Bazı davranışlar, dışarıdan masum alışkanlıklar gibi görünse de kişinin iç dünyası ile ilgili önemli bir gösterge olabilir. Beden Odaklı Tekrarlayıcı Davranışlar (BOTD), bireyin bedenine zarar verme riski taşıyan, tekrarlayıcı eylemleri kapsar.
Beden Odaklı Tekrarlayıcı Davranışlar (BOTD) Nedir?
BOTD’ler genellikle kişinin bedeninden bir parçayı koparmaya ya da müdahale etmeye yöneliktir. Oldukça yaygın görülmelerine rağmen, toplumda yeterince tanınmamaları ve sıklıkla “zararsız alışkanlıklar” olarak değerlendirilmeleri nedeniyle bu konuda profesyonel yardım arayışı düşüktür.
Yaygın BOTD Örnekleri
BOTD başlığı altında en sık karşılaşılan davranışlar şunlardır:
- Trikotillomani (saç yolma bozukluğu)
- Dermatillomani (deri yolma bozukluğu)
- Tırnak ya da tırnak eti yeme ve/veya koparma
- Dudak veya yanak ısırma
- Dil çiğneme
- Parmak emme
- Parmak çıtlatma
- Diş gıcırdatma
BOTD ve Obsesif Kompulsif Bozukluk Aynı mı?
BOTD’ler, obsesif kompulsif bozuklukla (OKB) bazı benzerlikler taşısa da temelde farklı yapılarındır. OKB’de ritüeller daha bilinçlidir, BOTD’ler ise genellikle farkında olunmadan, otomatik şekilde gerçekleşir. BOTD davranışları daha çok rahatlama ve geçici haz sağlarken, OKB’deki kompulsiyonlar kaygıyı azaltmaya yöneliktir. Ayrıca, BOTD’ler kendine zarar verme davranışlarıyla da karıştırılmamalıdır. Amaç kendine zarar vermek değil, duyusal ya da duygusal bir yoğunluğu düzenlemektir.
Neden Yapılır Bu Davranışlar?
Bu davranışların tek bir nedeni yoktur; pek çok farklı mekanizma bir arada işler. BOTD’ler genellikle stres, kaygı, huzursuzluk, can sıkıntısı ya da içsel gerginlik anında ortaya çıkar. Kimi zaman kişi farkında bile olmadan elini saça, cilde ya da tırnağa götürür. Bu eylemler geçici bir rahatlama sağlar, zihinsel dağınıklığı bastırır, bedensel bir “hissetme hali” yaratır.
Bazı araştırmalar, bu davranışların kişinin içsel dengesini dışsal bir davranışla düzenleme çabası olduğunu öne sürer. Aşırı uyarılmış hissedildiğinde sakinleşmek, az uyarılmış hissedildiğinde ise kendini harekete geçirmek amacıyla ortaya çıkabilirler. Duyusal hassasiyet, aşırı ya da eksik bedensel farkındalık gibi özellikler de bu süreçte rol oynayabilir.
BOTD’lerin önemli bir özelliği de çoğunlukla yalnızken ortaya çıkmalarıdır. Davranışlar, kişi başkalarının bakışından uzaktayken (örneğin evde, kendi odasında ya da rahat hissettiği bir ortamda) daha sık tekrar eder.
Ayrıca genetik yatkınlık da göz ardı edilemez. Aile öyküsünde BOTD, obsesif-kompulsif belirtiler ya da benzeri dürtü kontrol bozuklukları olan bireylerde bu tür davranışlara daha sık rastlanır. Genetik faktörler, bireyin stresle baş etme biçimlerini ve nörolojik duyarlılığını etkileyebilir.
BOTD davranışları bağımlılık döngüsüne de benzetilir. Başlangıçta rahatlatıcı ya da haz verici bir deneyimken, zamanla yalnızca sıkıntıdan kaçmak için yapılan bir otomatik davranışa dönüşebilir. Önceleri bir nevi ödül olan bu eylemler, zamanla “rahatlamak için zorunlu” hale gelir ve bırakılması güçleşir.
Duygu regülasyon zorlukları, mükemmeliyetçilik, yoğun öz eleştiri ve utanç duyguları da bu döngüyü besler. Bazı bireyler için bu davranışlar, kontrol edebildikleri nadir alanlardan biri gibi hissedilebilir. Yani BOTD’ler yalnızca bir alışkanlık değil, duygusal, nörolojik ve çevresel etkileşimlerin bir yansımasıdır.
BOTD’lerle Baş Etme Stratejileri
Farkındalık ve Gözlem
İlk adım, bu davranışları fark etmektir. BOTD’lerin çoğu, kişinin bilinçli olarak yapmadığı otomatikleşmiş hareketlerdir. Davranışın ne zaman ve hangi durumlarda ortaya çıktığını izlemek önemlidir. Farkındalık, kişiye kendini tanıma fırsatı verir ve davranışların nedenini anlamasına yardımcı olur. Günlük tutmak veya bir uygulama ile davranışları takip etmek bu farkındalığı artırabilir.
Kişi davranış veya dürtü başladığında kendine şu soruları sorabilir: “Şu an ne hissediyorum? Aslında neye ihtiyacım var?” Bu tür sorular, duyguları tanımaya ve onlarla başa çıkmaya yardımcı olabilir. Hangi duyguların bu davranışları tetiklediğini anlamak, davranışların önüne geçmeyi kolaylaştırır.
Duygu ve Beden Regülasyonu
BOTD’ler çoğunlukla stres, kaygı, huzursuzluk veya duygusal yoğunluk ile ilişkilidir. Bu nedenle, duygusal düzenleme becerilerini geliştirmek oldukça önemlidir. Derin nefes egzersizleri, beden taramaları, meditasyon ve mindfulness gibi rahatlatıcı teknikler, kişinin duygusal durumunu dengelemeye yardımcı olabilir. Fiziksel egzersiz yapmak da hem bedensel hem de duygusal rahatlama sağlar. Yürüyüş yapmak, yoga veya pilates gibi egzersizler, kişinin hayatındaki genel stres ve kaygı seviyesinin azalmasına yardımcı olabilir.
Alternatif Davranış Geliştirmek
BOTD’leri tamamen ortadan kaldırmak zor olabilir, ancak bunların yerine daha sağlıklı alternatif davranışlar yerleştirilebilir. Örneğin, tırnak yeme alışkanlığına karşı bir stres topu sıkmak veya parmaklarla başka bir nesneyle oynamak, saç çekme yerine saç örgüsü yapmak, tırnak yeme yerine sakız çiğnemek gibi alışkanlıklar, zaman içinde daha sağlıklı birer seçenek haline gelebilir. Bu alternatiflerin günlük hayata entegre edilmesi önemlidir.
Davranışsal Terapilerden Destek
Bireysel terapi, BOTD’lerle başa çıkmada en etkili yöntemlerden biridir. Psikoterapistler kişiye özelleştirilmiş başa çıkma stratejileri sunabilir ve davranışın kökenine inerek kalıcı çözümler bulmaya çalışabilir. Özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), kişilerin bu tür davranışların altında yatan düşünsel ve duygusal süreçleri anlamalarına yardımcı olabilir. BDT, kişinin olumsuz düşüncelerini ve davranışlarını değiştirmeyi amaçlar.
Ayrıca, Maruz Kalma Terapisi gibi yöntemler, kişilerin tetikleyicilere karşı duyarsızlaşmalarını sağlayarak, davranışın tekrarlanmasını engellemeye yönelik çalışabilir.
Kendine Şefkat Göstermeyi Unutma
BOTD’lerle başa çıkarken, kendini cezalandırmak yerine şefkatli olmak önemlidir. Kendi davranışını yargılamak ve cezalandırmak, sadece daha fazla stres yaratır. Kendine karşı nazik olmak, bu döngüyü kırmanın önemli bir parçasıdır. Bu süreçte küçük ilerlemeleri takdir etmek oldukça faydalıdır. Bu durumu “irade eksikliği” olarak görmek yerine, bir alışkanlık döngüsü olarak düşünmek davranışı değiştirmeyi daha mümkün kılar.
Kaynakça
- Okumuş, H. G., & Akdemir, D. (2022). Body Focused Repetitive Behavior Disorders: behavioral models and neurobiological mechanisms. Turkish Journal of Psychiatry. https://doi.org/10.5080/u26213
- Villines, Z. (2022, August 22). What is body-focused repetitive behavior? https://www.medicalnewstoday.com/articles/body-focused-repetitive-behavior#management
