Hayat, bazen bir yaz sıcağı gibi ısıtır, coşku ve enerjiyle besler ruhu. Sonra hava kapanır, bulutlar yükselir, bir kış rüyasına döner; her ses donar ve dünya kendi içine kapanır. Bipolar bozukluk ile yaşayan bir birey için bu durum, kontrol edilmesi zor olan mevsim döngülerine benzer. Bir anda bahar filizlenir, ardından yaz sıcağı gelir, sonra her şey sonbaharın hüznüne bürünür ve en sonunda kışın dondurucu soğuğu çöker. Bu mevsim değişiklikleri aynı zamanda kişinin tüm iç dünyasını, düşüncelerini ve eylemlerini baştan sona dönüştüren bir döngüdür.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin yayımladığı DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı 5. Baskı)’da yer alan tanı kriterlerine göre, bipolar bozukluk, duygusal, bilişsel ve davranışsal alanlarda ciddi işlevsellik bozukluklarına yol açan bir durum olarak tanımlanır. (APA, 2013)
İki Ayrı Mevsim: Mani ve Depresyon
Bipolar bozukluğun ruh halini belirleyen iki ana mevsim vardır: mani ve depresyon.
Mani evresi, ruhun en yüksek zirvesine çıktığı, adeta sürekli bir yaz güneşi altında yaşamak gibidir. DSM-5 kriterlerine göre, mani dönemi en az bir hafta boyunca, kişinin olağan davranışlarından belirgin sapmalar gösteren, yükselmiş, genişlemiş veya irritabl (kolay sinirlenebilen) bir ruh hali ile tanımlanır. Bu döneme, şişmiş özsaygı veya grandiyözite, uyku ihtiyacında azalma, konuşkanlıkta artış, düşünce uçuşmaları veya yarışan fikirler, dikkat dağınıklığı ve amaca yönelik aktivitede artış gibi belirtiler eşlik eder. Bu durum, nörobiyolojik açıdan dopamin, noradrenalin ve glutamat gibi nörotransmitterlerin dengesizliğiyle ilişkilidir.
Depresyon evresi ise bu durumun tam tersi adeta bir kış gibidir. Her şeyin donduğu, renksizleştiği ve sessizliğe büründüğü bir döneme girilir. Depresif ataklar, en az iki hafta süren, depresif bir ruh hali ve/veya ilgi veya zevk kaybı ile karakterizedir. Bu dönemde, iştah ve uyku düzeninde belirgin değişiklikler, psikomotor yavaşlama veya ajitasyon, yorgunluk, değersizlik veya suçluluk hisleri ve tekrarlayan ölüm düşünceleri görülebilir. Bu evre, beyindeki serotonin ve noradrenalin gibi nörotransmitterlerin aktivitesinin azalmasıyla ilişkilidir.
Mevsimlerin Döngüsü ve Tanı Kriterleri
Bu mevsimlerin döngüleri, farklı şekillerde kendini gösterebilir:
-
Bipolar I Bozukluk: Yazın en sıcak, en parlak ve en uzun sürdüğü, ardından kışın en ağır halinin geldiği mevsim döngüsüdür. Döngüler birbirini takip eder ve kişi mani ve depresyon evresini peşi sıra yaşar. Tanı için en az bir kez mani atağının yaşanmış olması şarttır. Depresif epizotlar genellikle bu atakları takip eder ancak tanı için zorunlu değildir.
-
Bipolar II Bozukluk: Baharın kısa ve hafif esintilerini (hipomani) yaşadıktan sonra, uzun ve çetin bir kışın bastırdığı bir döngüdür. Hipomani, mani kriterlerini tam olarak karşılamayan, ancak kişinin olağan halinden belirgin bir sapma gösteren bir dönemdir. Bu sapma davranış örüntülerine net bir şekilde yansır.
-
Siklotimik Bozukluk: Ne tam bir yaz ne de tam bir kış vardır; sürekli sonbaharın serin rüzgârları ve ilkbaharın ılıman esintileri arasında gidip gelmek gibidir. Daha hafif mani ve depresyon belirtilerinin olduğu, en az iki yıl boyunca devam eden kronik bir durumdur. Bu durum, klinik olarak tam bir bipolar bozukluk atağına dönüşme riski taşır. Takip edilmesi gereken bir durum söz konusudur.
Kökler ve Büyüme: Nedenler ve Tedavi
Bipolar bozukluğun kesin bir nedeni olmamakla birlikte, genetik yatkınlığın en önemli risk faktörü olduğu bilinmektedir. İkiz çalışmaları, genetik faktörlerin rolünü güçlü bir şekilde desteklemektedir. Ayrıca, stresli yaşam olayları, uyku düzenindeki bozukluklar ve madde kullanımı gibi çevresel faktörler de nörolojik dengesizlikleri tetikleyebilir.
Tedavi, bu mevsimlerin sert etkilerini hafifletmek için en önemli unsurdur. Her dönemin, her kavurucu sıcağın, her esintinin kendine has zorlukları vardır. Genellikle farmakoterapi (ilaç tedavisi) ve psikoterapi olmak üzere iki güçlü kök üzerine kuruludur. Ruh hali dengeleyiciler (mood stabilizers), özellikle lityum, valproat ve lamotrijin, ruh halindeki aşırı dalgalanmaları kontrol altına almada birinci basamak ilaçlardır. Psikoterapi ise, kişinin bu mevsimlerde nasıl hayatta kalacağını, kendi içsel dengesini nasıl bulacağını öğreten bir rehber gibidir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) gibi yaklaşımlar, bireyin olumsuz düşünce kalıplarını yeniden şekillendirerek, her mevsimde hayata daha sağlıklı ve bilinçli bir şekilde tutunmasına yardımcı olur.
Toprağın Gücü: Aile ve Destek
Bu döngülerle başa çıkmada aile ve yakın çevre, en güçlü destekleyici topraktır. Aile eğitimi, bu kişilerin mevsimlerin neden değiştiğini anlamalarını ve fırtınalı dönemlerde nasıl destek olacaklarını öğrenmelerini sağlar. Onların anlayışı ve sabrı, bu döngülerin getirdiği zorlukları hafifleten, kişinin daha sağlam kökler salmasını sağlayan en önemli faktördür.
Unutulmamalıdır ki, bipolar bozuklukla yaşamak bir zayıflık belirtisi değildir. Aksine, bu zorlu döngüleri deneyimlemek ve her mevsimde ayakta kalmak büyük bir cesaret ister. Profesyonel yardım aramak, bu döngülerin içinde kaybolmak yerine, her mevsimin getirdiği zorlukları kabul ederek hayatı yönetmeyi öğrenmenin bir yoludur.
Unutma, her fırtınanın ardından mutlaka bir sakinlik anı gelir ve bu döngü, seni daha sağlam ve daha bilge bir ağaç yapar.
