Günümüz dünyasında bireylerin ruh sağlığını korumak ve iyileştirmek, sadece tedaviye dayalı değil, aynı zamanda önleyici ve geliştirici yaklaşımlarla mümkündür. Psikoloji alanında son yıllarda giderek artan bir ilgiyle ele alınan önleyici psikolojik müdahaleler, bireylerin ruhsal sorunlar yaşamadan önce desteklenmesini ve psikolojik dayanıklılıklarının artırılmasını hedefler. Bu müdahalelerle birlikte yükselen bir diğer kavram ise proaktif iyilik halidir. Proaktif iyilik hali, bireyin yalnızca hastalıktan uzak değil, aynı zamanda yaşamdan anlam, doyum ve pozitif duygular çıkardığı bir psikolojik iyi oluş durumudur.
Bu makalede, önleyici psikolojik müdahalelerin tanımı, temel ilkeleri, Türkiye’deki uygulama örnekleri ve proaktif iyilik hali ile ilişkisi ele alınacaktır.
Önleyici Psikolojik Müdahalelerin Tanımı ve Önemi
Önleyici psikolojik müdahaleler, bireylerin ruhsal sorunlar geliştirmesini önlemeye yönelik yapılan sistematik çalışmaları kapsar. Bu müdahaleler üç düzeyde ele alınır: birincil, ikincil ve üçüncül önleme. Birincil önleme, henüz herhangi bir belirti görülmeden yapılan eğitim, farkındalık çalışmaları ve beceri kazandırma uygulamalarını içerir. İkincil önleme, erken belirtilerin fark edilip müdahale edilmesini; üçüncül önleme ise hastalık sonrası nüksü önlemeye ve iyileşme sürecini desteklemeye odaklanır (Çorapçı & Arıkan, 2019).
Türkiye’de son yıllarda okul temelli programlar, üniversite öğrencilerine yönelik çevrim içi destek sistemleri ve toplum temelli ruh sağlığı çalışmaları bu kapsama girmektedir. Özellikle üniversite öğrencilerine yönelik internet tabanlı psikolojik destek hizmetleri, hem erişilebilirliği artırmakta hem de damgalanma korkusunu azaltmaktadır (Özer & Köksal, 2023).
Proaktif İyilik Hali ve Pozitif Psikoloji Bağlantısı
Proaktif iyilik hali, bireyin yaşamında sadece sorunların yokluğu ile değil, pozitif deneyimlerin varlığıyla da değerlendirilen bir psikolojik sağlamlık düzeyidir. Bu kavram, pozitif psikoloji çerçevesinde geliştirilmiş olup bireylerin anlam, başarı, pozitif ilişkiler, katılım ve olumlu duygular deneyimlemesini kapsayan PERMA Modeli (Seligman, 2011) ile ilişkilidir.
Araştırmalar, pozitif duyguların artırılmasının yalnızca anlık mutluluk sağlamadığını, aynı zamanda bireyin psikolojik dayanıklılığını, stresle baş etme kapasitesini ve yaşam doyumunu da geliştirdiğini göstermektedir (Taşkireç, 2023). Ayrıca, ilişkilerde otantiklik ve pozitif olayların paylaşımı gibi sosyal bağları güçlendiren davranışların da iyilik halini artırdığı belirlenmiştir (Ender, 2025).
Önleyici Müdahaleler ve İyilik Hali Arasındaki Bağlantı
Önleyici psikolojik müdahalelerin temel amacı, bireylerin karşılaşabilecekleri psikolojik riskleri azaltmak ve aynı zamanda psikolojik iyi oluşlarını artırmaktır. Bu bağlamda, önleyici müdahaleler yalnızca “hastalığı önleme” değil, aynı zamanda “sağlığı güçlendirme” işlevi de görür. Sosyal destek sistemlerinin güçlendirilmesi, stresle baş etme becerilerinin kazandırılması, öz-farkındalığın artırılması gibi uygulamalar hem ruhsal bozuklukların gelişmesini engeller hem de bireyin kendini daha iyi hissetmesini sağlar (Doğan, 2021).
Üniversite gençleriyle yapılan araştırmalarda, psikolojik sağlamlık, arkadaşlık kalitesi ve iyilik hali arasında anlamlı ilişkiler olduğu bulunmuştur (Han, 2023). Bu sonuç, önleyici müdahalelerin sadece bireysel değil, aynı zamanda sosyal düzeyde de uygulanması gerektiğini göstermektedir.
Türkiye’de Uygulama Örnekleri
Türkiye’de önleyici psikolojik müdahaleler konusunda yapılan çalışmalar giderek artmaktadır. Özellikle rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde koruyucu ve önleyici yaklaşımların önemi vurgulanmakta, bu doğrultuda eğitim programları geliştirilmektedir (Korkut Owen & Karacan Özdemir, 2023).
Ayrıca kronik ruhsal hastalıklarda uygulanan psikososyal müdahalelerin, bireylerin toplumsal işlevselliklerini artırarak iyilik halini geliştirdiği görülmektedir (Tel, 2024). Bu tür müdahaleler, sadece bireyi değil, aynı zamanda ailesini ve çevresini de kapsayan bütüncül bir yaklaşım sunmaktadır.
Sonuç
Önleyici psikolojik müdahaleler, bireylerin yaşam kalitesini artırmak ve ruh sağlığını korumak açısından büyük önem taşımaktadır. Bu müdahalelerin etkili olabilmesi için toplumun tüm kesimlerini kapsayan, kültürel olarak duyarlı ve bilimsel temelli uygulamalara ihtiyaç vardır. Proaktif iyilik halinin geliştirilmesi ise, bireyin psikolojik dayanıklılığını artırarak hem kişisel hem toplumsal düzeyde daha sağlıklı bireyler yetişmesine katkı sağlar.
Eğitim kurumlarında, iş yerlerinde ve sağlık sisteminde önleyici yaklaşımlara daha fazla yer verilmesi; özellikle gençler ve risk altındaki gruplar için çevrim içi desteklerin yaygınlaştırılması önemli bir ihtiyaçtır. Böylece psikolojik sorunlar henüz ortaya çıkmadan müdahale edilebilir, daha sağlıklı bir toplum yapısı inşa edilebilir.
Kaynakça
Çorapçı, F., & Arıkan, G. (2019). Klinik Psikolojide Önleyici Müdahale. Türkiye Klinikleri Psikoloji Dergisi.
Özer, Ö., & Köksal, B. (2023). Üniversite Öğrencilerine Yönelik İnternet Tabanlı Müdahaleler. Ortadoğu Tıp Dergisi.
Taşkireç, G. (2023). Pozitif Duygu Düzenleme ve İyilik Hali. Bakırçay Üniversitesi Arşivi.
Ender, H. (2025). Pozitif Olay Paylaşımı ve İlişkisel İyilik Hali. Bakırçay Üniversitesi Arşivi.
Doğan, T. (2021). Sosyal Destek ve İyilik Hali. Hacettepe Üniversitesi Yayını.
Han, T.Ş. (2023). Ergenlerde Psikolojik Sağlamlık ve İyilik Hali. YÖK Tez Merkezi.
Korkut Owen, F., & Karacan Özdemir, N. (2023). Psikolojik Danışma Eğitiminde İyilik Hali.*
Tel, H. (2024). Kronik Ruhsal Hastalıklarda Psikososyal Müdahaleler.*
