Kültür, bireylerin çevrelerinden dolaylı veya doğrudan edindikleri davranışlar bütünüdür. Temelinde yaşanılan kültürün gelenekleri, süregelen özümsemeleri ve tarihi yatar (Kroeber ve diğerleri, 1952).
Kültüre atfedilen değer toplumdan topluma değişmekle beraber, her toplumun bir kültürü vardır. Daha yeni bir tanım ise Spencer-Oatey (2008) tarafından yapılmıştır. Ona göre kültür, bir toplumdaki bireyler tarafından kabul edilen ve doğru olarak görülen bir şemadır. Bu şema, bireyin eylemlerini yönlendirir ve dolayısıyla toplumun genel yapısını da biçimlendirir.
Kültür her bireyin davranışını doğrudan etkilemese de onların yaşam yönelimlerini, inançlarını, siyasi görüşlerini ve geleneklerini belirler.
Psikolojik İyi Oluş Nedir?
Psikolojik iyi oluş, bireyin hayatından duyduğu mutluluk, tatminiyet ve huzur için kullanılan bir kavramdır. Psikolojik iyi oluş doğrudan mutluluk ile bağlantılı olmayıp, kişinin hayata dair olumlu tutumlarının sürerliliği şeklinde de özetlenebilir.
Kültür ve psikolojik iyi oluş birbirini önemli ölçüde etkileyen iki kavramdır. Bireyin bulunduğu toplumdaki kültürden etkilenmesi doğal ve olağan süreç olup kaçınılmazdır. Bireyin doğru ve yanlış algısı, ahlak ve erdem kavramı, din anlayışı ve hayata olan bakış açısı kültür tarafından şekillenmiştir.
Evrensel pek çok değer olsa da kültürlerin kendi içlerinde benimsemiş oldukları pek çok farklı değer vardır ve bir kültürün benimsemiş olduğu değerler başka bir kültüre tamamiyle ters olabilir.
Kolektivist ve Bireyselci Kültürlerin Karşılaştırılması
Kültür ve psikolojik iyi oluş arasındaki bağlantı en temel haliyle iki başlık olarak incelenebilir: kolektivist kültür ve bireyselci kültür.
Kolektivist bir kültürde toplumun değer, gelenek, örf ve adetlerine büyük önem verilirken, bireyselci kültürlerde birey toplumun önündedir. Sosyal norm ve değerlere kolektivist toplumlarda büyük önem atfedilirken, bireyselci toplumlar için kişinin hayata dair tutumu kültürün dışındadır.
Kolektivist Kültürün Özellikleri
Özellikle Doğu kültüründe yetişmiş bireyler Batı kültürüne kıyasla daha çok kolektivist davranışlar gösterme eğilimindedirler (Markus ve Kitayama, 1991; Triandis, 1995; Hofstede, 2011).
Doğu kültürünü benimsemiş olan bireyler için toplum tarafından kabul edilmek, toplumun değerlerine göre hareket etmek ve toplum yararı için çalışmak bir ön kabul niteliğindedir.
Benlik farklılaşmasının, kişinin bulunduğu kültürden ayrı düşünebilme ve bunu ifade edebilme yetisinin az olduğu kolektivist kültür toplumundaki bireyler; sosyal kabul, sosyal iyi oluş ve sosyal sorumluluk kavramlarına büyük önem verirler. Mutluluğun temeli, bireyin toplumla kurduğu pozitif ilişkiler ölçeğinde değerlendirilir.
Bireyselci Kültürün Özellikleri
Batı kültüründe yetişmiş olan bireylerde ise Doğu kültürüne kıyasla daha bireyci tutumlar gözlemlenir.
Batı kültürü, gelenek, örf ve adetlerin kabul edildiği bir kültürdür ancak bireylerden bu kültürün değerlerini sürdürmesi beklenmez. Bireydeki benlik farklılaşması fazladır ve yaşam biçimleri bireyi merkeze alır.
Mutluluğun temeli, bireyin kendi psikolojik iyi oluşu ile değerlendirilir.
Kolektivist Kültür ve Psikolojik İyi Oluş
Kolektivist toplumlardaki bireylerin psikolojik iyi oluşlarının bireyselci toplumlara göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir (Chung & Gale, 2006).
Yapılan bir çalışmada, başarı kavramı Doğu Asya ve Kuzey Amerika kültürlerinden olan iki grup arasında incelenmiştir.
Doğu Asya kültürü; aile, toplum, gelenek gibi kavramların ön planda olduğu kolektivist kültür iken, Kuzey Amerika kültürü bireysel özerklik, kişisel başarı ve bireylerin haklarının ön planda olduğu bir kültürdür.
Doğu Asya kültüründe yetişip büyümüş olan bireyler için başarı kavramı; sosyal kabul, sosyal ilişkiler, kişilerarası bağlılık, toplumda değer ve önem verilen bir pozisyon içerisinde olma gibi durumlar ile ilişkilendirilmiştir.
Bu kültürde bireyler, mutluluk ve psikolojik iyi oluşu kişilerarası bağlılık, yani sosyal bağların gücü ve kalitesi ile tanımlar (Uchida ve diğerleri, 2004).
Bireyselci Kültür ve Psikolojik İyi Oluş
Kuzey Amerika kültüründe yetişip büyümüş bireyler için başarı kavramı, bireyin mutluluğu, psikolojik olarak olumlu ruh hali içerisinde oluşu, kendi hayatındaki hedefleri başarabilme yetisi gibi durumlar ile ilişkilendirilmiştir.
Kendi benlik saygısını mutluluğun temel faktörü olarak gören Kuzey Amerika kültürü, bireysel başarılar aracılığıyla olumlu duyguları en üst düzeye çıkaracak şekilde yapılandırılmıştır.
Sonuç
Özetle, psikolojik iyi oluş kültür ile doğrudan ve dolaylı şekilde bağlantılı olan bir kavramdır.
Bireyin kolektivist kültür veya bireyselci kültür içinde yetişmiş olması onun psikolojik iyi oluşunu büyük ölçüde etkiler.
Kolektivist toplumdaki bireyler için sosyal yapı içerisinde değer atfedilen bir pozisyonda olmak ve toplumun değerlerine uyum sağlamak psikolojik iyi oluşlarını olumlu yönde etkilerken, bireyselci toplumdaki bireyler için bireyin kendi hedefleri, kendi dünya görüşü ve kendi bakış açısına göre hareket edebilme yetisi psikolojik iyi oluşlarını olumlu yönde etkiler.
Kaynakça
Kroeber, A. L. ve Kluckhohn, C. (1952). Kültür: Kavramların ve tanımların eleştirel bir incelemesi. Harvard Üniversitesi Peabody Arkeoloji ve Etnoloji Müzesi Makaleleri, 47.
Spencer-Oatey, H. (2008). Kültürel konuşma: Kültür, iletişim ve nezaket teorisi (2. baskı). London: Continuum.
Markus, H. ve Kitayama, S. (1991). Kültür ve benlik: Biliş, duygu ve motivasyon için çıkarımlar. Psychological Review, 98(2), 224–253.
Triandis, H. C. (1995). Bireysellik ve toplulukçuluk. Boulder, CO: Westview Press.
Hofstede, G. (2011). Kültürleri boyutlandırmak: Hofstede modeli bağlamında. Online Readings in Psychology and Culture, 2, 1–26.
Chung, H. ve Gale, J. (2006). Koreli ve Avrupa-Amerikalı öğrenciler arasında benlik farklılaşması ve psikolojik iyi oluşun karşılaştırılması. Journal of Cross-Cultural Psychology, 37(5), 537–547.
Uchida, Y., Norasakkunkit, V. ve Kitayama, S. (2004). Mutluluğun kültürel inşası: Kuramsal ve ampirik kanıtlar. Journal of Happiness Studies, 5(3), 223–239.
