Teknolojinin ilerlemesi pek çok alanı etkilemektedir. Bu gelişmelerden etkilenen belki de en önemli alanlardan ikisi psikiyatri ve psikoloji alanlarıdır. Günümüzde hepimizin az çok aşina olduğu yapay zekâ teknolojileri, bireylerin psikolojisini de etkilemekte; bazen psikoterapist gibi bazen arkadaş gibi bazen de öğretmen gibi kullanılmalarına sebep olabilmektedir. Peki yapay zekâ nedir? Psikopatolojiler ile ilişkisi nasıl açıklanabilir?
Yapay Zekâ Nedir?
Yapay zekâ, makinenin bilişsel olarak insanlardaki algılama, akıl yürütme, mantıklı düşünme, karar verme ve problemleri çözme becerilerini taklit etme yeteneği olarak tanımlanmaktadır (Jeong, 2020). Aynı zamanda insan müdahalesinin en az olduğu ve akıllı davranışın modellendiği makine kullanımı anlamına da gelmektedir (Delanerolle ve ark., 2021).
Yapay zekâ ile ilgili araştırmaların başlangıç tarihi Alan Turing adındaki İngiliz mantık ve matematikçisine kadar gitmektedir. Turing, 1950 yılında yayınladığı Bilgisayar Makineleri ve Zekâ [Computing Machinery and Intelligence] isimli makalesinde “Makineler düşünebilir mi?” sorusuyla bu alandaki çalışmaların başlamasına öncülük etmiştir (Öz, 2023). O zamandan itibaren arada durgunluk dönemleri yaşansa da bu alandaki çalışmalar günümüzde artmaya devam etmektedir.
Yapay Zekâ Destekli Sohbet Robotlarının Psikopatolojilerle İlişkisi
Psikoloji alanında yapay zekânın kullanımıyla pek çok avantaj ve dezavantaj ortaya çıkmıştır. Avantajları arasında erken teşhis, psikolojik desteğin sağlanması, ilaç geliştirilmesinde yardımcı olması ve ruh sağlığı alanında çalışanlar için eğitim programları oluşturması örnek olarak gösterilebilirken (Konyalı ve ark., 2025); dezavantajları arasında verilerin gizliliğinin korunması ve güvenliğinin sağlanması konusunda sorunların olması, sorumluluk ve hesap verebilirlik konularının belirsiz olması örnek gösterilebilir (Singil, 2022).
Bütün bunlara rağmen yapay zekâ, ruh sağlığı alanında gittikçe artan bir kullanıma sahiptir. Bazen psikoterapistlere yardımcı kaynak görevi görürken, bazen kendi başına psikoterapist gibi davranarak doğrudan hizmet verebilmektedir (Fiske ve ark., 2019). Lim ve arkadaşlarının 2022’de yaptığı çalışmada, sohbet robotları psikoterapide kullanılmış, bu sayede yetişkinlerde anksiyete ve depresyonun azaldığı gözlenmiştir.
Psikoterapide yapay zekâ destekli pek çok sohbet robotu kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları:
ELIZA
1960’lı yıllarda Rogeryan yaklaşımı benimseyerek geliştirilen bu yapay zekâ teknolojisi, soru-cevap formatında, Roger’ın empatik iletişim tarzını taklit ederek danışanlara hizmet vermekteydi (Weizenbaum, 1966; Luxton, 2014).
PARRY
Bu program, Turing Testi’ni geçen ilk program olarak da bilinmektedir ve paranoid şizofreni hastalarının simülasyonu olarak programlanmıştır. Yapay paranoid şizofreni durumları oluşturularak, ruh sağlığı profesyonellerinin kendini bu alanda eğitmesi amaçlanmıştır (Luxton, 2014).
Woebot
BDT’de kullanılan yöntemleri günlük konuşma tarzına uyarlayarak bireyin duygularını, davranışlarını ve düşüncelerini anlamaya çalışmaktadır (Eltahawy ve ark., 2024).
Mobilyze
Depresyon için çok yönlü tedavi edici araç olarak tasarlanmıştır. BDT tekniklerinden faydalanan programı kullanan bireylerin, majör depresif bozukluk ve kaygı belirtilerinde azalmalar olduğu gözlenmiştir (Burns ve ark., 2011).
DDT Koçu
Diyalektik Davranış Terapisinin ilkelerini kullanmaktadır. Sınırda kişilik bozukluğu ve madde kullanım bozukluğunda terapötik ittifakı güçlendirmek amacıyla programlanmıştır (Rizvi ve ark., 2011).
TSSB Koçu
Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşayan bireylerin “yeniden yaşama” semptomları ortaya çıktığında BDT ilkelerini kullanarak başa çıkmalarına yardımcı olmak için tasarlanmıştır (Kuhn ve ark., 2014).
Bununla birlikte SARA, TESS, Deprexis, Moodcare olmak üzere pek çok sohbet robotu bulunmaktadır.
Sonuç
Gittikçe büyüyen ve büyürken avantaj ve dezavantajları da beraberinde getiren yapay zekâ teknolojileri, psikoloji ve psikiyatri alanındaki kullanımıyla gündemdeki yerini almıştır. Pek çok insan yapay zekâ destekli sohbet robotlarını psikoterapist gibi kullanmaya başlasa da bu teknolojilerin terapiye alternatif kaynaklar olduğu unutulmamalıdır. Zira yapay zekâ, bir insanın vereceği duygusal tepkileri veremeyebilir, karmaşık psikopatolojiler üzerinde insana özgü anlayış ve empatik beceriyi gösteremeyebilir. Kullanımında dikkatli olunmalı ancak bilgisinden de yeri geldiğinde faydalanılmalıdır.
Kaynaklar
Burns, M. N., Begale, M., Duffecy, J., Gergle, D., Karr, C. J., Giangrande, E. ve Mohr, D. C. (2011). Harnessing context sensing to develop a mobile intervention for depression. Journal of Medical Internet Research, 13(3).
Delanerolle, G., Yang, X., Shetty, S., Raymont, V., Shetty, A., Phiri, P., Hapangama, D. K., Tempest, N., Majumder, K., Shi, J. Q. (2021). Artificial intelligence: A rapid case for advancement in the personalization of gynaecology/obstetric and mental health care. Women’s Health. 17, 1-20.
Eltahawy, L., Essig, T., Myszkowski, N. ve Trub, L. (2024). Can robots do therapy?: Examining the efficacy of a CBT bot in comparison with other behavioral intervention technologies in alleviating mental health symptoms. Computers in Human Behavior: Artificial Humans, 2(1), 100035.
Fiske, A., Henningsen, P. ve Buyx, A. (2019). Your robot therapist will see you now: Ethical implications of embodied artificial intelligence in psychiatry, psychology, and psychotherapy. Journal of Medical Internet Research, 21(5).
Jeong, G.H. (2020). Artificial intelligence, machine learning, and deep learning in women’s health nursing. Korean Journal of Women Health Nursing. 26(1), 5-9.
Konyalı, A., Naipoğlu, C., Güner, S., Bakkal, İ. ve Çelik, A. R. (2025). Psikolojide yapay zekâ kullanımı ve uygulamaları. Journal of Kocaeli Health and Technology University, 3(1), 1-17.
Kuhn, E., Greene, C., Hoffman, J., Nguyen, T., Wald, L., Schmidt, J., Ramsey, K. M. ve Ruzek, J. (2014). Preliminary evaluation of PTSD coach, a smartphone app for post-traumatic stress symptoms. Military Medicine, 179(1), 12–18.
Lim, S. M., Shiau, C. W. C., Cheng, L. J. ve Lau, Y. (2022). Chatbot-delivered psychotherapy for adults with depressive and anxiety symptoms: A systematic review and meta-regression. Behavior Therapy, 53(2), 334–347.
Luxton, D. (2014). Artificial intelligence in psychological practice: Current and future applications and implications. Professional Psychology: Research and Practice. 45(5).
Öz, Ş. M. (2023). İnsan-yapay zekâ dönüşümü: Akıllı haz makineleri [Yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi].
Rizvi, S., Dimeff, L., Skutch, J., Carroll, D. ve Linehan, M. (2011). A pilot study of the DBT coach: An interactive mobile phone application for individuals with borderline personality disorder and substance use disorder. Behavior Therapy, 42(4), 589-600.
Singil, N. (2022). Yapay zekâ ve insan hakları. Public and Private International Law Bulletin, 42(1), 121-158.
Weizenbaum, J. (1966). ELIZA-A computer program for the study of natural language communication between man and machine. Communications of the ACM, 9(1), 36-45.
