Akran zorbalığı, çocukların ve ergenlerin gelişim süreçlerinde yaşadıkları önemli sorunlardan bir tanesi olarak değerlendirilmektedir. Mağdurların, psikolojik ve fiziksel sağlıkları olumsuz etkilenerek, akademik başarıları ve sosyal ilişkileri zayıflayabilir (Aslan ve Polat, 2023). Bu nedenle akran zorbalığının önlenmesi öğrencilerin gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır.
Akran Zorbalığı Nedir?
Okul, öğrencilerin kişisel gelişimlerini destekleyen önemli bir ortam olmakla beraber, olumlu özelliklerinin yanı sıra birtakım olumsuzlukların da yaşanabildiği bir eğitim yuvasıdır (Bayar ve Balcı, 2023). Bu olumsuzluğun temelinde “Akran Zorbalığı” yatmaktadır. Akran zorbalığı, bir veya birden fazla öğrencinin kendisinden daha güçsüz olan akrana yönelik yaptıkları fiziksel, duygusal, sözlü veya dijital bir şekilde tekrarlanan zarar verici davranışlarda bulunması olarak tanımlanmaktadır (Çıracı ve Acar, 2024). Öncelikle bir davranışı “zorbalık” olarak nitelendirebilmemiz için o davranışın her zaman ve kasıtlı olarak yapıldığını bilmemiz gerekmektedir (Yıldırım, 2012). Zorbalık kavramına literatürde ilk dikkat çeken kişilerden biri olan İsveçli araştırmacı Heinemann, “möbbning” terimini bir bireye karşı yapılan grup şiddeti olarak tanımlamıştır (Dölek, 2002).
Akran Zorbalığı Türleri
- Fiziksel Zorbalık: Vurma, itme, eşyalarına zarar verme gibi davranışlar.
- Sözel Zorbalık: Alay etme, lakap takma, hakaret etme gibi sözlü saldırılar.
- Sosyal Zorbalık: Dışlama, dedikodu yapma, arkadaş çevresinden uzaklaştırma.
- Siber Zorbalık: İnternet ve sosyal medya yoluyla yapılan tehdit, hakaret veya küçük düşürme davranışları.
Akran Zorbalığında Bilinen Roller
Akran zorbalığında yalnızca bir zorba ve bir kurban yoktur. Diğer roller de vardır. Bunlar; zorba, kurban ve tarafsız olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Zorba, karşı tarafın acı çekmesi için elinden gelen her şeyi yapar. Kurban, böyle bir durumla karşı karşıya kaldıklarında çekimser, güçsüz hale gelmeye başlar. Tarafsız ise hiçbir şekilde hiçbir tarafı ne desteklemekte ne de eleştirmektedir. Kendisi de zorbalığa maruz kalmamak için tarafsız bir duruş sergilemektedir.
Zorbalık Yapan Kişilerin Özellikleri
Zorba bireyler genellikle babalarıyla yeterince vakit geçirmemiş, ilgisiz bırakılmış ya da aşırı korumacı bir anne tarafından yetiştirilmiş bireylerdir. Kendileriyle barışık olmadıkları gibi empati yapma becerileri de zayıftır. Çoğu çocukluk döneminde şiddet veya istismara maruz kalmış ve ev içinde sürekli tartışmalara maruz kalmıştır. Hatalı davranışlarının cezalandırılması zamanla saldırgan eğilimler geliştirmelerine neden olabilir. Aynı zamanda, okulun en popüler kişisi olma isteğiyle, güçten ve kaostan beslenen bireylerdir (Gürhan, 2017). Bu kişiler zorbalık yapacağı mağdurları seçmekte ve aynı zamanda onlara acı çektirmekten zevk almaktadırlar.
Zorbalığa Maruz Kalan Kişilerin Özellikleri
Mağdurlar böyle bir zorbalıkla karşı karşıya kaldıklarında ortamdan hemen kendilerini geri çekerler. Okula gitme istekleri azalır. Kaygılı, sessiz ve hassas bir kişiliğe dönüşürler (Gökler, 2009). Gece alt ıslatmalar meydana gelebilir. Başka bir grup öğrenci ise kendilerine zorbalık uygulayan grubun yanında kalmak isterler. Çünkü onları okulun en popüler kişileri olarak tanımlayarak kendileri tercih eder (Topçu ve Dönmez, 2015).
Zorbalığa Maruz Kalanlarda Görülebilecek Belirtiler
Kişisel eşyalarda yıpranma, yırtılma, defterlerde görülen eksik sayfalar, okula gitmekte isteksizlik ve motivasyon kayıpları yaşanabilmektedir. Çocuklukta zorbalığa uğrayan çocukların gelecekte sınırda kişilik bozukluğu ve halüsinasyonu tetiklediği görülmüştür. Aynı zamanda zorbaların alkol kullanımı zorbalığa uğrayanların da suç işleme oranlarının arttığı gözlenmiştir (Aslan ve Polat, 2023).
Akran Zorbalığı ile İlgili Alınacak Önlemler
Ebeveynler, çocuklarına koruyucu ve önleyici tutumlar sergileyerek sosyal medya takibi yapmaları ve arkadaşlarının aileleriyle tanışmaları faydalı olacaktır. Ayrıca çocuklarından bugün okulun nasıl geçtiğini, günlük olarak deneyimlerini paylaşmaları desteklenerek güvenlerini kazanmalıdırlar. Ek olarak ebeveynler tartışma yaşadığında bunu çocuklarına yansıtmamaları ruh sağlığı açısından önem arz etmektedir.
Öğretmenler ise en ufak bir zorbalık hareketi fark ettiklerinde hemen velilerle iletişim kurmalılar. Ayrıca öğrencilere psikolojik destek verilerek hayır diyebilmeleri üzerine çalışılmalıdır (Çıracı ve Acar, 2024). En önemlisi de böyle bir durumu yaşayan ile zorbalık yapan kişilerin psikolojik bir destek alması önemli bir noktadır. Son olarak akran zorbalığı ile ilgili yapılan araştırmalarda görülmüştür ki; “Neden arkadaşına öyle davranıyorsun?” diye sorulan soruların cevapları zorbalık yapan çocuklar tarafından: “Eğlence için.” yer almaktadır (Pekel, 2013). Bu nedenle çocukları farklı aktivite, alternatiflere yönlendirmede fayda vardır.
ABD’de bir okulda yapılan Adil Oyun (Fair Play) ile öğrencilerin akran zorbalığı hakkında bilinçlenmeleri amaçlanmıştır. Sosyodrama tekniği kullanılarak mağdura karşı öğrenciler hem empatik bir duruş sergilemişler hem de kendi görüşlerini kabul ettirmeye çalışmışlardır. Beraber tartışarak problem çözme, karar verme becerilerini pekiştirmişlerdir. Günün sonunda farkındalıkları ve bununla başa çıkmak için müdahale etme isteklerinin arttığı görülmüştür (Dölek, 2002).
Cinsiyete Göre Zorbalık
Bulgular, cinsiyete göre zorbalığın farklılaştığını göstermektedir. Kızların genellikle siber zorbalık ve dolaylı zorbalık yöntemlerini tercih ettiği, erkeklerin ise daha çok fiziksel saldırganlık yoluyla zorbalık gösterdiği görülmüştür. Bunun nedeni olarak da erkeklerin hemcinsleri arasında fiziksel üstünlük gösterdiği bilinmektedir.
Kaynakça
- Aslan, M., & Polat, M. O. (2023). Tüm boyutlarıyla akran zorbalığı. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 43-82.
- Bayar, A., & Balcı, M. (2023). Okul rehber öğretmenlerinin bakış açısından akran zorbalığı ve çözüm yolları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 10(4), 87-105.
- Burnukara, P., & Uçanok, Z. (2012). Okul ortamı ve sanal ortamda meydana gelen akran zorbalığı ne ölçüde örtüşüyor? Türk Psikoloji Dergisi, 27(69), 81-96.
- Çankaya, İ. (2011). İlköğretimde akran zorbalığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 81-92.
- Dölek, N. (2002). Öğrencilerde zorbaca davranışların araştırılması ve bir önleyici program modeli (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
- GİPDER. (2024, Ekim 30). Akran zorbalığı. GİPDER.
- Gürhan, N. (2017). Her yönü ile akran zorbalığı. Türkiye Klinikleri Journal of Psychiatric Nursing-Special Topics, 3(2), 175-181.
- Pekel, N. (2013). Akran zorbalığı. Başkent Üniversitesi.
- Uçak Çıracı, P., & Acar, E. (2024). BİLSEM’de akran zorbalığı hakkında öğretmen görüşleri. Okul Yönetimi, 4(1), 25-34.
- Yıldırım, Ö. G. R. (2012). Akran zorbalığı. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 39-51.
