Annelik tükenmişliği, psikolojik baskılar ve toplumsal beklentilerle artan bir durumdur. Mükemmel annelik algısı ve eşitsiz sorumluluklar tükenmişliği tetiklerken; sosyal destek, istihdam ve etkili başa çıkma stratejileri bu süreci hafifletebilir. Bu yazıda, annelik tükenmişliği süreci ve bu alanda yapılan araştırmalara dair veriler paylaşarak, kadınların annelik rolleri üzerinden kendilerini toplumsal beklentilerle nasıl kısıtladıklarını ve bu durumun yaygınlığını ele alacağım. Amacım, bu konuya yer açarak gündemde tutmak ve farkındalık yaratmaktır.
Ebeveyn Tükenmişliği Nedir?
Ebeveyn tükenmişliği, ebeveynlik rolünün yarattığı fiziksel ve duygusal yükün, bireyin başa çıkma kapasitesini aşmasıyla ortaya çıkar. Mesleki tükenmişlik iyi bilinmesine rağmen, ebeveyn tükenmişliği hâlâ yeterince dikkat çekmeyen bir konudur ve ebeveynlerin yaklaşık %14’ünü etkileyebilir. Bu durum; fiziksel-duygusal bitkinlik, çocukla duygusal uzaklık ve ebeveynlikte yetersizlik hissiyle tanımlanır. Doğum sonrası depresyona benzer yönleri olsa da, daha çok 18 ay üzeri çocuğu olan annelerde görülür ve esas olarak ebeveynlik kaynaklıdır (Hubert & Aujoulat, 2018).
Anne Tükenebilir mi?
Tükenmişlik, son zamanlarda daha fazla ortaya çıkan ve iş hayatında sağlanmaya çalışılan eşitliğin aile ortamındaki iş bölümü ve görev dağılımına yansımamasından kaynaklanan, kadınlarda stres temelli bir yorgunluk olarak kendini gösterir. Süreç içerisinde annede meydana gelen stres, yorgunluk ve çaresizlik, yalnızca anne için değil, bebek için de olumsuz sonuçlar doğurabilen annelik tükenmişliğine neden olabilir. Araştırmalar, toplumsal cinsiyet eşitliğinin daha yüksek olduğu ülkelerde bile çocuk bakımı ve eğitimle ilgili görevlerin ebeveynler arasında eşit paylaşılmadığını ve bu sorumlulukların hâlâ büyük ölçüde kadınlara ait olduğunu vurgulamaktadır (Akgün et al., 2022). Bu nedenle kadınlar, ekonomik katılımları, eğitimsel kazanımları ve kişisel fırsatları ile toplumun onlardan beklediği çocuğun birincil ve tek bakıcısı olma baskısı arasında bir uçurumla karşılaşır.
Çalışmayan anneler de “Tek işim çocuğum, dolayısıyla strese hakkım yok” algısıyla farklı bir sorumluluk yükü altında kalabilir. Sonuç olarak, hem çalışan hem de çalışmayan annelerde, olumsuz stres kaynaklı tükenmişlik riski bulunabilir (Akgün, 2014).
Anneleri Tükenmişliğe İten Durumlar
Annelik tükenmişliği, doğumdan sonraki ilk yılda kadınların %70’ini etkileyebilen yaygın bir sorundur. Günlük hayatta kadının sahip olduğu haklar ile ebeveynlikteki dengesizlik ve eşitsizlik, tükenmişliği tetikleyebilir. Araştırmalar, aşağıdaki faktörlerin annelerde tükenmişliğe yol açtığını göstermektedir:
- İş hayatı, ev işleri, idari işler, yemek pişirme ve bebek bakımı gibi günlük işlerin tekrarlanması.
- Doğum sırasındaki deneyimler ve bebek bakımına yönelik bilgi eksikliği.
- Çocuğa öncelik verirken kendi temel ihtiyaçlarını ihmal etme.
- Toplum ve çevre tarafından dayatılan mükemmel anne baskısı.
- Özellikle partnerden ve çevreden yeterli sosyal destek görememe.
- Zor çocuk özellikleri, geçmişte doğum sonrası depresyon geçirmiş olma, yüksek kaygı düzeyi ve iş-özel hayat dengesizliği (Séjourné et al., 2018).
Son araştırmalar, annelerin hem çocuk bakımı hem de profesyonel iş yaşamını birlikte yürütmelerinin stres, kaygı ve depresyon belirtilerine neden olabileceğini, ancak yeterli sosyal destekle çalışan annelerin ev hanımlarına kıyasla duygusal olarak daha az tükenmiş hissedebileceğini gösteriyor (Lebert-Charron et al., 2018).
Mükemmel Annelik Algısından Tükenmişliğe Giden Süreç
Ebeveyn tükenmişliği ile mükemmeliyetçilik arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Özellikle olumsuz mükemmeliyetçilik, ebeveynlik hedefleriyle gerçeklik arasındaki tutarsızlığa odaklanarak tükenmişlik riskini artırır (Song, 2023). Birçok anne, anneliği iş hayatından daha zor bulsa da, “mükemmel annelik” algısı nedeniyle bu zorlukları çoğunlukla dile getirmez (Akgün, 2014). Bu algı, annenin kendine daha fazla yüklenmesiyle devam eder.
Mükemmel annelik etiketi, şu başlıkları barındırır:
- Yeterince iyi bir anne olamama korkusu.
- Mükemmeliyetçilik ve çocuğuna her açıdan dengeli davranma baskısı.
- Sosyal destek eksikliği.
Bu durum, ileri seviyelerde annelerde kötü anne olma korkusu, öz-nefret, suçluluk, anneliği hak etmediklerine dair utanç ve yalnızlaşma gibi duygulara yol açarak annelik tükenmişliğini derinleştirir (Hubert & Aujoulat, 2018).
Çözüm Önerileri ve Sonuç
Annelik tükenmişliği, depresyon, anksiyete, ebeveynlik stresi ve algılanan stres gibi psikolojik etkenlerle yakından ilişkilidir. Ancak, aşağıdaki faktörler tükenmişliği azaltabilir:
- Sorun odaklı başa çıkma stratejileri geliştirme.
- İstihdam durumu, özellikle tam zamanlı çalışma.
- Yeterli sosyal destek sağlanması.
- Annelerin süreç hakkında doğru bilgilendirilmesi ve deneyimlerini paylaşabilecekleri bir çevre oluşturulması (Lebert-Charron et al., 2018).
Bu bulgular, annelik tükenmişliğinin hem bağlamsal (örneğin, iş durumu, sosyal destek) hem de psikolojik (örneğin, stres algısı, ruh sağlığı durumu) faktörlerden etkilendiğini ortaya koymaktadır. Psikoeğitim ve destekleyici müdahaleler, bu süreçte önemli bir rol oynar. Annelik tükenmişliği riskinin azaltılması için çevreden yeterli desteğin sağlanması, annelerin deneyimlerini paylaşabileceği güvenli alanlar oluşturulması ve toplumsal beklentilerin sorgulanması kritik öneme sahiptir. Böylece, anneler hem kendileri hem de aileleri için daha sağlıklı bir denge kurabilir.
Kaynakça
- Akgün, E. (2014). Annelerde stres ve tükenmişlik. International Journal of Human Sciences/Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 11, 238–250. doi:10.14687/ijhs.v11i2.2786
- Hubert, S., & Aujoulat, I. (2018). Parental burnout: When exhausted mothers open up. Frontiers in Psychology, 9, 1021.
- Lebert-Charron, A., Dorard, G., Boujut, E., & Wendland, J. (2018). Maternal burnout syndrome: Contextual and psychological associated factors. Frontiers in Psychology, 9, 885.
- Rodriguez, R. S., Laflaquière, E., Orsini, E., Pierce, T., Callahan, S., & Séjourné, N. (2020). Maternal fatigue and burnout: From self-forgetfulness to environmental expectations. European Review of Applied Psychology, 70(6), 100601.
- Roskam, I., Gallée, L., Aguiar, J., Akgün, E., Arena, A., Arikan, G., … & Mikolajczak, M. (2022). Gender equality and maternal burnout: A 40-country study. Journal of Cross-Cultural Psychology, 53(2), 157–178.
- Séjourné, N., Sanchez-Rodriguez, R., Leboullenger, A., & Callahan, S. (2018). Maternal burn-out: An exploratory study. Journal of Reproductive and Infant Psychology, 36(3), 276–288.
- Song, T., Wang, W., Chen, S., Li, W., & Li, Y. (2023). Examining the effects of positive and negative perfectionism and maternal burnout. Personality and Individual Differences, 208, 112192.
