“Bu dosyayı paylaşıp hemen çıkıyorum.”
“Son e-maili atıp geliyorum hayatım.”
Bu cümleler, pek çok kişi için kendinden veya çevresindeki kişilerden tanıdık geliyor olabilir. İşini seven her insanı işkolik olarak tanımlanmak durumunda olmamakla birlikte, günümüzde artan iş talepleri, rekabet ortamının fazlalaşması, uzaktan çalışma modellerinin hayatımıza girmesi gibi pek çok nedenden dolayı işkolik davranışları daha sık gözlenmiş olabiliriz. Yoğun çalışma şartlarına sahip herkes işkolik olmamakla birlikte, bu durumun gelişmesine zemin hazırlayan ve çocukluktan başlayan bir kontrolcülük veya mükemmeliyetçilik özelliğinin var olduğunu belirtmek yanlış olmayacaktır.
İşkolikliği Nasıl Tanımlayabiliriz?
Psikolojik perspektiften bakıldığında, işkolikliği kişinin kontrol etmekte zorlandığı ve aşırı davranışlar içeren bir bağımlılık olarak tanımlamak mümkündür. Benzer şekilde, diğer bağımlılık türlerinde de görülebileceği gibi, kişi çalışmadığı veya işinden uzak kaldığı süre zarfında obsesif şekilde işle ilgili konuları düşünmekte, tamamlanmamış işler dolayısıyla sabırsızlık ve huzursuzluk hissetmektedir.
“İşkoliklik/işkolizm (work addiction/ workaholism) terimleri ilk olarak Quates’in (1971) ‘Confession of a Workaholic’ kitabında yer almıştır. Quates, işkolikliği sürekli olarak çalışma isteği veya karşı konulmaz ihtiyaç/zorunluluk olarak tanımlamaktadır.” (Ölçer, 2005, pp.124). Görüldüğü gibi, işkoliklik terimi aslında günümüzden çok uzak bir zaman diliminde tanımlanmamıştır. Ancak, muhtemelen bireylerin hayat kalitelerini düşürdüğü gözlemlerine dayanarak bu tür araştırmaların başladığını ve sayılarının giderek arttığını düşünmek doğru olabilir.
İşkolikliğin Özellikleri Nelerdir?
İşkoliklik belirtilerinin başında şunlar yer alabilir:
-
Aşırı çalışma isteği: Kişi, diğer tüm işlerini ve aktivitelerini kenara bırakarak sürekli olarak engellenemez bir çalışma arzusu duymaktadır.
-
Sürekli olarak işi düşünme: İş hayatı dışında pek fazla kafa yormama ve diğer konularda sorumluluk almak istememe durumu söz konusu olabilir.
-
İş dışı aktivitelerden keyif alamama: Sosyal hayat veya keyif veren diğer ilişkili etkinliklerde mutlu olamama, bu ortamlardan kaçınma isteği gözlemlenebilir.
-
Sabırsızlık ve kaygı: Genellikle işin tamamlanması ve bitirilip sonuca kavuşması için duyulan acelecilik ve anksiyete hali söz konusudur.
-
Aşırı iş yüklenme: İşkolik kişi, alabileceğinden fazla sorumluluk ve iş yükü altına girebilir.
-
Kendine dinlenme ve mola izni vermeme: İşkolik kişiler, zamanlarının çok büyük kısmını işte veya iş dışındayken dahi işle ilgili düşünerek geçirerek kendilerine dinlenme fırsatını çok vermezler.
Yukarıda bahsedilen tüm davranışların işkoliklik tanımı içerisinde ele alınması için süreklilik içermesi, kişinin daha okul yıllarından başlayan benzer alışkanlıklara sahip olması gerekmektedir. Bir dönem aşırı çalışma hali, işkoliklikolarak değerlendirilmemeli, ancak kişi tüm hayatının işle dolduğunu fark ederse önleyici şeyler yapmalıdır.
İşkolikliğin Sebepleri Nelerdir?
İşkolikliğin sebepleri şunlardır:
-
Duygulardan kaçınma: İşkoliklik, diğer tüm bağımlılık davranışları gibi duygular üzerinde bir kapak rolü görerek taşıması veya temas etmesi zor olan duygulardan kaçınmak amacıyla yapılabilir.
-
Aşırı sorumluluk sahibi olma: Bu kişiler aldıkları görevlere fazlaca anlam yükleyerek ve tutunarak sonuna kadar sahiplenirler.
-
Mükemmeliyetçilik: Çocukluk yıllarına kadar uzanan bir davranış olan mükemmeliyetçilik, işkolik bireyi en muazzam ve kusursuz şekilde çalışmaya itebilir.
-
Takdir ve onay ihtiyacı: Takdir edilip yaptığı işin onurlandırılmasından zevk duyan kişilerdir. Örneğin; bitirdiği projenin ödüllendirilmesini, toplantıda herkesin önünde patronun kendisini bu erdemli davranışı ve çalışma azmi için tebrik etmesini beklemek.
-
İnsan ilişkilerini yönetebilme becerisi eksikliği: Bazen işkolikliğin bir tür ikili ilişkilerden kaçış yöntemi olduğu gözlemlenebilmektedir. Altında yatan en önemli faktörün de kişinin insan ilişkileri konusunda yeterli beceriye sahip olmaması, bunu öğrenmemiş olduğu bir aile ortamında yetiştiği söylenebilir.
-
OKKB (Obsessif Kompulsif Kişilik Bozukluğu): OKKB bireyler aşırı planlı, aşırı kuralcı ve mükemmeliyetçi kişiler olarak bilinirler. Her işin dakik ve en kusursuz şekilde tamamlanması bekleyip aksi halde yoğun bir öfke ve huzursuzluk hali hissedebilirler. Bu kişilik özelliğine sahip bireylerin işkolik olma ihtimali diğer bireylere göre daha fazladır demek uygun olacaktır. Ancak bu her OKKB bireyin işkolik olduğu anlamı taşımamaktadır.
-
Aileden öğrenilmiş davranış kalıpları: İşkolik bireylerin aile geçmişlerine bakıldığında, genellikle benzer tarzda çalışan ve eleştirel bir dili olan baba figürüne rastlamak mümkündür. Çalışkanlıkla işkolikliği birbirine karıştıran ve çalışmayı onurlu bir davranış olarak gören ebeveynlerin varlığından da söz edilebilir.
İşkoliklikte Cinsiyet Farkı Var mı?
Günümüz koşullarında kadınlar ev dışındaki iş sahalarında daha fazla aktif görev almaktadırlar. Ancak, ev hanımlığının da bir iş ve emek kolu olduğu göz önüne alınarak işkolikliği bu bazda değerlendirmek daha doğru olacaktır. Yapılan çalışmalar, işkoliklik ve cinsiyet arasında büyük bir fark olmadığını, işkolik olma durumunun kadın ve erkekte benzer oranlarda gözlendiğini öne sürmektedir (Burke, 1999a). Ancak, Ulukök ve Akın (2016)’ın çalışmasında, akademisyen kadınların erkek meslektaşlarına oranla işkoliklik, aşırı ve obsesif çalışma düzeyleri daha yüksek bulunmuştur.
İşkoliklikten Kurtulmak İçin Neler Yapılabilir?
İşkoliklikten kurtulmak için öneriler:
-
Planlamayı seven kişiler, planlarına bireysel zamanlar, aile zamanı, arkadaş zamanı gibi segmentler ekleyebilir ve en başta kısa zamanlar ayırarak başlayabilirler. Örneğin; her gün düzenli olarak 1 saat molayı kullanarak öğle yemeğini yemek ve yemek sonrası kısa bir yürüyüşe çıkma.
-
Sorumluluk onlar için öğrenilmiş ve keyif veren bir durumdur. O halde sorumluluk alma özelliklerini evcil hayvan edinme, gönüllü annelik veya babalık, STK’larda gönüllülük işleri için kullanabilirler.
-
Sevdikleri bir hobi veya spor dalı bulup kısa süreli olarak başlayarak zamanlarını bu aktiviteye ayırabilirler.
-
Doğa ve ormanda daha fazla vakit geçirebilirler.
-
İşi paylaştırmayı ve yardım talep etmeyi deneyebilirler.
-
“Elinden gelenin en iyisini yapıp bırakabilme” becerisini öğrenebilirler.
-
Kendilerine hata yapma payı vermeyi öğrenebilirler.
-
Haftasonu şehirden ve işten uzaklaşmak için planlar yapabilirler.
-
Günlük hayat kalitelerini uyku ve iştah gibi faktörlerle etkileyen durumlarda profesyonel yardım talep edebilirler.
Kaynakça
Burke, R. J. (1999a). Workaholism in organizations: Gender differences. Sex Roles, 41(5/6), 333–345. https://doi.org/10.1023/A:1018864911684
Ölçer, F. (2005). İşkoliklik üzerine bir araştırma. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9, 123–144.
Oates, W. (1971). Confessions of a workaholic: The facts about work addiction. World.
Ulukök, E., & Akın, A. (2016). İşkoliklik ve kariyer tatmini. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 177–186.
