“En iyisini yapmalıyım” gibi düşüncelerle başlayan cümleler, başlangıçta motive edici olsa da çoğu zaman farkında olmadan kendimize yüklediğimiz bir yük durumuna gelebilir. Bize motivasyon ve odak sağlayarak başarıya yönlendiren bu tutum kontrolsüz bırakıldığında kişiyi hem psikolojik hem de fizyolojik açıdan yıpratan bir tuzağa dönüşür. Ve aslında farkında olmadan biz de kendimizi bu tuzağın içinde bulur, hep daha iyisini yapma çabasına girebiliriz. Bir süre sonra bu çaba “yeterince iyi değilim” kaygısına evrilebilir.
Mükemmeliyetçilik Nedir?
Günlük yaşantımızda sıkça karşılaştığımız mükemmeliyetçilik kavramı, genellikle kişinin yaptığı her işte kusursuz olma ve en iyi performansı elde etmek için çabalaması anlamına gelir. Bu kişiler için başarmak sadece bir hedef değil aynı zamanda kendi değerini ölçtüğü bir durumdur. Ulaşılan hedef ne kadar yüksek olursa olsun bu hedef kişi için yeterli değildir. Başarıyı hafife alarak bir sonrakinde daha yüksek hedefler koyar. Bu çaba olumsuz etkiler yaratsa bile bir sonraki adımda daha fazla başarılı olmak zorunda gibi hisseder. Bu durum sadece mesleki ve akademik alanda değil, dış görünüşü, temizlik alışkanlığı, spor ya da hobilerde kendini gösterebilir. Yaşamın her alanında karşımıza çıkabilir ve yaşam kalitesini de ciddi şekilde etkileyebilir. (Shafran, Egan ve Wade, 2017)
Mükemmeliyetçilik Belirtileri Nelerdir?
Kişi genellikle yaptığı işin detayına takılır ve başkalarının nasıl değerlendireceği endişesini yaşayarak stres olabilir. Gerçekçi standartlar yerine ulaşılması zor hedefler belirler. Hata yapmaktan ve başarısız olmaktan korkar. Kararsızlık duygusu yaşar. Yoğun şekilde öz eleştiri yapar. Hata yapmaktan korktuğu için yapması gerekenleri erteler ve aşırı kontrol ile onay ihtiyacı hisseder.
Mükemmeliyetçiliğin üç temel özelliği şunlardır:
-
Bireyi zorlayan yüksek standartlar ve yoğun öz eleştiri
-
Olumsuz durumlara rağmen bu standartlara ulaşmak için çabalamak
-
Kendi değerini yüksek standartlara ulaşmaya bağlamak
Mükemmeliyetçiliğin Etkileri
Çoğu zaman başarı ile ilişkilendirilse de bir süre sonra bireyi psikolojik açıdan olumsuz etkileyen bir durum haline gelebilir. Sürekli kusursuz olmaya çabalamak; yoğun stres, kaygı ve tatminsizlik duygularını artırabilir. Hiçbir şey yeterli gelmediği noktada kendi değerini sorgular ve yetersizlik hissiyle mücadele etmeye başlar. Bu durum zaman içerisinde motivasyon kaybı, tükenme hissi, ilişkilerinde gerginliğe kadar kişinin yaşamında olumsuz etkiler doğurabilir. Kimi zaman bu mükemmeliyetçilik başarıyı değil içimizdeki baskıyı besler.
Mükemmeliyetçilik Döngüsünden Çıkmak
Mükemmeliyetçiliği yenmek için yaşam alanlarımızdaki bazı alışkanlıkları değiştirmek ve bu psikolojik stratejileri uygulamak gerekebilir:
-
Gerçekçi ve ulaşılabilir hedefler belirleyin: Genellikle mükemmeliyetçilik eğilimi, ulaşılması zor ya da imkânsız hedeflerden kaynaklanır. Bu noktada hedeflerin daha gerçekçi ve ulaşılabilir hedefler olması önemlidir. Mükemmeliyetçi düşünce yerine daha gerçekçi düşünceleri koymak ve bu düşüncelere inanmıyor olsak bile tekrarlamak zamanla iyi ve etkili hale gelebilir, inancı artırabilmektedir. Örneğin “hata yapmak başarısız olduğum anlamına gelmez” ya da “herkes tarafından sevilmemek sorun değil kimse herkes tarafından sevilmiş durumda değil” düşünceleri gerçekçi bir bakış açısıdır.
-
Öz şefkati geliştirin: Öz şefkati geliştirmek mükemmeliyetçilikten kaynaklanan iç eleştirinin azalmasında etkili olabilir. Hata karşısında kendine nazik olmayı ve kendini affetmeyi öğrenmek oldukça önemli bir adımdır.
-
Kusurlarınızı kabul edin: Mükemmeliyetçiliğin sağlıklı hale gelmesi için diğer önemli adımlardan biri de başarısızlığı ve kusuru kabullenebilmektir. Kusurları kabul etmek ve hatalar karşısında esnek olmak gerekir. Hatalar, insanın öğrenme süreçlerinde ve kişinin gelişiminde bu sürecin oldukça doğal bir parçasıdır.
-
Bakış açınızı değerlendirin: Başarmanın ve mükemmelin ne anlama geldiğini sorgulamak da bakış açımızı yeniden oluşturma da ve daha dengeli bir yaklaşım geliştirme de bize yardımcı olur. Kendini tanıma, sınırları bilme ve kendini zorlamayı bırakmak da önemli bir faktördür.
-
Kendinize ödül verin: Alıştığımız kalıpların dışına çıkmak bazen bizi zorlar o yüzden verilen bu çaba için kendimizi ödüllendirmek ve kendimize zaman ayırmak motive edicidir.
Yeterince İyi Olmak Gerçekten Yeterlidir
Hiç kimse mükemmel değildir; kusurlar insan olmanın doğal bir parçasıdır. Bu gerçeği kabul etmemiz içimizdeki baskıyı, hissettirdiği yoğun stres ve kaygıyı azaltır. Çok daha olumlu bir bakış açısı ve yaşam tarzı kazanmamıza yardımcı olur. Gerektiğinde süreci uzman eşliğinde yürütmek başa çıkmak için profesyonel destek almak daha sağlıklı ilerlemeye yardımcı olur.
Mükemmel olmak zorunda değiliz, yeterince iyi olmak yeterince yeterlidir.
Kaynakça
Shafran, R., Egan, S., & Wade, T. (2017). Mükemmeliyetçilik. Kuraldışı Yayıncılık.
