Günlerimiz doğrultusunda uyku, yaşam standartlarına göre ileri derecede lüks olan bir ihtiyaç durumuna gelmiştir. Yaşam stili, teknolojik ilerlemeler, iş saatleri, bebek bakımı ve düzen kurması zorlaşan yaşam koşulları, insanların huzurlu ve kaliteli uyku uyumasını zorlaştırmaktadır. Halbuki uyku, yalnızca fiziksel sağlığı etkilemek değil; bununla beraber zihinsel gelişimi ve psikolojik dayanıklılığı da etkiler. Stresle mücadelede ve duygusal dengeyi sağlamada yeterli uyku alımı önemli rol oynar.
1. Uyku ve Psikolojik Dayanıklılık Kavramları
1.1 Uyku Eksikliği Nedir?
Uyku eksikliği, bireyin uyuması gerektiğinden az kalitede ve sürede uyuduğu süreçtir. Günde 7-9 saat arası uyku, yetişkin bir birey için gereken yeterli zaman dilimidir. Ancak tıpkı bebeklerde de olduğu gibi bölünen uyku veya eksik kalmış uyku düzeni bireyin zihinsel işlevini etkileyebilir. Düşük kaliteli bir uyku, uyanıklık süresinde geçirilen zamanda dikkat, hafıza ve duygu kontrolünü olumsuz yönde etkileyebilir.
1.2 Psikolojik Dayanıklılık (Resilience)
Psikolojik dayanıklılık (psikolojik sağlamlık), bireyin deneyimlediği stres, travma, kriz gibi yaşanılan olumsuz olaylarda baş edebilme yetisi, uyum sağlayabilme ve ruhsal esnekliği koruyabilme becerisidir. Bu yetkinlik doğuştan gelebilir veya sonradan çevresel veya sosyal faktörler eşliğinde edinilebilir. Duygusal düzenleme, olumlu bakış açısı geliştirme ve destek sistemlerinden yararlanma, psikolojik dayanıklılığın temel bileşenleri arasında yer alır.
2. Uyku Eksikliğinin Psikolojik Dayanıklılığa Etkileri
2.1 Beyin Fonksiyonları Üzerindeki Etkiler
Uyku eksikliğinin beyin üzerinde de olumsuz etkileri vardır. Özellikle karar verme, sosyal davranışlar, kişilik ve dürtü kontrolünde kilit rol oynayan prefrontal korteksin etkinliğini düşürür. Böylece birey karar vermede, planlamada ve duygusal kontrolünde zorluk yaşayarak bireyin stres anı yönetimini de olumsuz etkiler. Bununla beraber, korku merkezi olan amigdalanın aktivitesini artırıp tehdit anı yaşandığında bireyin hassasiyeti artar ve yoğun derecede tepkisel olmasına neden olur. (Walker, 2017).
2.2 Duygusal Dayanıklılığın Zayıflaması
Yetersiz uyku, duygu düzenlemesini zorlaştırır. Araştırmalara göre, yeteri kadar uykusunu alamamış bireylerin olumsuz duygulara daha fazla odaklandığını ve pozitif duygulara karşı yeteri kadar ilgisinin kalmadığını belirtmektedir. Bu durum da stresle karşılaşıldığında esneklik azalır, kişinin psikolojik olarak çökmesi de daha kolay olabilir. (Killgore, 2010).
2.3 Gerçek Hayat Uygulamaları
Kronik uyku eksikliği yaşayan gruplar arasında başta yeni doğum yapmış anneler, sağlık çalışanları, vardiyalı çalışanlar ve öğrenciler yer alır. Bu gruptaki bireylerin depresyon, anksiyete ve tükenmişlik oranlarının fazla olması, psikolojik dayanıklılığın da azalmasıyla paraleldir. Örnek vermek gerekirse, yoğun lohusa sürecinde olan bir annenin yaşadığı uyku eksikliğinden dolayı daha fazla stresli olması, psikolojik dayanıklılığının da azalmasına sebep olabilir.
3. Uyku Kalitesini Artırarak Psikolojik Dayanıklılığı Güçlendirmek
Uyku hijyen kuralları, psikolojik dayanıklılığın güçlenmesinde zemin bir yapıdır. Düzenli uyku saati, uyku öncesi limitli ekran maruziyeti ve sakin ve karanlık bir saha, sağlıklı uykuyu destekler. Zaman zaman kısa süreli gündüz uykuları (power nap) da zihinsel güçlenmeyi sağlar. Aile içi iş bölümü ve destek sistemlerinin belirlenmesi, özellikle ebeveynler için psikolojik yükü azaltarak uyku kalitesine olumlu katkıda bulunur.
Sonuç
Uyku yoksunluğu, fiziksel sağlık üzerinde olumsuz etkisi olmakla beraber bireyin psikolojik dayanıklılığı üzerinde de olumsuz bir etkisi vardır. Duygu düzenlemesi, stresle baş etme yetisi ve problem çözme kabiliyeti de sağlıklı uykuyla ilişkilidir. Bu sebeple, psikolojik dayanıklılığın güçlü kalmasını isteyen bireylerin uyku düzenlerine dikkat etmeleri bir kilit noktadır.
Kaynakça
- Walker, M. (2017). Why We Sleep: Unlocking the Power of Sleep and Dreams.
- Killgore, W. D. S. (2010). Effects of sleep deprivation on cognition. Progress in Brain Research, 185, 105–129.
