Psikolojik Bir Perspektif
Travma kavramı, son yıllarda sosyal ve ana akım medyada sıkça kullanılıyor. Her olumsuz deneyim, hemen “travmatik” olarak etiketleniyor. Peki, travmalar gerçekten her zaman yıkıcı sonuçlar doğurur mu? Yoksa bazı durumlarda bu deneyimler, bireyi dönüştürme kapasitesine sahip olabilir mi?
Travmayı Anlamak
Klinik psikoloji literatüründe psikolojik travma; bireyin fiziksel veya psikolojik bütünlüğünü tehdit eden, baş etme kaynaklarını aşan ve yaşamına, bedensel bütünlüğüne ya da akıl sağlığına yönelik bir tehdit duygusunun yaşandığı, her birey için benzersiz bir deneyim olarak tanımlanır (Pearlman ve Saakvitne, 1995). Travmanın iki farklı türü vardır: Büyük T travmaları ve küçük t travmaları. Büyük T travmaları; savaş, fiziksel veya cinsel saldırı, hırsızlık, kaçırılma ya da doğal afetlerden kaçamama gibi ağır ve şiddetli durumlardır. Bu tür travmalar, kişinin fiziksel ya da ruhsal zarar görmesine veya güven duygusunu kaybetmesine neden olabilir (Shapiro, 2017). Küçük t travmaları ise zorbalık, duygusal ihmal ve yüksek baskı gibi çocukluk döneminde temelleri atılan ya da günlük yaşamda karşılaşılan, fiziksel bütünlüğü tehdit etmeyen ancak duygusal olarak olumsuz etkiler yaratan olaylar olarak tanımlanır (Barbash, 2017). Bu tür travmaların, en az büyük travmalar kadar hatta bazen daha fazla etkili olabileceği bilinmektedir. Travma söz konusu olduğunda, önemli olan olayın kendisi değil, bireyin olayla nasıl başa çıktığıdır. Aynı olayı yaşayan iki kişinin etkilenme dereceleri değişebilir: biri çok fazla etkilenirken, diğeri daha az etkilenebilir.
Travmanın Etkileri
Travmatik bir olaydan sonra yaşanabilecek bazı psikolojik sorunlar şunlardır:
- Post-Travmatik Stres Bozukluğu (PTSD): Travmatik olayın zihinsel olarak tekrar yaşanması (flashback), kabuslar, sürekli tetikte olma hali, uyku sorunları ve kaçınma davranışları.
- Duygusal Bozukluklar: Depresyon, anksiyete, öfke patlamaları, suçluluk duygusu ve değersizlik hissi.
- Bilişsel Değişiklikler: “Dünya tehlikeli bir yerdir”, “İnsanlara güvenilmez” ve “Ben güçsüzüm” gibi yanlış inançların gelişimi.
- Beden Üzerindeki Etkiler: Psikosomatik belirtiler, kronik stres ve bağışıklık sisteminde zayıflama (Van der Kolk ve McFarlane, 1996).
Bu etkiler, özellikle erken çocukluk travmalarında daha derin olabilir. Çünkü beyin henüz gelişim aşamasındadır ve travmalar beyinde kalıcı değişikliklere yol açabilir. Bu durum, bireyin kendini algılama biçimini, ilişki kurma tarzını ve stresle başa çıkma becerilerini uzun vadede etkileyebilir.
Her Travma Yıkıma Yol Açmaz: Post-Travmatik Büyüme
İlginç bir şekilde, travma geçirdikten sonra bazı insanlar yalnızca zarar görmekle kalmaz, aynı zamanda gelişebilir. Bu durum, post-travmatik büyüme olarak adlandırılır. Post-travmatik büyüme, zorlu yaşam koşullarıyla başa çıkmanın bir sonucu olarak meydana gelen olumlu psikolojik değişimi ifade eder (Calhoun ve Tedeschi, 2001). Bu, travmanın “iyi” olduğu anlamına gelmez; ancak birey, travma sonrası mücadele sürecinde içsel kaynaklarının harekete geçmesiyle yaşamına yeni bir derinlik ve anlam kazandırabilir. Post-travmatik büyümenin örnek etkileri şunlardır:
- Yaşamı daha iyi anlamlandırabilmek
- İlişkilerde artan gerçeklik ve empati
- Ruhsal ve manevi gelişim
- “Bu kadar zorluğun üstesinden gelebildiysem, başka şeyleri de başarabilirim.” inancı
- Yeni yaşam hedeflerinin ve değerlerinin keşfi (Jayawickreme vd., 2021).
Bu dönüşüm, genellikle zamanla, destekleyici ilişkilerle, terapötik süreçlerle ve bireyin içsel dünyasında karşılaştığı zorluklarla gerçekleşir. Post-travmatik büyüme, bireyin aktif bir anlamlandırma ve başa çıkma süreci sonucunda oluşur. Post-travmatik büyümeyi destekleyen önemli faktörler; olumsuz duyguları paylaşmak, olumlu başa çıkma stratejileri, kişilik özellikleri (örneğin uyumluluk), birden fazla travma yaşamak, psikolojik dayanıklılık, büyümeyi destekleyen davranışlar, sosyal destek, iyimserlik, maneviyat ve aidiyet duygusudur (Henson vd., 2021).
Sonuç: Travma Bir Kader Olmak Zorunda Değil
Travma sonrası olumsuz belirtiler yaşadığınızda, profesyonel yardım alarak güvenli bir bağ kurmak, travmayı anlamlandırmak ve post-travmatik büyümeyi teşvik edecek başa çıkma stratejilerini öğrenmek oldukça önemlidir. Travmalar hem zararlı hem de dönüştürücü olabilir. Bu, insanın kendi içsel gücünü keşfetme fırsatı olabilir. Doğal olarak, travmalar acı verici ve yıkıcıdır; ancak insan ruhunun esnekliği ve iyileşme yeteneği de bir o kadar güçlüdür. “Acılardan en güçlü ruhlar doğmuştur; en etkileyici karakterler yaralarla şekillenmiştir” (Gibran, n.d.).
Kaynakça
- Barbash, E. (2017). Different types of trauma: Small ‘t’ versus large ‘T’. Psychology Today, 13.
- Calhoun, L. G. ve Tedeschi, R. G. (2001). Posttraumatic growth: The positive lessons of loss. In R. A. Neimeyer (Ed.), Meaning reconstruction and the experience of loss (pp. 157–172). Washington, DC: American Psychological Association.
- Gibran, K. (n.d.). Out of suffering have emerged the strongest souls; the most massive characters are seared with scars [Quote]. Goodreads. https://www.goodreads.com/quotes/907208-out-of-suffering-have-emerged-the-strongest-souls-the-most
- Henson, C., Truchot, D. ve Canevello, A. (2021). What promotes post traumatic growth? A systematic review. European Journal of Trauma & Dissociation, 5(4), 100195.
- Jayawickreme, E., Infurna, F. J., Alajak, K., Blackie, L. E., Chopik, W. J., Chung, J. M., … Zonneveld, R. (2021). Post‐traumatic growth as positive personality change: Challenges, opportunities, and recommendations. Journal of Personality, 89(1), 145–165.
- Pearlman, L. A. ve Saakvitne, K. W. (1995). Trauma and the therapist: Countertransference and vicarious traumatization in psychotherapy with incest survivors. WW Norton & Company.
- Shapiro, F. (2017). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) therapy: Basic principles, protocols, and procedures. Guilford Publications.
- Van der Kolk, B. A. ve McFarlane, A. C. (Eds.). (1996). Traumatic stress: The effects of overwhelming experience on mind, body, and society. Guilford Press.
