Başarıya Giden Yolda Zihniyet Faktörü

Hayatımızdaki başarının yerini belirleyen ya da onu sağlamlaştıran faktörün zeka ve yetenek olduğunu sıkça duymuşuzdur. Fakat ya bu iki faktörün de ötesinde başarılı olmak için gereken bütün etmenleri birleştiren, bize potansiyelimizi göstermekle kalmayıp onu hayatımızda işlememizin de önünü açan başka bir şey varsa?

Carol Dweck’in (2006) zihniyet teorisi, iki farklı zihniyet modeli sunarak insanların kendilerini hayatlarında zihnen nasıl konumlandırdıklarını gösteriyor. Growth Mindset (Gelişime Açık Zihniyet) ve Fixed Mindset (Sabit Zihniyet) kavramlarıyla Dweck, bireylerin düşünsel süreçlerindeki zayıf ve güçlü yönlerden bahsederek bunların davranışlarındaki yansımalar sonucunda başarılarını nasıl etkilediğini tartışıyor.

Sabit Zihniyet (Fixed Mindset) Nedir?

Dweck’e göre sabit zihniyet, yeteneğin ve zekanın doğuştan geldiğine ve değiştirilemeyeceğine inanmak demektir. Sabit zihniyete sahip olan bireyler, başarısızlığı kişisel bir yetersizlik olarak algılamaya eğilimlidirler. Bu sebeple hatalarından ders çıkararak gelişmek yerine hatalardan ve başarısızlıklardan kaçınarak kendilerine yapay bir risksiz alan oluşturmaya çabalarlar.

Aynı zamanda eylemlerine geri bildirimde bulunanlara karşı kapalı bir tutum sergileyerek, yararlı bir negatif geri bildirimden kendilerine katabilecekleri herhangi bir değeri de göz ardı ederler. Sabit zihniyete sahip olanlar için diğer insanların başarısı bir ilhamdan ziyade tehdit unsurudur. Bu bireyler kendilerini geliştirmek, öğrenmek isteğini değil, kendilerini gelişkin ve bilgin gösterme amacını taşırlar. Bu sebeple özlerinde bir değişim göstermeyi öncelemeyerek bu konuda herhangi bir çaba da sarf etmezler.

Gelişime Açık Zihniyet (Growth Mindset) Nedir?

Sabit zihniyetin aksine, gelişime açık zihniyet; yeteneği çabayla, azimle, öğrenmeyle adeta inşa eder. Bu zihniyete sahip olan bireyler yaptıkları hatalardan ders çıkararak durumların gerektirdiklerini ve kendi potansiyellerini keşfeder, öğrendikleri doğrultusunda adımlar atmaktan, eleştiri ve geri bildirimlerden beslenmekten kaçınmazlar.

Onlar için başkalarının başarısı tehdit değil, ilham alınacak dersler çıkarılacak örneklerdir. Kendi gelişimleri ve değişimleri için çabalamaktan ve süreçle birlikte ilerlemekten kaçınmazlar. Dweck’in bu zihniyet tipi için “henüz” kelimesini özellikle kullanır. Sabit zihniyetin “Ben bu konuda iyi değilim.” dediği yerde, Gelişime Açık Zihniyet “Ben bu konuda henüz istediğim seviyede değilim.” diyecektir. Sabit zihniyetin determinist eğiliminin tersine, gelişime açık zihniyette özgür iradenin ve çabanın bireyin hayatına etkisi çok daha belirgindir.

Zihniyet Modelini Geliştirmek

Zihniyeti değiştirmek ve dönüştürmek mümkündür. Özellikle yetişkin bir birey için, uzun süredir pratiklerini taşıdığı bir zihniyet modelini değiştirmek kolay olmayabilir. Fakat ilk adım olarak bu değişimin gerekliliğinin farkında olmak, alışkanlıklarda yer edinmiş eylemleri sorgulayarak ve irdeleyerek yol almak, zihniyeti gelişmeye açık hale getirebilir.

Özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi ve Kabul ve Kararlılık Terapisi “henüz” perspektifinin bireyde gelişmesine yardımcı olabilir. Bu sayede sabit zihniyete sahip birey, başarısızlıklarının yanında küçük başarılarını da fark etmeye, her zaman sonuca değil, sonuca giden yolda geçirilen sürece, süreçteki çaba ve stratejilere de odaklanmaya daha açık hale gelir.

Zihniyet Değişimini Sınırlayan Etkenler

Tabii ki zihniyet değişiminin zorlaşabileceği, hatta sınırlanabileceği gerçekçi hayat tarzları ve şartları da göz ardı edilmemelidir. Kültürel farklılıklar, çevresel baskı ve ortam koşulları, sosyal baskı ve aile baskısı gibi faktörler zihniyet gelişimini baskılayarak bireyde olumlu etkisini azaltabilir.

Örneğin Çin’de yapılan bir araştırmada, sabit zihniyetin değişiminin öğrencilerde daha düşük depresyon, daha az kaygı ve stres seviyesine yardımcı olduğu fakat bireyselci kültürden gelenlerdeki etkisinin kolektivistik kültürden gelenlere kıyasla daha belirgin olduğu belirtiliyor (Huang et al., 2022).

Sonuç

Sonuç olarak, başarıda göz ardı edilmemesi gereken bir etken de bireyin zihniyet modelidir. Bir kişi ne kadar gelişime açık zihniyet özelliği gösterirse, o kadar hatalarıyla barışık, gelişmeye ve öğrenmeye açık, engellerle başa çıkmaya hazır ve dolayısıyla başarılı olmaya da o kadar yatkın olur.

KAYNAKÇA

Dweck, C. S., & Leggett, E. L. (1988). A social-cognitive approach to motivation and personality. Psychological Review, 95(2), 256–273. https://doi.org/10.1037/0033-295X.95.2.256
Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House.
Dweck, C. (2017). Mindset-Updated Edition: Changing the Way You Think to Fulfill Your Potential. Constable & Robinson.
Dweck, C. S., & Yeager, D. S. (2019). Mindsets: A view from two eras. Perspectives on Psychological Science, 14(3), 481–496. https://doi.org/10.1177/1745691618804166
Huang, Z., Shi, Y., & Wang, Y. (2022). Does growth mindset benefit mental health in Asia? Evidence from Chinese students. Journal of Pacific Rim Psychology, 16, 183449092211353. https://doi.org/10.1177/18344909221135358