Giriş
Günümüzde dijital medya araçları yaşamın her alanında etkin olarak kullanılmakta ve çocuklar bu araçlarla erken yaşlardan itibaren tanışmaktadır. Bu durumun gelişimsel sonuçları, uzmanlar ve araştırmacılar tarafından kapsamlı biçimde ele alınmaktadır. Özellikle okul öncesi dönemde ekranla geçirilen zamanın artması, çocukların gelişimsel ihtiyaçlarıyla çelişen sonuçlar doğurabilmektedir (Çelik, 2020).
Fiziksel Gelişim Açısından Etkiler
Uzun süreli ekran kullanımı çocukların fiziksel gelişimini olumsuz etkileyebilir. Hareketsizlik kaynaklı kas-iskelet sorunları, obezite riski ve postür bozuklukları bu etkiler arasında yer alır. Ayrıca ekranların yaydığı mavi ışık, melatonin üretimini
baskılayarak uyku düzenini olumsuz etkileyebilir. Uyku bozukluklarının ise büyüme hormonlarının salgılanmasını etkileyerek gelişim sürecine dolaylı zarar verdiği bilinmektedir (World Health Organization [WHO], 2019).
Bilişsel Gelişim Üzerindeki Etkiler
Dijital içeriklerin yüksek uyarıcı özelliği, özellikle küçük çocuklarda dikkat süresinin azalmasına ve bilişsel derinliğin gelişiminde gecikmelere neden olabilmektedir. Ekran temelli öğrenme, etkileşimli deneyimlerin yerini tam olarak alamamakta, bu da soyut düşünme, problem çözme gibi becerilerin gelişiminde yetersizliğe yol açabilmektedir (Bakır & Demirtaş, 2022).
Sosyal ve Duygusal Gelişim
Yüz yüze iletişim ortamlarının azalması, çocukların sosyal becerilerini kısıtlayabilir. Empati kurma, duygusal ifadeleri anlama ve sosyal uyum gibi beceriler doğrudan sosyal etkileşimle gelişir. Sanal içeriklerde karşılaşılan şiddet, rekabet ve gerçeklikten uzak kurgular çocukların davranış kalıplarını olumsuz yönde etkileyebilir. Ayrıca, sosyal medya kullanımının ergenlerde benlik algısı üzerinde baskı oluşturduğu gözlemlenmektedir (Yılmaz, 2021).
Ebeveyn Rehberliğinin Önemi
Ebeveynlerin medya kullanımındaki yönlendirici rolü, çocukların teknolojiyle ilişkisini doğrudan şekillendirmektedir. Ebeveynin ekran süresini sınırlaması, içerik seçimi yapması ve dijital medya kullanımı sırasında çocukla etkileşimde bulunması, bu araçların gelişimsel olumsuzluklarını azaltma potansiyeline sahiptir. Medya okuryazarlığı becerileriyle donanmış ebeveynler, çocuklarını bilinçli bir medya tüketicisi olarak yetiştirebilirler (Kaya & Arslan, 2023).
Uygulamaya Yönelik Öneriler
– Ebeveynler, çocuklara yönelik dijital medya kullanımında zaman ve içerik kontrolünü sağlamalıdır.
– Ortak medya kullanımı teşvik edilmeli ve izlenen içerikler birlikte yorumlanmalıdır. – Fiziksel ve sosyal etkinliklerle ekran dışı zaman desteklenmelidir.
– Dijital araçlar eğitsel amaçla kullanılacaksa, yaşa uygun ve pedagojik içerikler tercih edilmelidir.
Sonuç
Dijital teknolojiler çocukların gelişimini çok boyutlu olarak etkilemektedir. Bu etkileşim sürecinde ebeveyn rehberliği, belirleyici bir rol üstlenmektedir. Gelişimsel riskleri azaltmak ve fırsatları değerlendirmek adına, medya kullanımında dengeyi sağlayan, çocuk odaklı, bilinçli ebeveyn tutumları gereklidir. Bu bağlamda medya okuryazarlığı eğitimi, hem ebeveynler hem de çocuklar için gelişim destekleyici bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir.
Kaynakça
Bakır, M., & Demirtaş, Z. (2022). Dijital oyunların çocukların dikkat gelişimi üzerindeki etkileri. *Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi*, 6(1), 45–58.
Çelik, A. (2020). Erken çocukluk döneminde ekran maruziyetinin gelişimsel etkileri. *Çocuk ve Medya Araştırmaları*, 3(2), 33–47.
Kaya, E., & Arslan, S. (2023). Medya okuryazarlığı bağlamında ebeveyn rehberliği. *Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi*, 9(1), 76–89.
World Health Organization. (2019). Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years of age. WHO.
