Nostalji: Geçmişin Sıcağında Kendimizi Bulmak
Günümüzde güzel anılar bulmak eskiye göre daha zorken nostalji birçoğumuzun imdadına yetişerek içimizi ısıtıyor. Çocukluğumuza dair hatıralarımız, görüntü kalitesi düşük pikselli fotoğraflar, artık görüşmediğimiz arkadaşlarımız, araya mesafelerin girdiği akrabalar… Eskiye dair anılarımızı hatırladığımızda hissettiğimiz o hem buruk hem de sıcacık duyguya psikolojide nostalji diyoruz. Evet, nostalji aşina olduğumuz bir kelime ve bunun için psikolojide afili bir karşılık yok maalesef.
Peki, nostalji bize neden bu kadar iyi geliyor, nasıl içimizi sıcacık yapıyor? Gerçekten geçmiş sandığımız kadar güzel miydi yoksa beynimiz bize tatlı bir oyun mu oynuyor?
Nostaljinin Psikolojik Temelleri
1. Bellek ve Duygu İlişkisi
Nostalji hafızamızın duygusal filtreleme özelliğiyle yakından ilgilidir. Beynimiz, travmatik ya da bizim için olumsuz anıları silmese de (ve anı silmek mümkün olmasa da) günlük olumsuzlukları bulanıklaştırır ve daha pozitif olan detayları öne çıkarır. Bu yüzden geçmişe baktığımızda önemli travmatik olaylar haricinde olumlu anıların öne çıktığını söyleyebiliriz. Ve böylelikle geçmiş, hatırladığımızda bugünkünden daha sıcak görünebilir.
-
Pozitif Yanlılık (Rosy Retrospection): Araştırmalar, geçmiş deneyimleri hatırlarken onları olduğundan daha olumlu değerlendirme eğiliminde olduğumuzu gösterir. Geçmiş yıllardaki tatilimizi düşünürken “her şey ne kadar güzeldi” deriz ama yediğimiz yemeğin bize dokunduğunu ya da güneş yanıklarımızın bizi nasıl uyutmadığını hatırlamayız. Bu mekanizma nostaljinin temelini oluştururken aynı zamanda geçmişe dair olumsuzlukları filtreleyerek daha sıcak bir bakış açısı kazandırır ve bugüne umutla bakmamıza yardımcı olur.
2. Bağlanma ve Güven Duygusu
Nostaljik anılar genellikle çocukluk evleri, bayram kahvaltıları, küçükken dinlediğimiz şarkılar ya da çocukluk arkadaşları etrafında döner. Bu anılar, bağlanma kuramı açısından güven ve aidiyet hissini yeniden canlandırır ve bir tür iyi oluş sağlar. İnsan zihni, yoğun stres anlarında bir tür başa çıkma mekanizması olarak geçmişte güven hissettiği yerlere zihinsel olarak dönerek sakinleşmeye çalışır.
3. Kimlik Sürekliliği
Nostalji, bize kim olduğumuzu hatırlatan bir pusula gibidir. Kendi içinde nostalji oldukça kişisel özellikler barındırır. Bireyler için farklı olması yanı sıra ülkeler ve kültürler için de birbirinden farklı özellikler barındırır. Fakat bu farklı özellikler bireyleri birbirinden ayırmaz, aksine bireyler için bir çeşit aidiyet hissi oluşturur. Psikolog Costantine Sedikides ve arkadaşları, nostaljinin özellikle kimlik karmaşası, göç ya da değişim dönemlerinde arttığını bulmuştur. Eğitim veya farklı bir sebepten yurt dışına çıktığımızda, tayin nedeniyle şehir değiştirdiğinizde, yeni bir eve taşındığımızda, yeni bir işe başladığımızda yani kısaca güvenli alanlarımızdan çıktığımızda bu duyguya daha sıkı sarılırız. Bu duygunun temel işlevlerinden biri “Geçmişte kimdim ve şimdi ben kimim?” sorusuna yanıt aramak ve kendilik duygusunu korumaktır.
4. Duygu Düzenleme
Pozitif psikoloji araştırmaları, nostaljinin yalnızlık, üzüntü ya da kaygı gibi olumsuz duygular karşısında doğal bir baş etme stratejisi olarak ortaya çıktığını söylüyor. Nostaljik düşünceler serotonin ve oksitosin gibi “iyi his” hormonlarının salınımını artırarak psikolojik bir rahatlama sağlar. Tabii ki buradaki rahatlama az önce bahsettiğimiz beynimizin filtreleme özelliği sayesinde gerçekleşmektedir.
Geçmiş Sandığımız Kadar Güzel Miydi?
Burada ilginç bir yanılsamanın etkisinden bahsedebiliriz: Anı seçiciliği. Beynimiz, hayatta kalmamızı kolaylaştırmak için olumsuz anıları detaylarından arındırırken olumlu anıları daha belirgin kaydedebiliyor. Sonuç olarak geçmiş, olduğundan daha “güzel” ve “huzurlu” görünebiliyor. Örneğin, çocukken yaşadığımız mahalleyi düşündüğümüzde aklımıza arkadaşlarımızla akşama kadar sokaklarda oynadığımız oyunlar gelir; oysa aynı mahallede hissettiğimiz yalnızlık ya da anlaşmazlıklar belleğin arka planına atılır.
Geçmişte Yaşama İsteği: Nostaljiden Realiteden Kaçışa
Bazen nostalji yalnızca masum bir hatırlama değildir; şimdiden kaçış halidir. Özellikle:
-
Yoğun stres dönemlerinde
-
Kaygı bozukluklarında
-
Depresyon veya yas süreçlerinde
Kişi geçmişteki “daha mutlu” zamanlara sığınır ve bugünü değersizleştirebilir. Bu noktada nostalji işlevsel olmaktan çıkıp bir tür kaçınma stratejisine dönüşebilir.
Nostaljiyi Dönüştürmek: Geçmişten Güç Almak
Geçmişin güzelliklerine bakıp onları günümüze taşımak, nostaljiyi işlevsiz bir kaçışa dönüştürmenin önüne geçmek için muhteşem bir adımdır. Geçmişte sizi mutlu eden şey neydi? O hissi bugünkü hayatına nasıl dahil edebilirsin? İşte bu soruların cevapları nostaljiyi daha işlevsel bir hale getirebilir. Unutmayın, hayatta hiçbir şey tamamen yok olmaz. Bir şeylerin değişmesi bize artık ona sahip değilmişiz hissi yaşatabilir fakat önceden sahip olduğumuz anılar dönüşerek daha güçlü ve olgun bir biçimde bugünümüze eşlik edebilir. Eskiden çocukluk arkadaşlarımızla sokakta oynarken hissettiğimiz neşeyi bugün kurduğumuz arkadaşlıklarımızda ve ailemizle yeniden oluşturabiliriz. O zamanlar bize güven sağlayan bir ortamı bugün kendi evimizde kurabilir, o sıcaklığı tekrar inşa edebiliriz.
Kendimize “O zaman gerçekten mutlu muydum?”, “Nostalji benim hangi ihtiyacıma işaret ediyor? Güven mi, aidiyet mi, dinginlik mi?” sorularını sormak nostaljiyi dönüştürerek geçmişten güç almanıza yardımcı olacaktır. Belirttiğim sorulara cevap vermek sıradan bir soruya cevap vermek kadar kolay olmayacaktır fakat özellikle belirli bir anıyı tekrar tekrar düşleyip kendinizi iyi hissediyorsanız bu anılar üzerine yoğunlaşarak şu an hangi ihtiyacınıza karşılık geldiğini bulabilirsiniz.
Son olarak, nostalji bizi geçmişin sıcak kucağına çeken bir duygu olsa da asıl gücü, bugünkü hayatımıza ne kattığında saklıdır. Geçmişi zihnimizde idealize etmek yerine, onun bize hatırlattığı değerleri şimdiki zamana taşımak hem köklerimize bağlı kalmanın hem de geleceğe umutla yürümenin en sağlıklı yoludur.
KAYNAKÇA
Sedikides, C., Wildschut, T., Arndt, J., & Routledge, C. (2008). Nostalgia: Past, present, and future. Current Directions in Psychological Science, 17(5), 304–307.
Nostalgia – Constantine Sedikides, Tim Wildschut, Jamie Arndt, Clay Routledge, 2008
