En Etkili Psikoterapi Ekolü Hangisidir?

Psikoterapi, bireylerin psikolojik sorunlarını anlamalarına, duygusal düzenlemelerini sağlamalarına ve davranış değişikliği gerçekleştirmelerine yardımcı olan bilimsel temelli bir tedavi yöntemidir ve yalnızca psikologlar ile psikoterapi eğitimlerini tamamlamış psikiyatristler tarafından uygulanır. Çoğu psikolog günümüzde birden fazla ekol ile birlikte “eklektik” çalışsa da, farklı ekoller farklı yaklaşımlar sunar ve şu soru uzun yıllardır danışanlar arasında dahi tartışılmaktadır: En etkili psikoterapi ekolü hangisidir?

Bu makalede, bilişsel davranışçı terapi (BDT), psikodinamik terapi, insanist terapi, kabul ve kararlılık terapisi (ACT), EMDR, şema terapi, varoluşsal terapi ve Gestalt terapi gibi önde gelen yaklaşımlar bilimsel araştırmalara dayalı olarak karşılaştırılacaktır.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

BDT, Aaron T. Beck ve Albert Ellis tarafından geliştirilmiş olup, düşünce, duygu ve davranış arasındaki ilişkileri hedef alır. Bilişsel davranışçı terapi, depresyon, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi durumlar için en çok araştırılan ve kanıta dayalı etkinliği kanıtlanmış psikoterapi yöntemlerinden biridir.  

Avantajlar:  

• Yapılandırılmış ve kısa süreli bir terapi olması nedeniyle hızlı sonuçlar verebilir.  
• Depresyon ve anksiyete gibi yaygın rahatsızlıklarda en fazla desteklenen ekollerden biridir (Hofmann et al., 2012).  
• Problem çözme ve düşünce kalıplarını düzeltmeye odaklanması nedeniyle öz-yeterlilik hissini artırabilir.

Dezavantajlar:  

• Derin duygusal sorunlara ve bilinçdışına yönelik sınırlı bir bakış açısı sunar.  
• Her bireyin bilişsel düzenlemesi farklı olduğundan, bazı hastalarda etkili olmayabilir.

Psikodinamik Terapi

Sigmund Freud’un psikanalitik teorisine dayanan psikodinamik terapi, bilinçdışı motivasyonları ve erken yaşam deneyimlerinin ruh sağlığı üzerindeki etkilerini ele alır. Genellikle haftada ortalama 2-3 seans ile uzun süreli bir terapi olarak bilinir ve özellikle karmaşık psikolojik bozukluklar için kullanılır.  

Avantajlar:  

• Köklü kişilik değişiklikleri yaratabilir (Shedler, 2010).  
• Bilinçdışı düşünce ve duyguları anlamaya yönelik derinlemesine bir yaklaşım sunar.

Dezavantajlar:  

• Uzun süreli ve maliyetli bir terapi yöntemi olabilir.  
• Kanıta dayalı etkinliği, BDT’ye göre daha az desteklenmiştir.

İnsanist Terapi

Carl Rogers ve Abraham Maslow’un temellerini attığı insanist terapi, kişisel farkındalık, kendini gerçekleştirme ve olumlu insan ilişkileri üzerine odaklanır.  

Avantajlar:  

• Danışan merkezli olması, terapist ile güçlü bir terapötik ilişki kurulmasını sağlar.  
• Bireyin özgünlüğünü ve potansiyelini destekler.

Dezavantajlar:  

• Kanıta dayalı etkinliği bazı psikiyatrik rahatsızlıklarda daha sınırlıdır.  
• Yapısız bir terapi olması bazı danışanlar için yönlendirme eksikliği yaratabilir.

Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)

ACT, bir bilişsel davranışçı terapi alt dalı olarak geliştirilmiş olup, bilinçli farkındalık ve psikolojik esneklik ilkelerine dayanır.  

Avantajlar:

• Kaygı, depresyon ve kronik ağrı gibi rahatsızlıklarda etkili olduğu gösterilmiştir (Hayes et al., 2006).  
• Kısa süreli ve etkili bir terapi yöntemidir.

Dezavantajlar:

• Geleneksel psikoterapi yaklaşımlarına göre yeni bir yöntem olduğu için uzun vadeli etkileri daha az bilinir.

EMDR Terapisi (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme)

EMDR, özellikle travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Göz hareketleriyle travmatik anıların yeniden işlenmesini sağlayarak semptomları hafifletmeyi amaçlar.  

Avantajlar:  

• Travma tedavisinde etkinliği güçlü bir şekilde kanıtlanmıştır (Shapiro, 2001).  
• İlaçsız bir yöntem olarak hızlı sonuçlar verebilir.

Dezavantajlar:  

• Tüm ruhsal bozukluklar için uygun olmayabilir.  
• Mekanizması tam olarak anlaşılamamış olup bazı araştırmalar placebo etkisiyle benzer sonuçlar göstermiştir.

Şema Terapi

Jeffrey Young tarafından geliştirilen şema terapi, BDT’nin bir uzantısı olup erken dönem olumsuz yaşam deneyimlerini ele alır.  

Avantajlar:  

• Borderline kişilik bozukluğu ve kronik depresyonda etkili olduğu gösterilmiştir (Arntz et al., 2013).  
• Derinlemesine psikolojik değişim sağlar.

Dezavantajlar:  

• Uzun vadeli bir terapi süreci gerektirir.  
• Karmaşık vakalarda uygulaması zor olabilir.

Varoluşsal Terapi

İnsan varoluşunun anlamı, özgürlük, ölüm ve sorumluluk gibi temel konulara odaklanan bir yaklaşımdır.  

Avantajlar:  

• Hayatın anlamını sorgulayan bireyler için faydalıdır.  
• Ruhsal dayanıklılığı artırabilir.

Dezavantajlar:  

• Yapılandırılmış bir metodolojiye sahip değildir.  
• Bazı bireyler için fazla soyut olabilir.

Gestalt Terapisi

Fritz Perls tarafından geliştirilen Gestalt terapisi, bireyin “şimdi ve burada” deneyimine odaklanır.  

Avantajlar:  

• Kişisel farkındalığı artırır.  
• Deneyimsel tekniklerle güçlü içgörüler sağlar.

Dezavantajlar:  

• Yapılandırılmamış olması bazı bireyler için zorlayıcı olabilir.  
• Kanıta dayalı etkinliği diğer ekollere göre daha az araştırılmıştır.

Araştırma Bulguları

• BDT’nin depresyon ve anksiyete tedavisinde etkinliğini gösteren 269 çalışmayı içeren bir meta-analizde, BDT’nin plasebo veya ilaç tedavisine kıyasla daha etkili olduğu ortaya konmuştur (Cuijpers et al., 2016).  
• EMDR’nin TSSB tedavisindeki etkinliğini değerlendiren bir çalışmada, EMDR alan bireylerin %84’ünün semptomlarında belirgin bir azalma olduğu bulunmuştur (Van Etten & Taylor, 1998).  
• Şema terapinin borderline kişilik bozukluğu tedavisinde etkinliğini gösteren bir çalışmada, 3 yıl süren tedavi sürecinin ardından hastaların %50’sinden fazlasının tanı kriterlerini karşılamadığı görülmüştür (Giesen-Bloo et al., 2006).  
• Cuijpers ve ark. (2016) tarafından yapılan meta-analizde, BDT’nin depresyon ve anksiyetede en etkili terapi olduğu saptanmıştır.  
• Ehlers ve Clark (2000) tarafından yapılan araştırmada, BDT ve EMDR’nin TSSB tedavisinde en etkili yöntemler olduğu belirlenmiştir.  
• Shedler (2010), psikodinamik terapinin uzun vadede etkili olduğunu ancak kısa vadede BDT kadar hızlı sonuç vermediğini göstermiştir.  
• Hayes ve ark. (2006) tarafından yapılan bir çalışma, ACT’nin depresyon ve kaygı bozukluklarında önemli ölçüde semptom azaltıcı etkisi olduğunu göstermiştir.  
• Arntz ve ark. (2013), şema terapinin borderline kişilik bozukluğu tedavisinde uzun vadeli etkileri olduğunu vurgulam Şekspir  
• Shapiro (2001), EMDR’nin travma sonrası stres bozukluğu üzerindeki olumlu etkilerini geniş çaplı klinik araştırmalarla kanıtlamıştır.

Sonuç: Hangi Psikoterapi Ekolü Daha Etkili?

Özetle, her psikoterapi ekolü farklı avantajlar ve dezavantajlar sunar. Bilimsel kanıtlara göre BDT, depresyon ve anksiyete gibi yaygın rahatsızlıklarda en etkin terapi olarak görülmektedir. EMDR, travma tedavisinde, şema terapi kişilik bozukluklarında, varoluşsal terapi ise hayatın anlamını sorgulayan bireylerde daha etkilidir. Hangi ekolün en etkili olduğu bireyin ihtiyaçlarına, terapistin uzmanlığına ve terapinin amacına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir.

Kaynakça

• Arntz, A., van Genderen, H., & Snoek, R. (2013). Schema therapy for borderline personality disorder: A randomized-controlled trial. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 44(1), 1-10.  
• Hayes, S. C., Luoma, J. B., Bond, F. W., Masuda, A., & Lillis, J. (2006). Acceptance and commitment therapy: Model, processes and outcomes. Behaviour Research and Therapy, 44(1), 1-25.  
• Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.  
• Shapiro, F. (2001). Eye movement desensitization and reprocessing: Basic principles, protocols, and procedures (2nd ed.). Guilford Press.  

••Shedler, J. (2010). The efficacy of psychodynamic psychotherapy. American Psychologist, 65(2), 98-109.