Klasik psikanaliz tarihi boyunca duygular, kuramın temel ilgi alanlarından biri olmuştur. Freud (1912/1959), duyguları ilk çalışmalarında psişik enerji kavramı üzerinden açıklamış; Breuer ile birlikte yürüttüğü histeri araştırmalarında duygulanımın semptom oluşumundaki rolünü vurgulamıştır (Breuer ve Freud, 1895/1955). Daha sonraki dönemlerde ise duyguların psişik enerjiden ziyade içgüdüsel dürtülerle bağlantılı bir boşalma sürecini ifade ettiğini savunmaya yönelmiştir. Bu yaklaşım, ileride katarsis olarak adlandırılacak duygusal boşalım anlayışının temellerini oluşturmuştur.
Psikanalitik bakış açısından duygu düzenleme kavramı oldukça geniştir; dürtülerin kontrolü, ego düzenleme süreçleri, duyguların işlenmesi ve duygulanımın yönetimi gibi başlıklar kuramın önemli yapı taşlarındandır.
Her ne kadar duygu düzenleme terimi günümüzdeki anlamıyla klasik psikanalizde yer almamış olsa da bu kavramın kökeni psikanalitik geleneğe dayanmaktadır (Gross, 1999). Çağdaş duygu düzenleme modelleri, psikanalizin savunma mekanizmaları (Freud, 1915/1961) ve başa çıkma süreçlerine ilişkin açıklamalarından etkilenmiştir (Westen, 1994). Gross’a (1999) göre psikanalitik yaklaşım özünde anksiyetenin yönetilmesine dayanır. Bu nedenle ego savunmaları, bir tür kaygı düzenleme aracı işlevi görür.
Daha örtük (implicit) duygu düzenleme biçimleriyle ilişkilendirilen savunma mekanizmaları (Rice ve Hoffman, 2014), kişinin acı veren, tehdit edici duyguları ve içsel çatışmaları bilinç dışında tutmasına yardımcı olan süreçler olarak tanımlanır (A. Freud, 1936; Brenner, 1981; Vaillant, 1993; Willick, 1995). Ancak savunmalar bazı durumlarda işlevsiz hâle gelebilir ve bu da psikolojik belirtileri tetikleyebilir. Bu nedenle psikanalitik çalışmada temel amaç, çatışmaların, savunmaların ve bunlara eşlik eden duyguların bilinç düzeyine taşınmasıdır.
Psikanaliz her ne kadar doğrudan “duygu düzenleme” kavramını kullanmasa da, duyguların fark edilmesine ve yaşantılanmasına alan açması bakımından bu sürecin önemli bir bileşeni olarak değerlendirilebilir.
Katarsis, Savunmalar ve Duygusal Boşalım
Savunmaların yanı sıra, psikanalizin temel teknikleri arasında yer alan katarsis ve aktarım da duygu düzenleme açısından ele alınabilir. Katarsis tarih boyunca duygusal arınma ve iyileştirici bir deneyim olarak değerlendirilmiştir (Aristoteles, 1951). Psikoloji literatürüne ise ilk kez Breuer ve Freud’un (1895/1955) çalışmalarıyla tedavi yöntemi olarak girmiştir (Brill, 1995).
Breuer ve Freud, klasik yaklaşımda rahatsızlık veren semptomların bastırılmış duyguların sonucu olduğu görüşünü benimsemişlerdir. Bu doğrultuda, bastırılmış travmatik anıların iyileşmesi için hipnoz yöntemini kullanmış ve hipnoz sırasında yaşanan duygusal boşalımın (abreaction/catharsis) semptomları hafiflettiğini klinik çalışmalarda gözlemlemişlerdir (Breuer ve Freud, 1893). Freud daha sonra hipnozdan uzaklaşsa da katarsisin değerini tamamen reddetmemiştir.
Freud (1912), sonraki yazılarında yalnızca duygusal boşalımın yeterli olmadığını, duyguların bilinç düzeyine çıkarılarak anlaşılmasının tedavide önemli bir rol oynadığını belirtmiştir. Analitik süreçte güvenli bir ortam yaratılarak kişinin reddedilmiş veya zorlayıcı duygularını ifade etmesi desteklenir; bu da psikolojik açıdan iyileştirici bir etki sağlayabilir (Breuer ve Freud, 1895/1955; Scheff, 1979; Kosmicki ve Glickauf-Hughes, 1997).
Bu çerçevede, kişinin yoğun ve karmaşık duygularını fark ederek ifade etmesine imkân tanıyan katarsis temelli müdahalelerin modern duygu düzenleme anlayışıyla büyük ölçüde örtüştüğü söylenebilir.
Aktarımın Duygu Düzenlemedeki Rolü
Psikanalitik kuramda duygu düzenlemenin erken ilişkisel deneyimlere dayandığı kabul edilir. Bu nedenle aktarım, yani erken dönem ilişki örüntülerinin bugünkü ilişkilerde bilinçdışı şekilde tekrarlanması, duygu düzenleme açısından kritik bir mekanizmadır.
Bu tekrarlayıcı örüntülerin amacı, erken dönemde yaşanan çatışmaların ve zorlukların başa çıkılabilir hâle getirilmesi olarak görülebilir (Freud, 1912/1959). Terapide birey, erken dönem duygularını, arzularını ve çatışmalarını terapiste yönlendirerek yeniden yaşar; analist ise bu aktarımları yorumlayarak kişinin farkındalık kazanmasını sağlar (Wolstein, 1954).
Bu süreç, kişinin geçmiş deneyimlerini yeniden değerlendirmesine ve duygusal materyale daha doğrudan erişmesine imkân tanır. Sözel ifade ile erişilemeyen duygular, aktarım yoluyla görünür hâle gelir (Freud, 1912/1959). Bu nedenle aktarım ve aktarım yorumları, içgörü kazandırmanın yanı sıra duygusal bir düzenleme süreci niteliği de taşır (Cooper, 1987; Rabinovich, 2016).
Kaynakça
Aristoteles. (1951). The Art of Poetry. Odyssey Press.
Breuer, J., & Freud, S. (1893). On the psychical mechanism of hysterical phenomena. Standard Edition, 2, 1–17.
Breuer, J., & Freud, S. (1895/1955). Studies on hysteria. Hogarth Press.
Brenner, C. (1981). Defense and defense mechanisms. Psychoanalytic Quarterly, 50, 557–569.
Brill, A. A. (Ed.). (1995). The basic writings of Sigmund Freud. Modern Library.
Cooper, A. M. (1987). Changes in psychoanalytic ideas: Transference interpretation. Journal of the American Psychoanalytic Association, 35(1), 77–98.
Freud, S. (1912/1959). The dynamics of transference. Basic Books.
Freud, S. (1915/1961). Repression. Hogarth Press.
Freud, A. (1936). The ego and the mechanisms of defense. Hogarth Press.
Gross, J. J. (1999). Emotion regulation: Past, present, future. Cognition & Emotion, 13(5), 551–573.
Kosmicki, F. X., & Glickauf-Hughes, C. (1997). Catharsis in psychotherapy. Psychotherapy, 34(2), 154–159.
Rabinovich, M. (2016). Psychodynamic emotional regulation in view of Wolpe’s desensitization model. The American Journal of Psychology, 129(1), 65–79.
Rice, T. R., & Hoffman, L. (2014). Defense mechanisms and implicit emotion regulation. Journal of the American Psychoanalytic Association, 62(4), 693–708.
Scheff, T. J. (1979). Catharsis in healing, ritual and drama. University of California Press.
Vaillant, G. (1993). The wisdom of the ego. Harvard University Press.
Westen, D. (1994). Toward an integrative model of affect regulation. Journal of Personality, 62(4), 641–667.
Willick, M. S. (1995). Psychoanalysis: The main concepts. Yale University Press.
Wolstein, B. (1954). Transference: Its meaning and function in psychoanalytic therapy. Grune & Stratton.
