Yaz bitti, valizler dolaptaki yerlerini aldı; fotoğraflar paylaşıldı. Şehir yavaş yavaş hızlanırken, biz de iş veya okul temposuna geri dönüyoruz. Peki, tatil gerçekten iyi geldi mi?
Çoğumuz tatilden döndüğünde kendini hafiflemiş hisseder; daha sakin, daha keyifli, daha enerjik… Ama bu duygu genellikle uzun sürmez. Birkaç gün içinde toplantılar, ödevler ve trafik arasında, eski yorgunluğumuza geri döneriz. Peki bu sadece bizim hissimiz mi, yoksa bilim de aynı şeyi mi söylüyor?
Tatilin Anlık Etkisi
Hollanda’da yapılan kapsamlı bir araştırma bu soruya net bir yanıt aramış (de Bloom, Geurts, & Kompier, 2013). Ortalama 23 gün tatil yapan katılımcıların sağlık durumu, yorgunluk, memnuniyet, ruh hali, gerginlik ve enerji düzeyi, tatil öncesinde, tatil sırasında ve tatil dönüşünde değerlendirilmiş.
Sonuçlar çok tanıdık: Tatil başladıktan hemen sonra iyi oluş seviyeleri artmaya başlıyor. İlk dört günde bile hissedilir bir iyileşme varken, 8. günde zirve yapılıyor. Tatilin “çekirdek fazı” denilen bu dönem, ruh halinin en parlak olduğu zaman olarak saptanmış (Strauss-Blasche, Ekmekcioglu, & Marktl, 2000). İşte bu yüzden çoğu kişi “asıl tatili” ortalarda hissettiğini söyler.
Tatil Sonrası Düşüş
Ne yazık ki bu etkiler kalıcı değil. İşe dönüşün ilk haftasında iyi oluş düzeyi, tatil öncesi seviyelere geri dönüyor (de Bloom et al., 2009; Westman & Eden, 1997). Yani tatil, hızlı ama kısa süreli bir enerji yüklemesi olarak kalıyor. Çoğumuzun pazartesi sabahı yaşadığı “tatil bitmiş sendromu” aslında bilimsel verilerle doğrulanıyor (Nawijn, Marchand, Veenhoven, & Vingerhoets, 2010).
Ama ilginç bir ayrıntı var: Daha uzun tatil yapan katılımcılar, tatilden dört hafta sonra bile kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmiş (Lounsbury & Hoopes, 1986; de Bloom et al., 2013). Bu bulgu, süreyle ilgili tek avantajın, tatilin etkisini biraz daha uzatabilmesi olduğunu gösteriyor.
Etkiyi Ne Belirliyor?
Asıl farkı yaratan şey tatilin içeriği. Katılımcılar, sosyal aktivitelere, dinlenme ve sevdikleri şeylere zaman ayırdıkça tatilin etkisi artmış (Fritz & Sonnentag, 2006; Nawijn et al., 2010). Yani tatilin faydası sadece “uzaklaşmak” değil, nasıl yaşandığıyla ilgili. Aileyle geçirilen zaman, arkadaş buluşmaları veya paylaşılan deneyimler, ruhsal olarak en büyük kazanımları sağlıyor (Westman & Eden, 1997). Pasif dinlenme dediğimiz uyku, hiçbir şey yapmadan geçirilen saatler ve basit keyifler, zihni toparlamada güçlü bir etki bırakıyor (de Bloom et al., 2013).
Teorik Çerçeve
Bu bulgular, Pozitif Duygu Genişletme ve İnşa Teorisi’yle uyumlu (Fredrickson, 2001). Teoriye göre olumlu deneyimler, zihnimizi açıyor, yaratıcılığı, sosyal bağları ve problem çözme becerilerini güçlendiriyor. Tatilde hissettiğimiz iyimserlik, aslında zihinsel kaynaklarımızı genişletiyor. Ayrıca Öz-Belirleme Teorisi (Ryan & Deci, 2000), tatilde yaşadığımız özerklik hissi ve sosyal bağların, uzun vadeli iyi oluş halini desteklediğini vurguluyor.
Peki Biz Ne Yapabiliriz?
Bilim diyor ki: Evet, tatil iyi gelir. Ama çoğunlukla kısa süreli. Bu, tatillerin değersiz olduğu anlamına gelmez; aksine, onlardan nasıl daha çok fayda sağlayabileceğimizi gösterir (de Bloom et al., 2013). Tatilin ruhunu gündelik hayata taşımak, etkilerini uzatmanın en önemli yolu.
Psk. Kübra Özlem Ertilav: Eylül Köşe Yazısı
Bunun için şunlara öncelik verebiliriz; küçük molalar yaratın, sosyal bağlarınıza yatırım yapın: keyif alanlarınıza zaman ayırın. Ayrıca tatilde kazandığınız uyku kalitesini şehir hayatına uyarlamak, bedenin toparlanmasına yardımcı olur (Harma, 2006).
Sonuç olarak, tatilin gücü yalnızca deniz kenarında geçirilen günlerde değil; o günlerden kalan dinginliği, yoğun hayatın içine taşıyabilmemizde yatıyor. Tatiliniz ister 4 gün, ister 3 hafta olsun; sevdiklerinizle kaliteli zaman geçirmek, kendinize boşluk yaratmak ve size keyif veren şeylere öncelik vermek ruhsal sağlığınıza katkıda bulunur. En önemlisi, tatili bitmiş bir anı olarak değil, gündelik hayatın içine serpiştirilmiş bir hâl olarak görmektir.
Kaynakça
-
Belkic, K., Landsbergis, P. A., Schnall, P. L., & Baker, D. (2004). Is job strain a major source of cardiovascular disease risk? Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 30(2), 85–128. https://doi.org/10.5271/sjweh.769
-
de Bloom, J., Geurts, S. A. E., & Kompier, M. A. J. (2013). Vacation (after-) effects on employee health and well-being, and the role of vacation activities, experiences and sleep. Journal of Happiness Studies, 14(2), 613–633. https://doi.org/10.1007/s10902-012-9345-3
-
de Bloom, J., Kompier, M., Geurts, S., de Weerth, C., Taris, T., & Sonnentag, S. (2009). Do we recover from vacation? Meta-analysis of vacation effects on health and well-being. Journal of Occupational Health, 51(1), 13–25. https://doi.org/10.1539/joh.L8020
-
Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218–226. https://doi.org/10.1037/0003-066X.56.3.218
-
Fritz, C., & Sonnentag, S. (2006). Recovery, well-being, and performance-related outcomes: The role of workload and vacation experiences. Journal of Applied Psychology, 91(4), 936–945. https://doi.org/10.1037/0021-9010.91.4.936
-
Harma, M. (2006). Workhours in relation to work stress, recovery and health. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 32(6), 502–514. https://doi.org/10.5271/sjweh.1055
-
Lounsbury, J. W., & Hoopes, L. L. (1986). A vacation from work: Changes in work and nonwork outcomes. Journal of Applied Psychology, 71(3), 392–401. https://doi.org/10.1037/0021-9010.71.3.392
-
Nawijn, J., Marchand, M. A., Veenhoven, R., & Vingerhoets, A. J. J. M. (2010). Vacationers happier, but most not happier after a holiday. Applied Research in Quality of Life, 5(1), 35–47. https://doi.org/10.1007/s11482-009-9091-9
-
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68–78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68
-
Strauss-Blasche, G., Ekmekcioglu, C., & Marktl, W. (2000). Does vacation enable recuperation? Changes in well-being associated with time away from work. Occupational Medicine, 50(3), 167–172. https://doi.org/10.1093/occmed/50.3.167
-
Westman, M., & Eden, D. (1997). Effects of a respite from work on burnout: Vacation relief and fade-out. Journal of Applied Psychology, 82(4), 516–527.
