Hayatın hepimizin önüne çıkardığı zor zamanlar, tümsekler vardır. Beklenmedik ve ani kayıplar, hastalıklar, ekonomik zorluklar, ilişkisel sorunlar, travmalar veya kendi içimizde yaşadığımız krizler… Bu tür dönemlerde, normalde öyle olmadığımızı bilsek de kendimizi yalnız, çaresiz ve tükenmiş hissetme eğiliminde oluruz. Ancak bugün tam da bu anlarda ruh sağlığımızı korumamıza ve toparlanmamıza yardımcı olan güçlü bir faktörden bahsedeceğim: Sosyal destek sistemi.
Peki, sosyal destek sistemi nedir? Kısaca açıklamamız gerekirse sosyal destek sistemi; aile, arkadaş, partner, iş arkadaşları ya da herhangi bir sosyal ortamdan aldığımız duygusal, pratik veya moral desteklerin tümüdür (Taylor, 2011). Bu zor zamanlarda bazen sadece anlaşıldığımızı hissettiren bir sohbet ya da ihtiyaç anında uzatılan destek eli bizi tekrar güçlü hissettirerek mücadelemiz için tekrar ayağa kalkmamıza yardımcı olabilir.
Yine de zor zamanlarda yardım istemek çoğu zaman düşündüğümüzden daha zordur. Kimi zaman güçlü görünme isteği, kimi zaman da kimseyi yük altında bırakmama kaygısı, bizi sessiz kalmaya itebilir. Oysa duygularımızı paylaşmak, bir dostun omzuna başımızı yaslamak ya da sadece birinin “Buradayım” demesi, en etkili ilaç olabilir. Sosyal destek; yaşadığımız krizin ağırlığını tek başımıza taşımak zorunda olmadığımızı hatırlatır, dayanıklılığımızı artırır ve iyileşme sürecimizi hızlandırır.
Sosyal Desteğin Türleri
Sosyal destek türleri genellikle dört başlık altında incelenir (Heartland Mental Health, 2023). Her biri, bireyin stresle başa çıkmasına farklı şekillerde yardımcı olur:
- Duygusal Destek: Dinlenmek, anlaşılmak, sevildiğini ve değerli olduğunu hissetmek. Duygusal destek sistemini, zor zamanlarda sevdiğimiz bir dostumuza yaklaşımımız gibi düşünebiliriz.
- Bilgilendirici Destek: Sorunla başa çıkabilmek için bilgi veya öneri sunulması.
- Maddi (Tangible) Destek: Kişinin ihtiyaç duyduğu somut yardımların sağlanması (maddi destek, ev işlerinde yardım). İş hayatı ve ev içi sorumluluklarla meşgul olan bir kadına eşinin mutfağı toplayarak veya temizlik yaparak yardımcı olması maddi desteğe örnek verilebilir.
- Değerlendirme Desteği: Kişinin kendini ve yaşadığı durumu değerlendirmesine yardımcı olacak geri bildirimler verilmesi.
Bu destek sistemlerinin her biri, bireyin stresle baş etme kapasitesini artırır. Yapılan araştırmalar, yüksek sosyal desteğe sahip bireylerin depresyon, kaygı bozuklukları gibi ruhsal sorunlarla karşılaşma riskinin daha düşük olduğunu ortaya koymuştur (Ozbay et al., 2007).
Zor Zamanlarda Sosyal Desteğin Koruyucu Etkisi
Birçok psikolojik teori ve araştırma, sosyal desteğin özellikle travma sonrası dönemde bireyin ruh sağlığı üzerindeki olumlu etkilerini vurgular. Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşayan kişilerle yapılan çalışmalarda, yeterli sosyal desteğe sahip bireylerin semptomlarının daha hafif olduğu görülmüştür (Charuvastra & Cloitre, 2008). Bunun nedeni oldukça basit: İnsan sosyal bir varlıktır ve güvenli bağlar kurmak, tehdit algısını azaltarak stres yanıtını regüle eder.
Bu durumu pandemi dönemini örnek göstererek açıklayabiliriz. Pandemi döneminde yapılan güncel araştırmalar sosyal izolasyonun etkilerini gözler önüne sermiştir. Evden çalışmanın, sevdiklerimizden uzak kalmanın ve sosyal etkileşim eksikliğinin; kaygı, yalnızlık ve tükenmişlik duygularını artırdığı gözlemlenmiştir. Buna karşın dijital yollarla dahi sosyal bağlarını sürdüren kişilerin psikolojik iyi oluşlarının daha yüksek olduğu görülmüştür (Loades et al., 2020).
Sosyal Destek Alabilmek Kadar Verebilmek de Önemli
İlginçtir ki sosyal destek almak kadar sosyal destek vermek de bireylerin kendilerini daha iyi hissetmelerine katkıda bulunur. Yardım etmenin beyinde mutluluk hormonu salgılanmasına neden olduğu araştırmalar tarafından da kanıtlanmıştır. Empati kurmak, başkasının zor zamanında yanında olmak, kişiye hem aidiyet hissi kazandırır hem de kendi yaşamındaki anlam duygusunu pekiştirir. Sosyal desteği sadece almak değil, vermek de iyileştirir. Başkasına yardım ettiğimizde, sadece onların değil kendi ruh sağlığımızın da güçlendiğini unutmayalım.
Sosyal Destek Sistemi Nasıl Güçlendirilir?
- Açık İletişim Kurmak: Duygularımızı ifade etmekten çekinmemek, ihtiyacımız olduğunda yardım isteyebilmek.
- Güvenilir İlişkiler Geliştirmek: Destek almak kadar, destek verebileceğimiz kişilere alan açmak.
- Sosyal Gruplara Dahil Olmak: Ortak ilgi alanları ve değerlere sahip olduğumuz gruplarla bir arada olmak sosyal bağlantıları güçlendirir.
- Dijital Platformları Bilinçli Kullanmak: Sosyal destek sağlayabilecek kişilerden uzakta olsak bile iletişim kurmanın yollarını değerlendirmek.
Sonuç: Kendimize Şefkatle Yaklaşmak
Sosyal desteğin ne kadar önemli olduğundan bahsettik fakat burada altını çizmemiz gereken çok önemli bir husus daha var: Zor zamanlarda kendimize karşı şefkatli olabilmek. Başkalarına yardım eli uzatmak, kendimize “Bu da geçecek, sen bu zor zamanları atlatabilecek kadar güçlüsün.” demekten daha kolay olabilir. Yakın bir arkadaşımızın zor zamanlardan geçtiğini fark edip ona sıkıca sarılmak, kendimize şefkat göstermekten, “Benim desteğe ihtiyacım var!” demekten daha kolay gelebilir. Oysa sevgili okur, bu dünyadaki en destekleyici ve iyileştirici şeyin sahip olduğumuz “öz şefkat” yetisi olduğu unutulmamalıdır.
Peki, sen kendine en son ne zaman şefkat gösterdin?
Kaynakça
- Taylor, S. E. (2011). Social support: A review. In H. S. Friedman (Ed.), The Oxford Handbook of Health Psychology (pp. 189–214). Oxford University Press.
- Heartland Mental Health. (2023, November 28). Types of social support: Why social support is important. Heartland Mental Health. Types of Social Support — Heartland Mental Health
- Ozbay, F., Johnson, D. C., Dimoulas, E., Morgan III, C. A., Charney, D., & Southwick, S. (2007). Social support and resilience to stress. Psychiatry (Edgmont), 4(5), 35-40. Social Support and Resilience to Stress: From Neurobiology to Clinical Practice – PMC
- Loades, M. E., Chatburn, E., Higson-Sweeney, N., Reynolds, S., Shafran, R., Brigden, A., Linney, C., McManus, M. N., Borwick, C., & Crawley, E. (2020). Rapid systematic review: The impact of social isolation and loneliness on the mental health of children and adolescents in the context of COVID-19. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. Rapid Systematic Review: The Impact of Social Isolation and Loneliness on the Mental Health of Children and Adolescents in the Context of COVID-19 – PubMed
