Ana Babanın Çocuğun Kişilik Gelişimine Etkisi

Bir bireyin kişiliği, uzun yıllar süren karmaşık bir süreç sonunda şekillenir ve tüm yaşamı boyunca bireyin davranışlarını etkiler (Burger, 2020). Kişilik gelişimi hakkında çeşitli görüşler bulunmakla birlikte, pragmatik bir yaklaşımla bir insanın eş seçimiyle çocuğunun kişilik gelişimi oluşmaya başlar (Yavuzer, 2013). Seçilen eşin genetik etkenlerinin yanında; duygu, düşünce ve davranışlarıyla da çocuğun gelişimine ve kişiliğine olan etkisi büyüktür (Santrock, 2021). Ayrıca iki partnerin uyumu, sosyal ilişki ve iletişim düzeyi de kişilik gelişimi üzerinde belirleyici bir role sahiptir (Feldman, 2019).  

Kişilik gelişiminde iki ana faktör olan çevresel faktörler ve genetik etkenler önemli rol oynar (Zentner ve Shiner, 2012). Genetik etkenler, çocuğun potansiyelini belirlemede etkili olurken; çevresel faktörler bu potansiyelin şekillenmesini sağlar (Atkinson ve Hilgard, 2021). Çevresel faktörler denildiğinde, çocuğun doğduğu aile ve özellikle ilk yıllarda anne-babanın etkisi ön plana çıkar (Erden ve Akman, 2022). Çocuğun büyümesiyle çevresel faktörler çeşitlenip genişlerken, ailenin etkisi azalır; buna karşın arkadaş çevresi, okul, öğretmen ve kültürel yapı gibi unsurların etkisi artar (Shaffer ve Kipp, 2014).  

Doğuştan gelen genetik etkenlerle çevresel faktörlerin etkileşimi, her bireyde kendine özgü bir kişilik yapısı oluşturur (McCrae ve Costa, 2008). Kişilik gelişimi hakkında çok sayıda teori geliştirilmiştir ve bu teoriler, gelişim sürecine farklı açılardan yaklaşır (Pervin, Cervone ve John, 2010). Psikanalitik yaklaşım, özellikle çocukluk yaşantılarının ve travmalarının bireyin gelecekteki yaşamı üzerindeki etkisini vurgular (Freud, 2015). Erikson’un psikososyal gelişim kuramı, bireyin yaşam boyu karşılaştığı sosyal ve psikolojik çatışmaları ele alır (Erikson, 1994). Biyolojik kuramlar kalıtımsal temellere dayanırken; hümanist yaklaşımlar bireyin kendini gerçekleştirme kapasitesine odaklanır (Maslow, 2011). 1950’li yıllardan sonra ise öğrenme temelli kuramlar, kişiliği yaşam boyu devam eden bir öğrenme süreci olarak değerlendirmeye başlamıştır (Bandura, 1986).  

Günümüzde birçok kuramın bütünleştirildiği eklektik yaklaşımlar, kişilik gelişimini daha kapsamlı bir şekilde ele almaktadır (Cloninger, 2019). Kuramlar arasında ortak görüşlerden biri, çocukluk yıllarının kişilik gelişimindeki belirleyici rolüdür (Kagan, 2008). Özellikle 0-6 yaş arası dönem, kişiliğin temel taşlarının atıldığı kritik bir süreçtir (Bee ve Boyd, 2015). Bu dönemin alt evrelerinde çocuğun karşılaştığı sorunlar ve bu sorunlarla baş etme becerisi, kişilik gelişiminin sağlıklı olmasını doğrudan etkiler (Berk, 2021).  

Çocukluk dönemi, gelişimsel açıdan birbirini tamamlayan ve destekleyen aşamalar içerir (Papalia, Martorell ve Feldman, 2020). Bu dönemde yaşanan olumsuzluklar, ileriki gelişim basamaklarını olumsuz etkileyebilir. Bu bağlamda, anne-babaların çocuk yetiştirme tutumları, çocuğun kişilik gelişiminin şekillenmesinde çok önemli bir etkendir (Baumrind, 1991). Aile ortamı, çocuklara çevreye karşı tutum geliştirme, problem çözme becerisi kazanma ve sosyal normları içselleştirme fırsatı sunar (Özgüven, 2020).  

Ana-baba tutumları genel olarak olumlu ve olumsuz olarak ikiye ayrılabilir. Otoriter, aşırı koruyucu ya da aşırı serbest tutumlar olumsuz etkiler yaratırken; demokratik tutumlar çocuğun sağlıklı kişilik gelişimini destekler (Kuzgun, 2021). Demokratik tutumlar, çocuğun özgüven gelişimine katkı sağlarken; diğer tutumlar çocuğun kendini tanıması ve kabul etmesini engelleyebilir (Yörükoğlu, 2022). Bununla birlikte, ebeveynlerin tutumlarında tutarsızlık, ödül-ceza dengesinin bozulması, aile içi iletişim problemleri ve eşler arası çatışmalar da çocukların kişilik gelişimini olumsuz etkileyen önemli faktörlerdir (Koç, 2019).  

Kişilik gelişimi, ergenliğin sonuna kadar devam eder ve bireyin duygu, düşünce ve davranışlarında tutarlılık kazanmasıyla tamamlanmış kabul edilir (Steinberg, 2017). Bu gelişim sürecinde denge sağlanamazsa, çeşitli kişilik sorunları ya da bozuklukları ortaya çıkabilir (American Psychiatric Association, 2022). Kişilik bozuklukları, diğer psikiyatrik hastalıklara göre daha zor tedavi edilebilir ve birey çoğu zaman sorun yaşadığının farkında olmayabilir (Millon, 2011). Ayrıca depresyon, panik atak, obsesyonlar ve sosyal fobi gibi sorunlara kişilik bozuklukları sıklıkla eşlik etmektedir (Paris, 2019).  

Kişilik gelişimi, bireyin yaşamı boyunca onunla birlikte olan en temel yapıdır. Bu yapının oluşmasında çocukluk dönemi ve aile ortamı kritik bir rol oynar (Santrock, 2021). Sağlıklı bireyler yetiştirmek, ebeveynlerin en önemli gücü ve aynı zamanda en büyük sorumluluğudur (Yavuzer, 2013).  

Ebeveynler olarak, çocuklarımızın kişilik gelişimine olumlu katkıda bulunmak için şunları yapabiliriz:  

• Sevgi ve Güven Ortamı Yaratmak: Çocuğun kendini güvende ve sevgi dolu hissetmesi kişilik gelişiminin temelini oluşturur (Erden & Akman, 2022).  
• Olumlu Örnek Olmak: Çocuklar, ebeveynlerinin davranışlarını model alarak sosyal öğrenme yoluyla kişiliklerini geliştirirler (Bandura, 1986).  
• Destekleyici ve Teşvik Edici Olmak: Çocuğun ilgi ve yeteneklerini keşfetmesi için desteklenmesi, özgüvenini artırır (Maslow, 2011).  
• Açık ve Etkili İletişim Kurmak: Ebeveyn-çocuk arasında kurulan etkili iletişim, duygusal gelişime katkı sağlar (Papalia et al., 2020).

Sonuç

Çocukların kişilik gelişimi üzerinde ebeveynlerin rolü tartışmasız büyüktür. Bu sorumluluğun bilincinde olmak, sağlıklı ve mutlu bireyler yetiştirmenin ilk adımıdır.  

Kaynakça  

• American Psychiatric Association. (2022). DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı. Amerikan Psikiyatri Yayınları.  
• Atkinson, R. L., & Hilgard, E. R. (2021). Psikolojiye Giriş (Çev. Y. Alptekin). Arkadaş Yayınları.  
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Prentice-Hall.  
• Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. Journal of Early Adolescence, 11(1), 56–95.  
• Bee, H., & Boyd, D. (2015). Çocuk Gelişimi Psikolojisi (Çev. N. A. Şahin). Kaknüs Yayınları.  
• Berk, L. E. (2021). Çocuk Gelişimi (Çev. A. Durmuş). Nobel Yayınları.  
• Burger, J. M. (2020). Kişilik: Kuramlar ve Araştırmalar. Kaknüs Yayınları.  
• Cloninger, S. (2019). Kişilik Psikolojisi: Kuramlar, Araştırmalar ve Uygulamalar. Nobel Akademik Yayıncılık.  
• Erikson, E. H. (1994). Kimlik: Gençliğin Krizleri. Payel Yayınları.  
• Erden, M., & Akman, Y. (2022). Gelişim ve Öğrenme. Arkadaş Yayınları.  
• Feldman, R. S. (2019). Gelişim Psikolojisi (Çev. A. Dönmez). Nobel Yayınları.  
• Freud, S. (2015). Psikanalize Giriş. Metis Yayınları.  
• Kagan, J. (2008). Psikolojik Gelişim ve Kişilik. Arkadaş Yayınları.  
• Koç, M. (2019). Aile Dinamikleri ve Çocuk Gelişimi. Pegem Akademi.  
• Kuzgun, Y. (2021). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Nobel Yayıncılık.  
• Maslow, A. H. (2011). İnsanın Kendini Gerçekleştirmesi. Kuraldışı Yayınları.  
• McCrae, R. R., & Costa, P. T. (2008). The Five-Factor Theory of personality. In O. P. John et al. (Eds.), Handbook of personality (pp. 159–181). Guilford Press.  
• Millon, T. (2011). Kişilik Bozuklukları: Klinik Uygulama İçin El Kitabı. Nobel Tıp Kitabevleri.  
• Özgüven, İ. E. (2020). Aile Danışması. Nobel Yayıncılık.  
• Papalia, D. E., Martorell, G., & Feldman, R. (2020). Yaşam Boyu Gelişim (Çev. B. Onur). Nobel Yayıncılık.  
• Paris, J. (2019). Personality Disorders Over Time: Precursors, Course, and Outcome. American Psychiatric Publishing.  
• Pervin, L. A., Cervone, D., & John, O. P. (2010). Kişilik Psikolojisi: Kuramlar ve Araştırmalar. İmge Kitabevi.  
• Santrock, J. W. (2021). Yaşam Boyu Gelişim: Gelişim Psikolojisi (Çev. G. Yüksel). Nobel Yayıncılık.  
• Shaffer, D. R., & Kipp, K. (2014). Gelişim Psikolojisi (Çev. B. Onur). İmge Kitabevi.  
• Steinberg, L. (2017). Ergenlik. Nobel Yayıncılık.  
• Yavuzer, H. (2013). Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi.  
• Yörükoğlu, A. (2022). Çocuk Ruh Sağlığı. Özgür Yayınları.  
• Zentner, M., & Shiner, R. (2012). Handbook of Temperament. Guilford Press.