Aynı evde büyüyen iki çocuğun, hatta ikizlerin bile birbirine benzemek yerine çoğu zaman tamamen zıt karakterler geliştirdiğini hiç fark ettiniz mi?
Biri sorumluluk sahibi, kurallara uyan ve disiplinli olurken; diğeri bağımsız, asi ve otoriteye meydan okuyan bir tavır geliştirebilir.
Bu durum sadece anne babaların değil, psikolog ve sosyologların da uzun süredir üzerinde düşündüğü bir konudur.
Burada söz konusu olan yalnızca “farklılık” değil; çoğu zaman karakterlerin tam zıt kutuplara savrulmasıdır.
Genetik Çekiliş ve Biyoloji
Kardeşler, anne ve babalarının genlerinin ortalama %50’sini paylaşır.
Ancak bu %50’nin nasıl dağıtılacağı rastlantısaldır.
Bu nedenle biri kaygıya yatkın, diğeri daha dayanıklı olabilir.
Tek yumurta ikizlerinde bile tamamen zıt mizaçlar görülebilir; bu, genetik benzerliğin tek başına karakteri belirlemediğinin kanıtıdır (Bouchard, 2004).
Biyoloji sadece bir zemin sağlar; asıl tabloyu aile içi dinamikler ve psikolojik süreçler çizer.
Psikolojide Ayrışma: “Deidentification”
Kardeş ilişkileri söz konusu olduğunda, farklılaşmayı açıklayan önemli bir kavram “deidentification” yani ayrışmadır (Schachter et al., 1976).
Bir ailede iki çocuk aynı rolü paylaşamaz.
Büyük kardeş akademik başarıyla öne çıkıyorsa, küçük kardeş kendisini farklı bir alanda ifade etme ihtiyacı hisseder: mizah, spor, sanat veya asi bir tavır.
Bu ayrışma, hem rekabeti azaltır hem de her çocuğa ev içinde kendine özgü bir yer sağlar.
Ancak süreç çoğu zaman zıtlık üzerinden işler:
Biri “aileyi gururlandıran” olurken, diğeri “aileye meydan okuyan” rolüne bürünebilir.
Doğum Sırası ve Karakter Gelişimi
Alfred Adler’in doğum sırası kuramı, kardeş ilişkileri arasındaki zıtlığın anlaşılmasında önemli bir çerçeve sunar (Adler, 1928/2019).
İlk çocuklar genellikle sorumluluk sahibi, düzenli ve otoriteye yakın olma eğilimindedir; ailede ilk ilgiyi onlar yaşamıştır.
Ortanca çocuklar, hem abilerine hem de kardeşlerine kıyasla kendilerini kanıtlama ihtiyacıyla daha yaratıcı ve uyumlu olabilir; bazen de tam tersi yönelimler geliştirebilirler.
En küçük çocuklar ise daha bağımsız, özgür ve asi bir kimlik inşa eder; ailedeki diğer rollere tepki olarak farklı bir yol seçerler.
Bu çerçevede, iki oğlunun birinin disiplinli ve çalışkan, diğerinin asi ve bağımsız olması tesadüf değildir; psikolojik ve sosyal dengelerin doğal sonucudur (Plomin & Daniels, 1987).
Zıtlığın Çatışmaya Dönüşmesi
Zıtlık, aileye çeşitlilik katabilir; ama yanlış yönetildiğinde ciddi çatışmalara yol açar.
Bir kardeş içine kapanık, diğeri sürekli dikkat çekme çabasında olabilir.
Kurallara sıkı sıkıya uyan biri ile “özgürlük savaşçısı” diğer kardeş, sık sık karşı karşıya gelir.
Anne-baba bu noktada arada kalır:
Birine tanınan özgürlük diğerine haksızlık gibi algılanır, birine uygulanan disiplin diğerinde kıskançlık yaratabilir (McHale et al., 2012).
Ebeveynler Ne Yapabilir?
Zıtlık doğal ve kaçınılmazdır; çatışmayı önlemek ise mümkündür.
-
Kıyaslamadan Kaçının: “Ağabeyin çok çalışkan, sen niye değilsin?” demek yerine, her çocuğun güçlü yönünü kendi bağlamında takdir edin.
-
Ortak Alanlar Yaratın: Zıt karakterleri bir araya getirecek faaliyetler bulun.
Örneğin biri sporu, diğeri sanatı seviyorsa, ailece doğa yürüyüşü veya tiyatro gezisi gibi herkesin ilgisini çekebilecek aktiviteler organize edin. -
Çatışmayı Öğretin: Kavgalara sadece “susun” demek yerine, farklı bakış açılarını ifade etme ve anlaşma becerilerini öğretin.
Çatışma doğru yönetildiğinde problem çözme yeteneğine dönüşür. -
Adil Davranın: Eşitlik ve adalet aynı şey değildir.
Bir çocuk daha fazla sınır isterken, diğeri özgürlük ihtiyacı hissedebilir; buna göre yaklaşmak, çocuklar tarafından daha adil algılanır. -
Kimliklerini Onaylayın: Biri derslerde parlarken, diğeri mizahıyla evi güldürüyorsa, her iki kimliğin de değerli olduğunu gösterin.
Bu, kardeşlerin birbirine tahammülünü artırır.
Sonuç: Kriz mi, Zenginlik mi?
Kardeşlerin birbirine benzememesi değil, tam tersi kutuplara savrulması, insan doğasının ilginç bir yönüdür.
Bu zıtlık zaman zaman çatışmaya yol açabilir; ancak doğru yönetildiğinde aileye çeşitlilik, topluma dayanıklılık kazandırır.
Bir psikolog ve sosyolog gözüyle söylemek gerekirse:
Kardeş ilişkileri arasındaki zıtlık bir kriz değil, bir zenginliktir.
Kaynakça
Adler, A. (2019). The practice and theory of individual psychology. Martino Publishing. (Original work published 1928).
Bouchard, T. J. (2004). Genetic influence on human psychological traits. Current Directions in Psychological Science, 13(4), 148–151.
McHale, S. M., Updegraff, K. A., & Whiteman, S. D. (2012). Sibling relationships and influences in childhood and adolescence. Journal of Marriage and Family, 74(5), 913–930.
Plomin, R., & Daniels, D. (1987). Why are children in the same family so different from one another? Behavioral and Brain Sciences, 10(1), 1–16.
Schachter, F. F., Shore, E., Feldman-Rotman, S., Marquis, R. E., & Campbell, S. (1976). Sibling deidentification. Developmental Psychology, 12(5), 418–427.
