Zorbalık, daha çok gelişim çağında olan çocuk ve ergenler arasında sistematik bir şekilde görülen ve kasten yapılan saldırgan davranışlardır. Okulda daha sık görülmesi, çocuklar arasında yaygınlığını artırmaktadır. Bu durum, akademik gelişimlerini etkileyerek özgüven problemi gibi uzun vadeli olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Sıklıkla bireysel ya da aileden kaynaklı sebeplerle ortaya çıkmaktadır. Bu konuda aile, okuldaki öğretmenler ve çocuğun sosyal çevresinin tutumu ve desteği oldukça önemlidir. Sağlıklı iletişim becerileri kazandırma, empati geliştirme ve destekleyici sosyal ortamlar yaratma, akran zorbalığı ile mücadele sürecinde yardımcı olan temel adımlardır. Bu adımlara dikkat edildiğinde zorbalık davranışı önlenebilmektedir.
Zorbalık, bir bireyin diğer bir bireye güç dengesizliği olması durumunda, zarar verme niyetiyle uyguladığı saldırgan davranışlardır. Çocuklar ve ergenler arasında yaygın bir sorun haline gelen bu davranışın farklı türleri bulunmaktadır:
- Fiziksel Zorbalık: Vurmak, tekmelemek, itmek, eşyalarını almak gibi fiziksel şiddet kullanma şeklinde görülmektedir.
- Sözel Zorbalık: Küfürlü sözler, alay etme, hakaret etme, küçümseme gibi dilsel saldırılar şeklinde ortaya çıkmaktadır.
- Siber Zorbalık: Teknolojik araçlar (telefon, bilgisayar) aracılığıyla yapılan tehditler, hakaretler veya mahremiyet ihlalleri şeklinde görülmektedir.
Bu türlerin yanı sıra etnik kökene, ırka ya da göçmenlere yönelik zorbalık türleri de bulunmaktadır.
Çocuklar Zorbalık Davranışını Neden Sergiler?
Çocuklarda zorbalık yapma davranışı, çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Bireysel, psikolojik ya da çevresel faktörlerin birleşimi bu davranışı tetikleyebilir. Daha detaylı inceleyelim:
Bireysel Faktörler
Zorbalık yapan bireyler, çoğu zaman düşük öz saygı ve güvensizlik ile mücadele ettiklerinden dolayı içsel bir problem, mutsuzluk, sakinleşememe ya da boşluk hissi yaşayabilmektedirler. Bu nedenle başkalarına zarar verme isteği ile duygusal boşluklarını doldurmayı ve böylece daha iyi hissetmeyi amaçlamaktadırlar. Kendilerini güçsüz hissettikleri an, başkalarını küçümseyerek ya da aşağılayarak daha güçlü ve kontrol sahibi olduklarını hissedebilmektedirler. Bu durum, genellikle bireyin içsel değerini dışsal faktörlere bağlama çabasından kaynaklanabilir.
Akran zorbalığında çocuklar, sıklıkla empati eksikliği de yaşamaktadırlar. Arkadaşlarının duygularını anlamakta zorlanmakta ya da bu duyguları görmezden gelmektedirler. Bununla birlikte, sosyal beceri eksikliği nedeniyle başkalarının acı çektiğini veya rahatsız olduğunu fark edemediklerinden bu tür davranışlar geliştirebilmektedirler.
Aile ve Çevresel Faktörler
Çocuklar, davranışlarını sosyal etkileşim yoluyla öğrendiğinden, zorbalık davranışını da en çok çevrelerinden gözlemleyerek öğrenmektedirler. Örneğin, aile içi dinamiklerde aşırı otorite, şiddet, sevgi ya da disiplin eksikliği hâkimse, çocukların zorbalık davranışı geliştirme olasılığı artmaktadır. Aynı zamanda anne ya da babası bu tür davranışları sergilediğinde, çocuğun davranış repertuarında bu tür davranışlar normal kabul edilip zorbalık uygulanmaktadır.
Bir diğer etken olarak, ailede çocuğa karşı sevgi ya da ilgi tam anlamıyla verilmediğinde, çocuklar görülme, sevilme ve anlaşılma ihtiyacı ile zorbalık davranışı sergileyebilmektedir. Burada amaçları daha çok dikkat çekmek ve sesini duyurabilmektir. Bununla birlikte, arkadaşlarının yanında kabul görme, güçlü görünme, bir gruba ait olma ya da statü kazanma ihtiyacıyla rekabet duygusu içinde hissedebilmekte ve zorba davranışlarda bulunabilmektedirler.
Zorbalık Hangi Yaş Grubunda Daha Fazla Görülür?
Zorbalık, genelde 12-18 yaş aralığında, yani çocuk-ergen döneminde daha yaygın görülmektedir. Bu yaş aralığında bireylerin kimlik arayışı içinde olmaları ve çevrelerinden gördükleri sosyal baskılar, zorbalık davranışında bulunmalarına neden olabilmektedir. Aynı zamanda, hemen hemen her yaş grubunda da görülebilmekle birlikte, son zamanlarda anaokulundan itibaren sosyal dışlama ya da oyun içinde liderlik şeklinde de çocuklar arasında ortaya çıkmaktadır.
Sonuç: Zorbalığın Önemi ve Erken Müdahale
Zorbalık türleri, her yaşta farklılık gösterebilir ve her birinin önemi büyüktür. Bu nedenle, erken müdahale büyük bir önem taşımaktadır. Müdahale edilmediği takdirde hem bireysel hem de toplumsal olarak ciddi sorunlara yol açmaktadır. Daha çok gelişim çağında olan çocuklarda görülen bu davranışı değiştirebilmek için aile ve çevreden çok yönlü yaklaşımla beraber destek gerekmektedir.
Zorbalıkla Başa Çıkmak İçin Neler Yapılabilir?
- Bilinçlendirme: Empatinin önemi, zorba davranışların neler olduğu ve bu davranışların neden yapılmaması gerektiği konusunda aile içinde ya da öğretmenler tarafından çocuklara yönelik bilgilendirme yapılabilir.
- Rol Model Olma: Aile içindeki olumsuz davranış normu değiştirilebilir. Örneğin, nasıl davranılması gerektiği konusunda aile, çocuklara karşı rol model olabilir. Çocuklar bu sayede deneyimleyerek ve gözlemleyerek doğru davranışı öğrenebilir.
- Açık İletişim: Çocuğu aile içinde açık iletişim kurmaya teşvik etmek yararlı olabilir. Örneğin, yaşadığı duyguları anlamlandırabilmesi ve ifade etmesi, ailesiyle güven ilişkisini destekleyebilir.
- Net Sınırlar: Aile ve okulda zorbalığa karşı gösterilen ve çizilen sınır net olmalıdır. Bu sınırlar esnetildiğinde zorbalığın görülme olasılığı artabilir.
- Duygusal İhtiyaçlar: Çocuğun duygusal ihtiyaçlarını karşılamak, aile tarafından anlaşıldığını ve sevildiğini hissettirmek oldukça faydalı olabilir. Bununla birlikte, çocuğun kendini tanıması için ona ait özel alanda, aile ve çevresi tarafından gösterilen saygı, bu davranışın azalmasını etkileyebilir.
Kaynakça
- Öksüz, Y., Çevik, C., & Kartal, A. (2012). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencileri Arasındaki Zorbalık Olaylarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi (Rize İli Örneği). Turkish Studies, 7(3).
