“Aşkım sen daha güzel yapıyorsun,” “Ben bu teknolojik aletlerden hiç anlamıyorum,” “Çocuğun altını değiştirirken hep bir sorun çıkarıyorum, en iyisi sen yap.” Bu cümleler size de tanıdık geliyor mu? İlk bakışta masum birer iltifat veya samimi bir yetersizlik itirafı gibi görünen bu ifadeler, aslında modern ilişkilerin ve iş hayatının en sinsi ilişkilerde manipülasyon taktiklerinden birini gizliyor olabilir: Silah Haline Getirilmiş Beceriksizlik (Weaponized Incompetence).
Bu kavram, bir kişinin bir sorumluluktan veya görevden kaçmak amacıyla kasıtlı olarak kendini beceriksiz veya yeteneksiz göstermesi durumunu tanımlar (Psych Central, 2022). Basit bir tembelliğin çok ötesinde, karşı tarafa görünmez bir zihinsel ve fiziksel yük bindiren, güveni zedeleyen ve zamanla ilişkileri içten içe çürüten bir davranış kalıbıdır (Bahadur, 2022). Peki, bu “sahte beceriksizlik” neden ortaya çıkar ve hayatımızdaki yansımaları nelerdir?
Silah Haline Getirilmiş Beceriksizliğin Psikolojik Dinamikleri
Silah haline getirilmiş beceriksizliği anlamak için motivasyonun derinine inmek gerekir. Temelinde yatan şey, basitçe bir işi yapmak istememek değil, o işin sorumluluğundan kalıcı olarak kurtulma arzusudur. Kişi, bir görevi o kadar kötü yapar ki, karşı taraf pes edip “Tamam, ver ben yaparım, seninle uğraşılmaz!” demek zorunda kalır. Bu, kişinin statüsünü korumak ve istenmeyen görevlerden kaçmak için motivasyonunu stratejik olarak kullandığı bir yöntemdir (Berbrier, 2020).
Örneğin, bulaşıkları sürekli lekeli bırakan bir partner, zamanla bulaşık yıkama görevinden tamamen muaf tutulmayı hedefler. Bu davranışın kökeninde genellikle sorumluluk almaktan kaçınma, konfor alanının dışına çıkma korkusu veya çocukluktan gelen ve başkalarının kendi adına sorun çözmesine alışmış olma gibi öğrenilmiş dinamikler yatar. Kişi, “silah haline getirilmiş beceriksizlik” zırhının arkasına saklanarak hem zahmetli işlerden kurtulur hem de olası bir başarısızlığın getireceği eleştiriden kendini korumuş olur.
İlişkilerde ve Ev Hayatında Etkileri
Bu davranışın en yıkıcı etkileri romantik ilişkilerde ve ev hayatında gözlemlenir. Özellikle ev işi, fatura takibi, çocuk bakımı veya sosyal hayatın organizasyonu gibi “zihinsel yük” gerektiren görevlerde bir tarafın sürekli “beceriksiz” rolü oynaması, diğer tarafın omuzlarına orantısız bir yük bindirir. Bu durum, partnerler arasındaki güç-bağımlılık dengesini manipüle etme biçimi olarak da görülebilir (Emerson, 1962).
Başlangıçta küçük bir yardım gibi görünen bu durum, zamanla kalıcı bir görev dağılımına dönüşür. Bir partner sürekli olarak plan yapan, hatırlatan, organize eden ve uygulayan tarafa dönüşürken, diğeri pasif bir şekilde bu düzenin keyfini sürer. Bu durum, “beceriksiz” rolünü oynayan taraf için konforlu olsa da, diğer partnerde zamanla tükenmişlik, öfke, değersizlik hissi ve derin bir hayal kırıklığı yaratır (Bahadur, 2022). İlişkinin temelindeki “takım olma” ruhu kaybolur ve yerini ebeveyn-çocuk ilişkisine benzer bir hiyerarşiye bırakır.
Profesyonel Hayatta Yansımaları
Silah haline getirilmiş beceriksizlik sadece evde değil, profesyonel hayatta da karşımıza çıkar. Bir ekip üyesinin, sevmediği veya zorlandığı bir görevden kaçmak için sürekli olarak “Ben teknolojiden anlamam,” “Rapor hazırlamak benim yetenek alanım değil,” veya “Toplantı notlarını hep karıştırıyorum” gibi bahaneler üretmesi buna en net örnektir.
Bu tutum, sadece o kişinin kendi sorumluluğundan kaçmasını sağlamaz; aynı zamanda diğer ekip arkadaşlarının iş yükünü artırır, projelerin yavaşlamasına neden olur ve iş yerindeki adalet algısını zedeler. Güven ve iş birliğine dayalı bir ekip kültürü oluşturmak yerine, bireysel çıkarların ön plana çıktığı zayıf bir yapıya neden olur ve bu da en nihayetinde tüm ekibin başarısını olumsuz etkiler (Sinek, 2014).
Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Beceriksizlik
Bu konuyu tartışırken, toplumsal cinsiyet rollerinin etkisini göz ardı edemeyiz. Geleneksel olarak ev ve çocuk bakımının kadının birincil sorumluluğu olarak görüldüğü toplumlarda, bazı erkekler bu alanlardaki görevlerden kaçmak için “beceriksizliği” bir araç olarak kullanmaya daha yatkın olabilir. Yemek yapmayı, ütü yapmayı veya çocuğun duygusal ihtiyaçlarıyla ilgilenmeyi “kadın işi” olarak kodlayan zihniyet, bu alanlarda sergilenen yetersizliği normal ve hatta beklenen bir durum olarak sunar.
Bu durum, kadınların üzerindeki görünmez emek yükünü artırırken, erkeklerin belirli sorumluluklardan muaf tutulmasını sağlayan kültürel bir zemin oluşturur (Bahadur, 2022). Elbette bu davranış cinsiyete özgü değildir, ancak mevcut toplumsal kalıplar bu dinamiğin belirli yönlerde daha sık ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
Baş Etme ve Çözüm Yöntemleri
Silah haline getirilmiş beceriksizlik, adını koyduğumuzda daha net fark edebileceğimiz, ilişkilerde ve sosyal yaşantımızda derin izler bırakan bir manipülasyon biçimidir. Bu davranışla başa çıkmanın ilk adımı, onu tanımak ve normalleştirmeyi reddetmektir (Psych Central, 2022).
Karşınızdaki kişinin potansiyeline inandığınızı belli ederek, “Senin de bunu öğrenebileceğinden ve yapabileceğinden eminim” gibi yapıcı bir dille sorumluluğu iade etmek önemlidir. Görevleri devralmak yerine, sabırla yol göstermek ama nihai sorumluluğun kişide kalmasını sağlamak, bu kısır döngüyü kırmanın en etkili yoludur. Sağlıklı ilişkiler; sorumluluk paylaşımı, açık iletişim ve karşılıklı saygı temelinde yükselir. “Beceriksizlik” bahanesinin bu temelleri sarsmasına izin vermemek, hem kendi ruh sağlığımız hem de ilişkilerimizin geleceği için atmamız gereken en önemli adımlardan biridir.
Kaynakça
-
Bahadur, N. (2022, August 16). Weaponized Incompetence Is The Latest Relationship Trend To Hit TikTok — And It’s Anything But New. HuffPost.
-
Berbrier, M. (2020). The Stratification of Motivation: Status, Achievement, and the Self-Concept. In The Everyday Makings of Social Inequality (pp. 41-62). Routledge.
-
Emerson, R. M. (1962). Power-Dependence Relations. American Sociological Review, 27(1), 31–41.
-
Psych Central. (2022). What Is Weaponized Incompetence?
-
Sinek, S. (2014). Leaders Eat Last: Why Some Teams Pull Together and Others Don’t. Portfolio/Penguin.
