Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), bireyin yineleyici ve istenmeyen düşünceler (obsesyonlar) ile bu düşünceleri hafifletmeye yönelik zorlayıcı davranışlar (kompulsiyonlar) arasında sıkıştığı, yaşam kalitesini ciddi biçimde etkileyen kronik bir psikiyatrik bozukluktur. Bu durumun organik sebepleri, yani biyolojik ve nörolojik kökenli nedenleri, bilimsel olarak araştırılmıştır ve önemli bir rol oynar. Toplumda görülme sıklığı yaklaşık %2–3 olarak bildirilen OKB, genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde başlamakta ve yaşam boyu devam edebilmektedir (American Psychiatric Association, 2013).
OKB’nin etiyolojisi, son yıllarda yapılan nörobiyolojik ve genetik araştırmalar ile bozukluğun altında yatan organik temellere ışık tutmaya başlamıştır. Nörogörüntüleme çalışmaları, özellikle kortiko-striato-talamo-kortikal (CSTC) devredeki yapısal ve işlevsel bozulmaların OKB semptomlarıyla yakından ilişkili olduğunu göstermektedir (Saxena & Rauch, 2000). Ayrıca serotonin, dopamin ve glutamat gibi nörotransmitter sistemlerindeki dengesizlikler, bozukluğun nörokimyasal altyapısını desteklemektedir (Pittenger et al., 2011).
Genetik çalışmalarda ise bazı genetik polimorfizmlerin (örneğin, SLC6A4 ve SLC1A1 genleri) OKB’ye yatkınlıkla ilişkili olabileceği bildirilmiştir (Pauls et al., 2014). Bununla birlikte, çocukluk çağında streptokok enfeksiyonu sonrası ortaya çıkan ve otoimmün kökenli olduğu düşünülen PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal Infections) alt tipi de OKB’nin organik temelli çeşitliliğini ortaya koymaktadır (Swedo et al., 1998).
OKB’nin Organik ve Biyolojik Nedenleri
1. Nöroanatomik Mekanizmalar: KSTK Devresi Disfonksiyonu
OKB’nin temel nörobiyolojik modeli, kortiko-striato-talamo-kortikal (KSTK) devresinde oluşan işlev bozukluklarını esas alır. Bu döngü; orbital frontal korteks, anterior singulat korteks, kaudat çekirdek, putamen, globus pallidus ve talamus arasında gerçekleşir.
-
Fonksiyonel beyin görüntüleme çalışmaları, bu bölgelerde aşırı metabolik aktivite gösterdiğini ortaya koymuştur (Saxena & Rauch, 2000).
2. Nörokimyasal Dengesizlikler
a. Serotonin
-
OKB’nin tedavisinde SSRI (selektif serotonin geri alım inhibitörleri) grubundan ilaçların etkili olması, serotonin sisteminin OKB patofizyolojisinde önemli bir rolü olduğunu göstermektedir.
b. Dopamin
-
Bazal gangliada dopaminerjik aktivitenin artmış olması ve dopamin antagonistlerinin (atipik antipsikotiklerin) tedavide SSRI’lara ek olarak kullanılması, dopaminin rolünü desteklemektedir (Denys et al., 2004).
c. Glutamat
-
OKB hastalarında glutamat düzeylerinin beyinde özellikle kaudat çekirdek ve anterior singulat bölgelerinde artmış olduğu gösterilmiştir. Glutamat modülatörlerinin (örn. memantin, riluzol) tedavide olumlu etkileri rapor edilmiştir (Pittenger et al., 2006).
3. Genetik Yatkınlık
Aile ve ikiz çalışmaları, OKB’nin genetik bileşenini güçlü şekilde desteklemektedir. OKB’si olan bireylerin birinci derece akrabalarında bu bozukluğun görülme riski genel popülasyona göre 2 ila 4 kat daha fazladır (Nestadt et al., 2000). Ayrıca bazı genetik varyantların (örneğin, SLC1A1 – glutamat taşıyıcı geni) OKB gelişiminde rol oynayabileceği gösterilmiştir (Hanna et al., 2007).
4. Otoimmün ve Nöroimmünolojik Faktörler
Bazı vakalarda OKB, enfeksiyon sonrası ani başlamaktadır. Özellikle PANDAS vakalarında, A grubu beta hemolitik streptokok enfeksiyonlarının OKB benzeri belirtilere yol açtığı görülmüştür.
5. Nörogörüntüleme Bulguları
Beyin görüntüleme teknikleri (fMRI, PET) ile yapılan çalışmalarda, OKB hastalarında orbitofrontal korteks, kaudat nükleus ve talamusta işlevsel ve yapısal değişiklikler gözlenmiştir. Bu bölgelerde metabolik hiperaktivite saptanmıştır (Whiteside et al., 2004).
6. Hormonel ve Endokrin Faktörler
OKB ile kortizol, prolaktin, testosteron ve tiroit hormonları düzeyleri arasında ilişki bulunmuştur. HPA (hipotalamo-hipofiz-adrenal) aksındaki bozulmalar, OKB semptomlarını etkileyebilir (Perna et al., 2015).
Sonuç
Obsesif Kompulsif Bozukluk, biyolojik (organik) altyapısı çok katmanlı ve karmaşık bir yapıya sahip bir psikiyatrik rahatsızlıktır. KSTK devresindeki devre bozuklukları, nörokimyasal (özellikle serotonin, dopamin, glutamat) dengesizlikler, genetik yatkınlık, otoimmün mekanizmalar ve hormonal faktörler bir arada rol oynayabilmektedir. Bu çok yönlü etiyoloji, tedavide bireysel ve çoklu stratejilerin önemini vurgular.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
Pauls, D. L., Abramovitch, A., Rauch, S. L., & Geller, D. A. (2014). Obsessive–compulsive disorder: an integrative genetic and neurobiological perspective. Nature Reviews Neuroscience, 15(6), 410–424.
Pittenger, C., Bloch, M. H., & Williams, K. (2011). Glutamate abnormalities in obsessive compulsive disorder: neurobiology, pathophysiology, and treatment. Pharmacology & Therapeutics, 132(3), 314–332.
Saxena, S., & Rauch, S. L. (2000). Functional neuroimaging and the neuroanatomy of obsessive–compulsive disorder. Psychiatric Clinics of North America, 23(3), 563–586.
Zohar, J., & Insel, T. R. (1987). Obsessive-compulsive disorder: Psychobiological approaches to treatment. Psychopharmacology Bulletin, 23(3), 412–417.
Denys, D., Zohar, J., & Westenberg, H. G. M. (2004). The role of dopamine in obsessive-compulsive disorder: Preclinical and clinical evidence. Journal of Clinical Psychiatry, 65(suppl 14), 11–17.
Pittenger, C., Krystal, J. H., & Coric, V. (2006). Glutamate-modulating drugs as novel pharmacotherapeutic agents in the treatment of obsessive-compulsive disorder. NeuroRx, 3(1), 69–81.
Nestadt, G., Samuels, J., Riddle, M., et al. (2000). A family study of obsessive-compulsive disorder. Archives of General Psychiatry, 57(4), 358–363.
Hanna, G. L., Veenstra-VanderWeele, J., Cox, N. J., et al. (2007). Genome-wide linkage analysis of families with obsessive-compulsive disorder ascertained through pediatric probands. American Journal of Medical Genetics Part B: Neuropsychiatric Genetics, 144B(5), 555–562.
Swedo, S. E., Leonard, H. L., Garvey, M., et al. (1998). Pediatric autoimmune neuropsychiatric disorders associated with streptococcal infections: Clinical description of the first 50 cases. American Journal of Psychiatry, 155(2), 264–271.
Whiteside, S. P., Port, J. D., & Abramowitz, J. S. (2004). A meta–analysis of functional neuroimaging in obsessive–compulsive disorder. Psychiatry Research: Neuroimaging, 132(1), 69–79.
Perna, G., Daccò, S., Menotti, R., & Caldirola, D. (2015). Cognitive behavioral treatment beyond psychopathology: Insight, quality of life and hypothalamus–pituitary–adrenal axis function in patients with obsessive-compulsive disorder. Psychology Research and Behavior Management, 8, 239–248.
