Gününüze hâkim olan en belirgin üç duygu hangileriydi? Bastırdığınız, yansıttığınız, dönüştürdüğünüz ya da ifade ettiğiniz hangi duyguları hissettiniz? Bu duygular size ne anlatmak istiyorlardı? Hayatın karmaşası içinde kendimize sormadığımız, durup üzerine düşünmediğimiz sorular… Duygularımıza temas etme, onları tanıma, kabul etme, ne söylediklerine kulak verme ve uygun şekilde ifade etme becerilerinin gelişimi için her gün durup üzerine düşünmemiz ve yanıt vermemiz gereken sorular… Peki öyleyse duygu nedir?
Duygu, bireyin iç dünyasında yankılanan, deneyimlerini anlamlandıran ve hem bedensel hem de zihinsel tepkilerle kendini gösteren bir enerji dalgasıdır.
Sizin için en uygun olacak şekilde tanımladıktan ve cümleyi tamamladıktan sonra biraz alanyazına bakalım.
Duygu Nedir?
Duyguyu en uygun şekilde tanımlamaya yönelik alanyazında çok sayıda farklı yaklaşımla çeşitli tanımlamalar yapıldığı görülmektedir. APA Psikoloji Sözlüğü’ne göre duygu, kendi kendine yeten olağanüstü bir deneyimdir; duygular özneldir, değerlendiricidir ve onları uyandıran duyumlardan, düşüncelerden veya görüntülerden bağımsızdır.
Temel Duygular Nelerdir?
Duygular evrensel midir? Yoksa kültürden kültüre değişir mi?
Duygularımızın bazıları evrenseldir, bazı duygularımız ise kişiden kişiye ve kültürden kültüre değişiklik göstermektedir. Doğuştan getirdiğimiz, evrensel ve insan gelişiminin önemli bir parçası olan ve bizi hayatta tutma amacı taşıyan duygulara “temel duygular” adı verilir. 7 tane temel duygumuz olduğu kabul edilmektedir. Bu 7 temel duygu; korku, üzüntü, öfke, tiksinti, utanç, coşku ve şaşkınlıktır.
Birincil ve İkincil Duygular Nelerdir?
Birincil duygu, herhangi bir durum ya da olay yaşadığımızda verdiğimiz ilk duygusal tepkimizdir. Birincil duygular, çekirdek duygular olarak da isimlendirilir. Genellikle temel duygular çekirdek duygularımızdır.
İkincil duygu ise çekirdek duygumuza yönelik oluşan duygusal tepkimizdir. İkincil duygular, gerçekte ne hissettiğimizi gizlerler ve istediklerimizle ilgili karmaşık mesajlar iletirler. Örneğin, utanç duygusunu yaşayan birinin öfke gösterme eğiliminin olması. Bu nedenle ikincil duygular genel olarak faydalı değildir. İkincil duygular arasında öfke, kaygı, saldırganlık, depresif duygulanım, umutsuzluk gibi tipik olanlar bulunmaktadır.
Olumlu ve Olumsuz Duygular
Olumlu duygular, adından da anlaşılacağı üzere bireyde olumlu hisler uyandıran, yaşamından keyif ve zevk almasını sağlayan duygulardır. Olumsuz duygular ise tam tersi olarak bireyde olumsuz hisler uyandıran kaygı, öfke, korku gibi duygulardır.
Duygu Regülasyonu
Duygu regülasyonu ile kastedilen duygularımıza temas etmek, onları tanımak, düzenlemek ve yönetmektir. Duygu regülasyonu ile kişi, yaşamın değişen durumları karşısında daha kolay uyum sağlayarak duygularını koşullara göre kontrol etme becerileri geliştirir. Bu da bireyin hem kişisel hem sosyal yaşamının sağlıklı olmasını sağlamaktadır. Duygu regülasyonu sağlamak için bazı ipuçları: Sizi tetikleyecek bir durumla karşı karşıya kaldıktan sonra tepki vermeden önce duygunuzu yakalamaya çalışın. “Şu anda ne hissediyorum?” Kendi içinizde bu soruya verdiğiniz yanıttan sonra duygunuzu bastırmaya çalışmadan, ama o duygunun yoğunluğunun azalacağını da kendinize hatırlatarak duygunuzu dinleyin. Bu duygu içinizde nereye dokundu, daha önce benzer duygular yaşamış mıydınız, evetse ne zaman ve neden yaşamıştınız, ihtiyacınız olan ne? Sorularına yanıt arayın. İhtiyacınız olanın ne olduğunu bulduğunuzda onu nasıl giderebilirsiniz, bunu düşünün.
Duyguları Uygun Şekilde İfade Etmek
Duygularımızı bastırmadan, yok saymadan, örtbas etmeden uygun şekilde ifade etmeliyiz. Çünkü bastırdığımız duygular yok olmazlar, farklı şekilde dönüştürülerek ortaya çıkarlar. Örnek vermek gerekirse, duygularımız bedenimizde birikerek somatik şikayetler şeklinde karşımıza çıkabilirler. Bunun yerine bir olayla karşılaştığımızda durum uygunsa gereken tepkiyi o anda vermemiz en sağlıklı seçenektir. Duygularını çocuklar yaşadıkları an yansıtırlar, ancak yetişkinler için durum her zaman bu kadar kolay olmayabilir. YetVYetişkinler duygularını bazı durumlarda ifade etmenin kişisel veya çevresel riskleri olduğunu düşünebilirler. Her durumda olmasa da mümkün oldukça duygularımızı uygun şekilde ifade etmemiz sağlıklı olacaktır. Duygularımızı sözlü ifade ederken suçlamak, itham etmek, yargılamak yerine olayın bize ne hissettirdiğini karşı tarafa aktarmak uygun iletişimi sürdürecektir. Dolayısıyla sen dili yerine ben dilini benimseyerek duygularımızı karşı tarafa sağlıklı bir şekilde ifade ederken uygun iletişim kanalında kalarak anlaşılma isteğimiz karşılanacaktır. Örnek olarak, partneriyle tartışma yaşayan bireyin sen diliyle “sen beni çok üzdün” cümlesini kurarak karşı tarafı suçlaması, partnerinin onun duygusunu anlamasının önüne geçerek suçlama karşısında savunma moduna sokacaktır; bunun yerine ben diliyle “ben çok üzülüyorum” demesi ise partnerinin onun duygusunu anlamasına ve savunma moduna geçmemesine neden olur. Bu da sağlıklı ilişki ve iletişim yolunda atılmış önemli bir adımdır.
Film Köşesi
Ters Yüz (Inside Out)
7’den 70’e herkesin izleyebileceği, duygularımıza daha yakından bakmamızı, hayatımıza, deneyimlerimize nasıl yön verdiklerini daha iyi anlamamızı sağlayan ve tüm bunları ailesiyle yeni bir şehre taşınan bir çocuğun uyum çabası üzerinden ele alan animasyon filmini izlemenizi öneririm.
Kaynakça
Gençgöz, T. (2000). Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 15(46), 19-26.
Selçuk, A.B. (2001). Duygu. Saraç, Y. (der.) Sosyal Bilimler Ansiklopedisi içinde (ss.342). İstanbul: TÜBİTAK Bilim Yayınları.
