Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), bireyin sosyal etkileşim, iletişim ve davranışlarında farklılıklara neden olan nörogelişimsel bir durumdur. Ebeveynlerin otizm belirtilerini erken dönemde fark edebilmesi için dikkat etmeleri gereken noktaları bilmesi, tanı süreci ve erken müdahale oldukça önemlidir. Erken tanının çocuğun gelişim sürecine olumlu katkılar sağladığı bilimsel araştırmalarla desteklenerek vurgulanmaktadır.
Otizm Spektrum Bozukluğu, genellikle erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve yaşam boyu devam eden bir durumdur. Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre, her 100 çocuktan yaklaşık 1’i otizmli olarak tanılanmaktadır. Otizmin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir. Erken tanı, çocuğun sosyal ve bilişsel gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır.
Otizm Belirtileri: Ebeveynler Nelere Dikkat Etmeli?
Otizm belirtileri genellikle 12-36 ay arasında fark edilmeye başlar. Ancak her çocuk farklı gelişim gösterdiği için belirtiler değişkenlik gösterebilir. Ebeveynlerin dikkat etmesi gereken temel belirtiler şunlardır:
Sosyal İletişim ve Etkileşimde Zorluklar
- Göz teması kurmaktan kaçınma veya göz teması süresinin çok kısa olması
- İsmi söylendiğinde tepki vermeme
- Ortak dikkat eksikliği (örneğin, bir nesneyi işaret ettiğinde çocuğun aynı nesneye bakmaması)
- Taklit becerilerinde zorluk (örneğin, el sallama veya mimikleri taklit etmeme)
- Sosyal oyunlara ilgi göstermeme (örneğin, akranlarıyla oyun kurmama)
Dil ve İletişim Problemleri
- 12 aya kadar babıldama veya sesli iletişimin az olması
- 16 aya kadar tek kelimeleri söylememe
- 24 aya kadar iki kelimelik basit cümleler kuramama
- Ekolali (duyduğu kelime veya cümleleri anlamsız şekilde tekrarlama)
- Konuşma yerine el hareketleri veya işaretlerle iletişim kurmaya çalışma
Tekrarlayıcı Davranışlar ve Sınırlı İlgi Alanları
- Dönen nesnelere veya belirli desenlere aşırı ilgi duyma
- Belirli rutinlere aşırı bağlılık ve değişikliklere karşı aşırı tepki verme
- El çırpma, sallanma, parmak ucunda yürüme gibi tekrarlayıcı hareketler
- Oyuncakları amacına uygun kullanmama (örneğin, arabaları sürmek yerine tekerleklerini sürekli döndürme)
Otizm Tanısı Nasıl Konulur?
Otizm tanısı, uzmanlar tarafından yapılan detaylı değerlendirmeler sonucunda konur. Tanı sürecinde aşağıdaki yöntemler kullanılır:
- Gelişimsel Tarama Testleri: M-CHAT (Modified Checklist for Autism in Toddlers) gibi ölçekler, 18-24 ay arasındaki çocuklarda otizm belirtilerini tespit etmek için profesyoneller tarafından kullanılır.
- Gözlem ve Klinik Değerlendirme: Çocuğun sosyal, dilsel ve davranışsal gelişimi çocuk psikiyatristleri, nörologlar ve çocuk gelişimi uzmanları tarafından değerlendirilir. Tanı süreci ülkelere göre değişiklik gösterebilmektedir.
- DSM-5 Tanı Kriterleri: Amerikan Psikiyatri Birliği’nin belirlediği DSM-5 tanı kriterleri, otizm teşhisinde kullanılan standart bir rehberdir.
- Diğer Tıbbi Değerlendirmeler: Genetik testler, işitme testleri ve nörolojik muayeneler, diğer gelişimsel bozuklukları dışlamak için yapılabilmektedir.
Erken Tanı ve Müdahalenin Önemi
Bilimsel araştırmalar, erken tanı konulan ve erken müdahale programlarına dahil edilen çocukların sosyal, bilişsel ve iletişim becerilerinde önemli gelişmeler gösterdiğini ortaya koymaktadır. Davranışsal terapiler (ABA terapisi gibi), konuşma terapisi ve duyu bütünleme terapisi, otizmli çocukların yaşam kalitesini artırmada etkili yöntemlerdir.
Sonuç
Otizm Spektrum Bozukluğu, erken tanı ve uygun müdahale ile yönetilebilen bir durumdur. Ebeveynlerin çocuklarının gelişim sürecini dikkatle gözlemlemesi ve şüpheli durumlarda bir uzmana başvurması büyük önem taşır. Bilimsel veriler, erken dönemde başlanan destekleyici terapilerin otizmli çocukların bağımsız yaşam becerilerini geliştirmelerine yardımcı olduğunu göstermektedir. Tüm dünyada kabul edilen tek tedavinin de özel eğitim olduğu unutulmamalıdır.
Kaynakça
- American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).
- World Health Organization (WHO) (2023). Autism Spectrum Disorders Fact Sheet.
- Lord, C., Elsabbagh, M., Baird, G., & Veenstra-Vanderweele, J. (2018). Autism spectrum disorder. The Lancet, 392(10146), 508-520.
- Dawson, G., Rogers, S., Munson, J., et al. (2010). Randomized, Controlled Trial of an Intervention for Toddlers With Autism: The Early Start Denver Model. Pediatrics, 125(1), e17-e23.
