Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkat, davranış ve dürtüleri düzenleme yeteneklerinde azalma ile kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan bireyler genellikle hem derslerine hem de genel işlere odaklanmakta zorlanır, verilen yönergeleri takip etmekte güçlük çeker ve günlerini organize etmekte sıkıntılar yaşarlar. Hiperaktivite, onların sürekli hareket halinde olmalarına sebep olurken uzun süre sabit bir şekilde oturmakta ve sessiz kalmakta zorlanmalarına yol açabilir. Dürtüsellik ise sabırsızlık, düşünmeden hareket etme ve karar alma gibi durumlarla kendini gösterebilir. Tüm bu belirtiler, akademik başarıyı, sosyal ilişkileri ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilmektedir. Ancak beynin değişme ve kendini yeniden şekillendirme yeteneği olan nöroplastisite sayesinde DEHB’li bireyler uygun yaklaşımla bilişsel ve davranışsal becerilerini geliştirebilirler. Son araştırmalarda fiziksel egzersiz; beynin nöroplastisite yeteneğini desteklediğini göstermektedir. Ayrıca Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile ilişkili semptomlarda azalmalara olan katkısından ve yürütücü işlevler üzerindeki olumlu etkilerinden dolayı tamamlayıcı veya alternatif bir çözüm yolu olarak görülmeye başlanmıştır (Kilic ve ark., 2020; Jeyanthi ve ark., 2019).
Peki Nöroplastisite Nasıl Çalışır?
Beynimiz, her yeni bilgi öğrendiğimizde veya yeni bir beceri geliştirdiğimizde sinaptik bağlantılar oluşturur ve mevcut olanları güçlendirir. Örneğin:
- Bir çocuğun yeni bir dil öğrenmesi veya enstrüman çalmayı denemesi, beyninde yeni bağlantılar oluşturur.
- Düzenli egzersiz yapmak, beyindeki dikkat ve öğrenme süreçlerini destekleyen sinir yollarını güçlendirir.
- Olumsuz deneyimler veya hareketsizlik gibi faktörler ise bazı bağlantıların zayıflamasına neden olabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarda dikkat, dürtü kontrolü ve yürütücü işlevler gibi alanlarda zorluk yaşanabilmektedir. Ancak, egzersizler, bilişsel aktiviteler ve yapılandırılmış öğrenme deneyimleri sayesinde nöroplastisite desteklenerek beyin fonksiyonları iyileştirilebilir.
Nöroplastisite, DEHB’li çocuklar için büyük bir fırsat sunar çünkü beyin sürekli olarak değişebilir, gelişebilir ve yeni bağlantılar kurabilir. DEHB’li bireylerde özellikle dikkat, dürtü kontrolü ve yürütücü işlevlerden sorumlu beyin bölgeleri (prefrontal korteks gibi) farklı çalışabilmektedir. Ancak, doğru uyaranlar ve düzenli egzersiz gibi aktivitelerle bu beyin bölgelerindeki bağlantılar güçlendirilebilir ve işlevsellik artırılabilir.
- Fiziksel egzersiz, nöroplastisiteyi tetikler:
DEHB’li çocuklarda düzenli fiziksel aktivite, beyindeki sinir yollarını güçlendirerek dikkat, odaklanma ve hafıza gibi becerileri geliştirir. Örneğin, spor yapan çocukların prefrontal kortekslerindeki sinaptik bağlantıların güçlendiği ve dikkat becerilerinin arttığı gözlemlenmiştir (Hillman, Erickson & Kramer, 2014). - Yeni alışkanlıklar oluşturmak mümkündür:
DEHB’li çocukların belli rutinlere uyum sağlaması ve öz-düzenleme becerileri geliştirmesi zor olabilir. Ancak nöroplastisite sayesinde, düzenli yapılan egzersizler, bilişsel aktiviteler ve öğrenme deneyimleri sayesinde daha sağlıklı alışkanlıklar edinmeleri desteklenebilir. - Beynin esnekliği, öğrenme sürecini kolaylaştırır:
Düzenli egzersiz yapan ve bilişsel olarak aktif kalan çocuklar, problem çözme, plan yapma ve dikkat yönetimi gibi becerileri geliştirebilirler. Bu süreç, nöroplastisite sayesinde mümkündür çünkü beyin, sürekli yeni bağlantılar oluşturarak gelişir.
Peki bu fiziksel egzersizler neler olabilir?
- Yoga ve Meditasyon: Nefes çalışmaları ve odaklanma teknikleri, dürtüselliği azaltarak DEHB’li bireylerin stres yönetimini kolaylaştırır.
- Nefes Egzersizleri:
- Diyafram Nefesi,
- 4-7-8 Nefesi (4 saniye boyunca burundan nefes al, 7 saniye nefesi tut ve 8 saniyede yavaşça ver. Bu yöntem, kaygıyı azaltır ve zihinsel odaklanmayı artırır),
- Kutu Nefesi (4 saniye nefes al, 4 saniye tut, 4 saniyede nefesi ver ve tekrar 4 saniye bekle. Özellikle dikkat ve dürtü kontrolü konusunda faydalıdır).
- Aerobik Hareketler: Tempolu yürüyüş, koşu, bisiklet sürme, kürek, ip atlama, yüzme, dans gibi egzersizler.
- Denge Yürüyüş Egzersizleri: Çizgide veya denge tahtasında yürüyüş, tek ayak üzerinde durma gibi egzersizler.
- Duruş Kontrol Egzersizleri: Vücudun ağırlık merkezini dayanma yüzeyi üzerinde hareket ettirerek veya koruyarak, yerçekimine karşı dengeyi korumak için yapılan egzersizler.
- Direnç Antrenmanları: Vücut ağırlığıyla yapılan egzersizler ve hafif ağırlık kaldırma, kas gelişimini desteklerken öz-düzenleme becerilerini de geliştirir.
- Takım Sporları: Futbol, basketbol, voleybol, tenis gibi oyunlar, sosyal beceri gelişimini destekler ve kurallara uyma alışkanlığı kazandırır.
Kaynakça
- Hillman, C. H., Erickson, K. I., & Kramer, A. F. (2014). Be smart, exercise your heart: exercise effects on brain and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 9(1), 58-65.
- Jeyanthi, S., Arumugam, N., Parasher, R. K. (2019). Effect of physical exercises on attention, motor skill and physical fitness in children with attention deficit hyperactivity disorder: A systematic review. ADHD Attention Deficit and Hyperactivity Disorders, 11, 125-137.
- Kilic, S. P., Kiliç, N., Sevinç, S., & Demirel, C. (2020). A qualitative study of the experiences of complementary and alternative medicine of patients with IBSC. Holistic Nursing Practice, 34(5), 291-300.
- MİRZE, F., & SARI, C. (2023). Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bireyler İçin Fiziksel Aktivite. SAĞLIK ve SPOR ALANINDA GÜNCEL YAKLAŞIMLAR, 103.
- Özocak, O., Başçıl, S. G., & Gölgeli, A. (2019). Egzersiz ve nöroplastisite. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(1), 31-38.
- Tekin, A. (2020). Çocuk ve Ergenlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisinde Fiziksel Egzersizin İşlevi. Modern Leisure Studies, 2(1), 24-32.
