Günümüzde sanayi ve bilgi toplumlarında boşanma oranlarının, feodal kuralların hakim olduğu toplumlardakine kıyasla daha yüksek olduğu bilinmektedir. Boşanma olgusu yalnızca anne-baba ve çocukları değil, ortaya çıkardığı sonuçlarla tüm toplumsal yapıyı da etkileyen bir durumdur (Benedek & Brown, 1997). Boşanmanın ardından aile yapısı parçalanma sürecine girer ve bu dönemde yeterli sosyal destek sağlanamazsa bireyler psikolojik, duygusal ve zihinsel açıdan pek çok zorlukla karşı karşıya kalabilir. Araştırmalar, çocukların genellikle boşanma kararı alınmadan önceki süreçte önemli sıkıntılar yaşayabildiğini göstermektedir. Bu dönemde çocuklarda en sık gözlenen duygusal tepkiler; üzüntü, suçluluk duygusu, yalnızlık hissi, kaygı ve öfke gibi duyguların yanı sıra yeme ve uyku düzeninde bozulmalar, bağlanma problemleri, ebeveyne yoğun özlem ve bazen de geriye dönüş davranışları (örneğin bebeksi konuşmalar, alt ıslatma gibi) şeklinde kendini gösterebilir. Elde edilen bulgular, boşanma sürecindeki çocukların davranışsal zorluklar, depresyon belirtileri ve buna bağlı bazı fiziksel yakınmalar ile okul yaşamında uyum problemleri yaşama riskinin daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (Clulow, 1990; Hetherington, Stanley-Hagan & Anderson, 1989; Oppawsky, 1991; Pedro-Carrol, 2001).
Çocukların yaşanan bu zorluklarla baş edebilmesi, duygularını ifade edebilmeleri ve ebeveynlerin de gerektiğinde uzman desteği alarak çözüm yolları sunmasıyla kolaylaşabilir. Aksi takdirde, bu dönemde bastırılan ya da çözümsüz bırakılan sorunların ilerleyen yıllarda da etkisini sürdürebileceği bilinmektedir (Cohen, 2002; Yörükoğlu, 2003). Boşanmanın çocuk üzerinde yaratabileceği olumsuz etkileri artıran en önemli etkenlerden biri ise ebeveynlerin kendi duygusal ihtiyaçlarını ön planda tutarak hareket etmesidir (Hawkins et al., 1992). Çocukların boşanma sürecine sağlıklı uyum sağlayabilmesi büyük ölçüde ebeveynlerin tutumuna bağlıdır. Kelly ve Emery’nin (2003) bulgularına göre, çocukların bu sürece uyumunu kolaylaştıran bazı önemli unsurlar şunlardır: çocuğun birlikte yaşayacağı ebeveynin doğru şekilde belirlenmesi, anne-babanın etkili ebeveynlik becerileri sergilemesi, diğer ebeveynle düzenli görüşmelerin sağlanması, anne-baba arasındaki çatışmanın sınırlandırılması, iş birliğine dayalı ortak ebeveynlik düzenlemelerinin yapılması ve çocuk için aile içi geçişlerin sınırlı tutulması.
BOŞANMA EVRELERİ
Wallerstein ve Blakeslee (1989), boşanmanın üç temel aşamada ilerlediğini belirtmekte, ancak bazı ailelerin bu aşamalardan birine takılıp kaldığını vurgulamaktadır. İlk aşama, ayrılık kararlarının alındığı dönemi kapsar ve genellikle evlilik çatışmalarının şiddetlendiği bir süreçtir. Bu dönemde düzensizlik ve kaotik durumlar sık görülür; çocuklar sık sık anne-baba arasındaki tartışma ve öfkeye maruz kalabilir, kimi zaman fiziksel şiddete ya da ebeveynlerden birinin başka ilişkilerini fark etme durumuna tanık olabilir. Böyle bir ortamda ebeveynler genellikle kendi problemleriyle meşgul olduklarından, çocuklar için kritik öneme sahip olan düzenli rutinler ve tutarlılık bozulur. Oysa çocukların bu aşamada en çok ihtiyaç duydukları şey istikrar ve ilgidir; ne yazık ki bu çoğunlukla karşılanamaz.
İkinci aşama, geçiş dönemidir. Bu süreçte aile yeni yaşam düzenini kurmaya çalışır. Ebeveynlerden biri iş değiştirebilir, başka bir yere taşınabilir ya da sosyal yaşantısında değişiklikler yapabilir. Çocuklar da bu dönemde okul değiştirmek ve yeni arkadaşlıklar kurmak zorunda kalabilir. Her ne kadar hala bazı belirsizlikler devam etse de aileler yaşamı yeniden yapılandırma çabasına girerler. Üçüncü aşamada ise genelde aile daha dengeli bir düzene kavuşur. Görüşme saatleri ve nafaka gibi konular netleşir. Bu aşamada yaşanan stres genellikle ekonomik zorluklar, kriz anlarında azalan sosyal destek veya tek ebeveynli yaşamın getirdiği yüklerle ilgilidir. Ebeveynlerden birinin yeniden evlenmesi ise ailede yeni bir geçiş ve uyum sürecini tetikleyebilir.
AYRILIK VE BOŞANMA SÜRECİNDE ÇOCUĞUNUZA DESTEK OLMAK
Boşanma hem ebeveynler hem de çocuk için stresli bir süreçtir; ancak bu kayıp ve değişim döneminde çocuklara yardımcı olmak mümkündür. Çoğu çocuk boşanmayı kendi hatası olarak algıladığı için suçluluk duyabilir. Bu nedenle boşanmayı çocuklarınıza basit ve dürüst bir şekilde açıklamak önemlidir. Mümkünse bu konuşmayı ailenin birlikte olduğu bir ortamda yapmak daha sağlıklı olabilir. Çocuğunuzun zorlayıcı duygularını paylaşmasına imkan tanıyın; üzüntü, öfke ya da suçluluk hissetmesinin normal olduğunu belirtin ve bu duyguları konuşması için cesaretlendirin. Boşanma nedeniyle anne-babasının birbirini sevmeyi bıraktığını gören çocuklar, bir gün kendilerinin de sevilmeyeceğini düşünebilir. Bu nedenle çocuklarınıza sık sık onları sevdiğinizi söyleyin. Ayrıca regresif davranışlar (parmak emme, alt ıslatma, bebeksi konuşma gibi) gösterdiğinde bunları göz ardı etmeyin; bu davranışlar, çocuğun daha fazla ilgiye ve güvenceye ihtiyaç duyduğunu gösterir.
Her iki ebeveynle düzenli ve tutarlı görüşmeler çocukların güven duygusunu destekler. Çocuğunuzdan uzakta yaşıyorsanız bile telefon ya da görüntülü konuşmalar yoluyla ona hala yanında olduğunuzu hissettirebilirsiniz. Boşanmanın beraberinde getirdiği değişiklikleri olabildiğince az seviyede tutmak önemlidir. Aynı okulda devam etmek, aynı evde kalmak ya da benzer etkinliklere devam etmek bu açıdan faydalı olacaktır. Diğer ebeveynle ortak kurallar belirleyerek sınır ve davranış problemlerini azaltabilirsiniz; örneğin uyku saati, yanlış davranışlara yaklaşım şekli, ekran süresi gibi konularda tutarlı olmak gerekir. Çocuğunuzu asla diğer ebeveyn hakkında bilgi almak ya da mesaj iletmek için kullanmayın; çocuğun taraf tutmasını beklemeyin ve diğer ebeveyni eleştirirken nötr kalmaya çalışarak ebeveyn ilişkisini destekleyin. Unutmayın ki sizin iyi olmanız çocuğunuza da iyi gelecektir. Bu süreçte arkadaşlar, aile ya da destek grupları gibi sosyal kaynaklardan faydalanmak, gerekirse profesyonel destek almak önemlidir (Lowenstein, 2020).
KAYNAKÇA
Benedek, E. P., & Brown, C. F. (1997). Boşanma ve çocuğunuz: Çocuğunuzun boşanmanızla baş etmesine nasıl yardımcı olursunuz (S. Katlan, Çev.). Ankara: HYB Yayıncılık.
Clulow, C. F. (1990). Divorce as bereavement: Similarities and differences. Family and Conciliation Courts Review, 28(1), 19–22.
Hawkins, J. D., Catalano, R. F., & Miller, J. Y. (1992). Risk and protective factors for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood: Implications for substance abuse prevention. Psychological Bulletin, 112(1), 64–105.
Kelly, J. B., & Emery, R. E. (2003). Children’s adjustment following divorce: Risk and resilience perspectives. Family Relations, 52(4), 352–362.
Lowenstein, L. (2020). Çocukların boşanma süreci ile başa çıkmaları için yaratıcı müdahaleler (Cihan, Çev.). İstanbul: Epona Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Ltd. Şti.
Wallerstein, J. S., & Blakeslee, S. (1989). Second chances: Men, women and children a decade after divorce. New York, NY: Ticknor & Fields.
