Alışveriş yapmak çoğu zaman eğlenceli olsa da kompulsif alışveriş ciddi sorun teşkil eden bir bağımlılık çeşididir. Anlık hissedilen istek ve haz sonucu tekrarlaması oldukça yüksek bir davranış biçimi olduğu için çoğu zaman kişiyi zor durumlara sokabilir. Bu durum Emil Kraepelin tarafından Onyomani olarak tanımlanmıştır. Yunanca olan ‘Onios’ satılan, ‘Mania’ kelimesi ise çılgınlık demektir.
Bağımlılık genel olarak madde adı altında işlense de kişiyi olumsuz bir sonuca getiren ve yapılmaya devam edilen davranışlar da bağımlılık adı altında incelenmektedir. Bu bağımlılığa sahip olan kişiler genellikle anksiyete, sıkıntı ve gerginlik gibi hisleri hafifletmek adına aşırı ve düzenli bir şekilde alışveriş yaparlar. Öyle ki alışveriş yaptıktan sonraki hissedilen hoşnutluk ne yazık ki geçicidir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biri de kişinin satın aldığı ürün yerine, onu satın almanın verdiği hazzı ön planda tutmasıdır.
Onyomani Nedenleri Nelerdir?
- Duygular ile Baş Etmede Yaşanan Zorluk: duygusal zorlanma da diyebileceğimiz bu durum, kişinin hissettiği olumsuz duyguları bastırmak ya da yok etmek adına başvurduğu zararlı bir alışveriş davranışına çevirmesidir. Bu sağlıksız bir başa çıkma mekanizması olmak ile kişi yaptığı alışverişten anlık bir haz alsa da yine sonrasında hissettiği suçluluk gibi zor duygular yaşamasıdır.
- Özsaygı: Kendi benliklerini tanıma konusunda zorluk çeken bireyler satın aldıkları ürünler ile sosyal çevrelerinde yer edineceklerini düşünürler.
- Özdenetim konusunda yaşanan eksiklik: Kişinin önceliklerini belirleyememesi, ihtiyaç ve istekler konusunda yaşadığı zorluklar olarak tanımlanabilir.
- Sosyal dışlanma: Sosyal dışlanma korkusu yaşayan kişiler aldıkları popüler ya da son teknoloji ürünler ile kendini o topluma ait hissetmek isteyebilirler.
- Kişinin kendisine özel aldığı haz: Alışveriş bağımlılığına sahip kişiler bunu gizli bir zevk olarak tanımlamakla birlikte bazen yakınlarıyla bunu paylaşabilir ama alışveriş konusunda aynı fikre sahip olmayan insanlardan bunu saklamaya meyilli olurlar. Bu durum genellikle hissettikleri utanç duygusuna bağlıdır.
Onyomani Tetikleyicileri
- Online alışveriş: Pandemi ve sonrasında daha da çok artan çevrimiçi alışverişin yaygın hale gelmesi ve günün her saati ürün satın alma imkânı sunduğu için bu bağımlılığı tetikleyen unsurlardan biri olarak görülebilir.
- Sosyal medya: Sosyal medyanın etkisiyle kişi ihtiyaçlarından ziyade popüler ürünlerin alma eğilimine sahip olabilmektedir. Kişi popüler ürünleri alırken kimi zaman yararlı olacağını düşünür kimi zamanda bu ürünü sosyal statü göstergesi olarak da görebilmektedir.
- Avantaj ve satış stratejileri: Kişi almayı düşündüğü ürünleri ararken karşılaştığı indirimler ya da pazarlama tekniklerine rastlar. Bu durumda kişi fırsat yakaladığını düşünür ve ürünü ihtiyacı olmasa da alma eğilimine girebilir.
Onyomani Belirtileri
- İhtiyaç listesi hazırlamadan alışverişe çıkmak
- Günün önemli bir kısmını alışveriş için harcamak
- Ödeyebileceğinden daha çok ürün ya da hizmet satın almak ve bunun sonucunda borca girmek
- Alışverişi önceliği haline getirip sorumluluklarını bir kenara bırakmak
- Alışveriş yapmadığında hissedilen rahatsızlık hissi
- Alışverişi azaltma eylemlerinin sonuçsuz kalması
Onyomani en çok kimleri etkiliyor?
Onyonmani’ ye sahip olan kişiler aynı zamanda başka psikolojik rahatsızlıklar ile de mücadele edebilirler. Gelin, birlikte bakalım.
- Kaygı Bozuklukları
- Yeme bozuklukları
- Dürtü kontrol sorunu yaşayan kişiler (saç yolma, kompulsif kumar oynama),
- Sınırda kişilik bozukluğu
- Obsesif kompulsif bozukluk
- Madde bağımlılığı
Onyomani’ ye bağlı etkiler nelerdir?
- Zaman yönetimi problemleri: Onyomani’ ye sahip kişiler, alıverişe oldukça fazla zaman aldığı için günlük yaşamında aksaklıklar yaşayabilir. Sağlıklı bir insanın işlevsel olabilmesi için alması gereken uyku süresi, beslenme ve egzersiz gibi unsurlar ihmal edilebilir.
- Duygusal sorunlar: Onyomani kişinin sosyal ve ekonomik sorunlarla karşılaşmasına sebep olabilir. Onyomani’nin getirdiği problemler, yetersiz özdenetim ve düşük özsaygı kişinin kendine olan bakış açısında olumsuz bir durum yaratabilir.
- Sosyal ilişkiler sıkıntı: Onyomani kişinin sorumluluklarını yerine getirmesinde bir sorun açabilir. Bu durum sosyal ilişkilerini sekteye uğratabilir.
- Finansal problemler: Onyomani’ ye sahip kişiler yaptıkları aşırı harcamalar yüzünden ödeyemeyecekleri borcun altına girebilir. Bu durum büyük bir maddi zarara yol açar. Alışverişe çok fazla zaman ayırdıkları için işverenleri ile sorunlar yaşayabilirler.
Onyomani İçin Öneriler
- Alışveriş için harekete geçtiğinizde ne düşündüğünüzü ne hissettiğiniz anlamaya çalışın. Kendinize soracağınız bu sorular tetikleyici etkenleri ortaya çıkarma konusunda size yardımcı olacaktır. İşte size birkaç soru önerisi:
- En çok hangi zaman kompulsif alışveriş yapma ihtiyacı hissediyorsunuz?
- Bu durum bir insan ile mi ya da bir mağaza ile mi ilişkili?
- Yeni hobiler edinmek: Alışveriş yapma isteği çoğu zaman boş zamanlarımızda bir dürtü eşliğinde gelebilir. Bu eylemi size daha faydalı olacak başka bir şeyle değiştirmek ya da alışkanlık kazanmak yeni bir heyecan yaşamanızı sağlayabilir. Size anlamlı gelecek bir hobi olması oldukça önemlidir.
- Abonelik iptali: İnternetin faydasını saymak ile bitirememekle birlikte ne yazık ki Onyomani’ye neden olabilecek etkenlerden biridir. Mağaza aboneliklerinizi iptal etmeyi, alışveriş uygulamalarını cihazınızdan silmeyi deneyin.
- Nakit ile alışveriş yapmak: Yapılan araştırmalara göre kredi kartları ile alışveriş yapmak para gidişatımızı kontrol etme konusunda sorun yaşamamıza neden olabilir. Yanınıza alacağınız nakit para ile daha rahat para takibi yapabiliriz.
- Kredi kartlarınızı olabildiğince azaltın: Kredi kartlarınızı tamamen kullanılamaz hale getirmeyi deneyin. Acil durumlarda kullanmak için ayırdığınız kartları kastetmiyorum elbette.:) Unutmayın ki ödeme ne kadar hızlı gerçekleşirse kompulsif alışveriş yapmanın pekişme ihtimali de oldukça yüksektir.
- Terapi almak: Onyomani tedavisi mümkün olan bir davranış bağımlılığıdır. Bilişsel Davranışçı Terapi ile yürütülen seanslarda davranış odaklı yöntem ve teknikler kullanılarak kişinin tetikleyicileri bulmasına ve farkındalık sağlamasına çalışılabilir.
