Çağımızda en çok görülen ve özellikle çocuklarda sıkça tanı konulan hastalıklardan biri Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB). Bu tanıyı alan kişiler, dikkat eksikliği nedeniyle uzun süre bir işe odaklanmakta zorlanır, dışarıdan gelen uyarıcılarla kolayca dikkatleri dağılır, unutkanlık yaşar, okulda verilen ödevleri yapamaz veya gerekli eşyaları kaybedebilir. Ayrıca, hiperaktivite nedeniyle fazlasıyla hareketlidirler, uzun süre bir yerde oturmayı sevmez, sabırsızdırlar ve okulda veya toplum içinde kurallara uymakta güçlük çekerler. Bu durum, özellikle çocuklarda öğrenme güçlüklerine, performans düşüklüğüne ve sınıf düzenini bozmalarına yol açar (American Psychiatric Association [APA], 2013). Peki, DEHB bize ne mesaj veriyor?
DEHB’nin Arkasındaki Mesaj
DEHB tanısı, kimi zaman arkasında yatan önemli sorunları göz ardı etmemize engel olabilir. Farklı psikoterapötik yaklaşımların çeşitli yorumlamaları olsa da, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, birçok kuramcı ve psikolog için tek başına bir tanıdan çok bir semptom olarak değerlendirilir. DEHB’yi yalnızca nörolojik bir durum olarak görmek, nesne ilişkilerine dayanan psikolojik sorunların atlanmasına yol açabilir. DEHB, çocukluk çağı depresyonları, kaygı bozuklukları veya nevrotik işleyişler gibi durumların bir semptomu olabilir. Bu nedenle, DEHB’nin arkasındaki nedenleri ve çocuğun gerçek endişelerini anlamak, semptomların azaltılmasında kritik bir rol oynar. Öncelikle, DEHB’ye yol açan asıl endişeyi ve bu savunma mekanizmasının neden kullanıldığını bilmek gerekir.
Beden ve Ruh Sağlığı İlişkisi
Beden, ruh sağlığımızın bir tezahürü olarak görülebilir. Hiperaktivite ve somatizasyon gibi bedensel ifadeler, ruh sağlığındaki dengesizliklere işaret eder. DEHB, aynı zamanda bir psikomotor dengesizliktir ve bu dengesizlik psikolojik sorunlardan kaynaklanır. Sürekli hareket etmek, vücutta endorfin salgılanmasına yol açarak çocuğun endişelerini hafifletir. Hem yetişkinler hem de çocuklar için hiperaktivite, kaygılandıran iç dünyadan kaçış yoludur. İç dünya tehdit edici nesnelerle dolu olduğunda, kişi ondan kaçmak ister ve hiperaktivite gibi savunma mekanizmalarına başvurur.
DEHB’nin Psikolojik Nedenleri
Kastrasyon Kaygısı ve Nevrotik İşleyiş
Çocuklarda DEHB’ye neden olan sorunlardan biri, kastrasyon kaygısının yüksek olması, yani nevrotik işleyiştir. Babanın otoritesinin zayıf olması veya çocuğun anneyle aşırı yakın ilişkide olması, kastrasyon kaygısını artırır. Bu yoğun uyarım, çocuğun heyecan ve endişesini azaltmak için harekete başvurmasına neden olur. Ayrıca, kural ve sınır konulmayan, mahremiyetine dikkat edilmeyen ve her istediği yapılan çocuklar, sınır eksikliği nedeniyle üstbenliklerini geliştiremez ve haz ertelemesi yapamaz. Bu durum, okul çağında kurallara uymada zorluk çekmelerine yol açar. Aslında bu çocuklar, gerçek bir yasa ve sınır konulmasını, ebeveynlerinin onları durdurmasını ister. Çocukların yetişkinler kadar güç sahibi olmaları, onlar için korkutucudur. Yasa ve kuralı bilmeyen çocuklar, iç dünyalarında suç işlemekten ve ebeveynlerinin onları durdurmamasından korkarlar. İç dünyasından kaçan çocuk, dikkat eksikliği yaşar çünkü dikkat toplamak için içe dönebilmek gerekir. Bu işleyişteki çocuklar, ilgilendikleri konularda odaklanabilirken, istemedikleri durumlarda hiperaktif ve dağınık olurlar.
Depresif İşleyiş ve Kayıp Endişesi
DEHB’nin bir diğer nedeni, çocuğun depresif işleyişte olmasıdır. Bebeklik döneminde, özellikle 5.-6. aylarda, annenin veya bakım verenin aşırı yokluğu ya da aşırı varlığı, çocukta depresif endişe, yani kayıp veya nüfuz edilme endişesi yaratır. Bakım verenin kapsayıcılığının (çocuğun duygusal ihtiyaçlarını anlayıp doyurabilme) eksik olması, neşe kaybı endişesine yol açar. Çocuğun içsel nesnelerinin zayıf olması, içe dönmesini ve dolayısıyla dikkat eksikliğini engeller. Bu endişeler, çocukta korku yarattığı için düşünmekten kaçar, içe dönemez ve öğrenmesi etkilenir. Hiperaktivite, içteki boşluğa ve zayıf içsel nesnelere karşı bir savunma olarak ortaya çıkar. Aşırı müdahaleci ancak duygusal kapsayıcılığı düşük bakım verenler karşısında çocuk, hem nesneyi var etmeye hem de uzak tutmaya çalışır. Bunu, fazla hareket ederek, nüfuz edilmekten kaçarak ve ilgiyi üzerinde tutarak yapar. Çocukluk çağı depresyonlarında dikkat eksikliği ve hiperaktivite, göz ardı edilmemelidir. Bu çocuklarda okuldan kaçma, saklanma gibi eylemler daha sık görülür. Yetişkinlerdeki isteksizlikten farklı olarak, çocukluk çağı depresyonları hiperaktivite, okuldan kaçma ve enerji patlamaları gibi semptomlarla kendini gösterebilir.
Sonuç: DEHB’yi Anlamak ve Çözüm Yolları
DEHB’nin arkasındaki nedenler ve dikkat eksikliği ile hiperaktiviteye yol açan endişeler, çocuğu anlamada ve semptomları azaltmada kritik öneme sahiptir. DEHB’ye tek başına bir hastalık olarak bakmak, asıl sorunun gözden kaçmasına neden olabilir. Çocuğun ebeveyn tarafından kral veya kraliçe gibi üst konuma konulması, yetişkin rolü alması, bakım verenin aşırı yokluğu ya da varlığı gibi etkenler DEHB’ye yol açabilir. DEHB’de multidisipliner yaklaşımlar kullanılmalıdır. Depresif endişesi olan, okula devamda zorluk çeken veya sınav senesinde olan çocuklarda, psikiyatriyle birlikte karar verilerek ilaç kullanımı gerekebilir. Nörotik işleyişteki çocuklarda ise ilaçların yan etkileri dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir.
Kaynakça
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
