardı edilmemelidir. Aşırı katı ve dogmatik inançlar, bireylerin esnekliklerini azaltabilir ve stres seviyelerini artırabilir. Ayrıca, bazı dini topluluklarda dışlanma veya ayrımcılık gibi olumsuz deneyimler yaşanabilir, bu da bireylerin ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir. Dindarlıkın olumsuz etkilerini azaltmak için, bireylerin inançlarını daha esnek ve açık bir şekilde yaşamaları teşvik edilebilir (Kirman, 2017).
Farklı Dindarlık Türlerinin Etkileri
İçsel dindarlık ve dışsal dindarlık arasındaki farklar, bireylerin ruh sağlığı üzerindeki etkileri açısından önemlidir. İçsel dindarlık, bireylerin manevi deneyimlerine ve kişisel inançlarına odaklanırken, dışsal dindarlık daha çok toplumsal ritüellere ve normlara bağlıdır. İçsel dindarlık genellikle daha olumlu psikolojik sonuçlar doğururken, dışsal dindarlık karmaşık ve bazen olumsuz etkiler yaratabilir (Academia.edu, 2020).
Sonuç: Dindarlığın Ruh Sağlığına Katkıları ve Gelecek Araştırmalar
Psikoloji ve dindarlık arasındaki ilişki, karmaşık ve çok yönlü bir konudur. Dindarlıkın ruh sağlığı üzerindeki etkileri, bireylerin inanç sistemlerine ve bu inançların günlük yaşamlarına nasıl yansıdığına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Gelecekteki araştırmalar, dindarlıkın psikolojik etkilerini daha derinlemesine inceleyerek, bu alandaki bilgi birikimini artırabilir ve bireylerin ruh sağlığını destekleyen stratejiler geliştirebilir.
Kaynakça
- Kirman, F. (2017). Psikolojik Araştırmalarda Dindarlığa Yaklaşım Tarzları. Retrieved from isamveri.org
- Academia.edu. (2020). Psikoloji ve Din. Retrieved from academia.edu
- DergiPark. (2015). Arap Ülkelerinde İslâm Psikoloji ve Din Psikolojisi Çalış. Retrieved from dergipark.org.tr
- Akbolat, M. (2022). Din ve maneviyat ayrımı.
- Çınar, M. (2017). Maneviyatın tanımı ve önemi.
- Dursun, F. (2019). Maneviyatın kişisel ve toplumsal boyutları.
- Düzgüner, S. (2021). Maneviyat ve din ilişkisi.
- Giacalone, R. A., & Jurkiewicz, C. L. (2010). Maneviyat ve iş yaşamı.
- Nelson, J. M. (2009). Spiritualite ve psikoloji.
- Ondeck, M. (2002). Maneviyatın geniş kapsamı.
- Sheldrake, P. (2007). Maneviyatın derin değerleri.
- Türk Dil Kurumu. (2020). Maneviyat tanımı.
- Vaughan, F. (1991). Kutsalın öznel tecrübesi.
- Zinnbauer, B. J., & Pargament, K. I. (2005). Spiritüalite ve anlam arayışı.
