Günümüzde sosyal medya, hayatımızın ayrılmaz bir parçası. Kimimiz sabah uyanır uyanmaz Instagram’da hikâyelere bakıyor, kimimiz TikTok’ta saatlerimizi geçiriyoruz. Bu platformlar, başkalarıyla bağ kurmamızı ve kendimizi ifade etmemizi sağlarken aynı zamanda sürekli bir “karşılaştırma vitrini” sunuyor (Holland & Tiggemann, 2017). Karşımızda her zaman en iyi açıyla çekilmiş fotoğraflar, filtreden geçmiş kusursuz yüzler, en parlak anların özenle seçilmiş kareleri var. Peki, bu “ideal” görüntüler bizde nasıl bir etki bırakıyor, hiç düşündünüz mü?
Mükemmeliyetçilik ve Sosyal Medya
Hewitt ve Flett’in (1991) çok boyutlu mükemmeliyetçilik modeli, bu soruya ışık tutuyor. Özellikle “sosyal olarak dayatılan mükemmeliyetçilik” kavramı, sosyal medya çağında giderek daha görünür hale geldi (Smith vd., 2021). Bu tür mükemmelliyetçilikte kişi, başkalarının onayını almak ve beklentilerini karşılamak için kendini kusursuz olmaya zorlar. Sosyal medyada sürekli “en iyi versiyonunu” sunma baskısı, bu eğilimi güçlendiriyor (Flett vd., 2016).
Sosyal Medyada Karşılaştırma Tuzağı
Festinger’in (1954) sosyal karşılaştırma teorisine göre, insanlar kendilerini başkalarıyla kıyaslayarak değerlendirir. Fardouly ve arkadaşlarının (2015) araştırması, sosyal medyada yapılan karşılaştırmaların özellikle kadınlarda beden memnuniyetsizliğini ve mükemmeliyetçi eğilimleri artırdığını ortaya koydu. Yani ekranda gördüğümüz “mükemmel” görüntüler, farkında olmadan kendimizi yetersiz hissetmemize neden olabiliyor (Vogel vd., 2014).
Mükemmeliyetçilik Zararlı Bir Özellik Mi?
Mükemmeliyetçiliğin her türü zararlı değildir (Stoeber & Otto, 2006). Uyumlu mükemmeliyetçilik, kişinin kendini geliştirme isteği ve yüksek motivasyonla ilişkilidir. Ancak uyumsuz mükemmeliyetçilik, başarısızlık korkusu, erteleme, depresyon ve kaygıyla yakından bağlantılıdır (Flett & Hewitt, 2002). Smith ve arkadaşlarının (2021) bulguları, Instagram’daki “ideal benlik” sunumlarının özellikle uyumsuz mükemmelliyetçiliği beslediğini gösteriyor. Bu yalnızca estetik kaygılarla sınırlı değil; başarı, yaşam tarzı ve ilişkiler gibi pek çok alanda da geçerlidir (Sherry vd., 2016).
Bağımlılık Döngüsü
Yang ve Ha’nın (2021) çalışması, mükemmelliyetçilik ve sosyal medya bağımlılığı arasındaki bağlantıyı açıklayan bir döngü öneriyor:
MÜKEMMELİYETÇİLİK → SOSYAL MEDYA BAĞIMLILIĞI → SOSYAL KARŞILAŞTIRMA
Kısacası, kişi “mükemmel” görünme ihtiyacı duydukça daha fazla çevrimiçi vakit geçiriyor; bu da daha fazla karşılaştırmaya ve daha yoğun kaygıya yol açıyor.
Psikolojik Sonuçlar
Uyumsuz mükemmeliyetçilik ve yoğun sosyal karşılaştırma, depresyon, anksiyete ve yalnızlık hissini artırabiliyor (Flett vd., 2016; Sherry vd., 2016). Özellikle ergenler ve genç yetişkinlerde öz-değerin görünüm temelli şekillenmesi, uzun vadede psikolojik iyi oluşu zedeleyebiliyor (Curran & Hill, 2019).
Ne Yapılmalı?
Araştırmalar, bu döngüyü kırmak için birkaç etkili strateji olduğunu gösteriyor:
-
Öz-şefkat geliştirmek: Neff (2003), kişinin kendi hatalarını ve kusurlarını insan olmanın doğal bir parçası olarak kabul etmesinin mükemmeliyetçi baskıyı azalttığını vurguluyor (Diedrich vd., 2014).
-
Dijital detoks: Belirli gün veya saatlerde sosyal medyadan uzak durmak, karşılaştırma döngüsünü zayıflatıyor (Beyens vd., 2020).
-
Tetikleyici içerikleri azaltmak: Takip listenizdeki sizi olumsuz etkileyen hesapları gözden geçirmek, daha sağlıklı bir dijital ortam yaratıyor (Meier & Schäfer, 2018).
Sosyal medya, ilham veren, eğlendiren ve bağlantı kurmamıza yardım eden güçlü bir araç olabilir. Ancak “mükemmellik” tuzağına düştüğümüzde, bu alan kolayca yıpratıcı bir hâl alır (Fardouly vd., 2015). Çözüm, tamamen uzaklaşmak değil; bilinçli, dengeli ve kendimize karşı nazik bir şekilde kullanmaktır (Neff, 2003).
Unutmayalım, filtreler ekrandaki görüntüyü değiştirebilir ama kendi değerimizi belirlemez. Gerçek yaşamın kusurları, samimiyetin ve insan olmanın bir parçasıdır. Kendimizi çevrimiçi ortamdan ibaret görmediğimizde, hem içsel huzurumuz hem de ilişkilerimiz daha sağlıklı hâle gelir.
Kaynakça
-
Beyens, I., Pouwels, J. L., van Driel, I. I., Keijsers, L., & Valkenburg, P. M. (2020). The effect of social media on well-being differs from adolescent to adolescent. Scientific Reports, 10, 10763. https://doi.org/10.1038/s41598-020-67727-7
-
Curran, T., & Hill, A. P. (2019). Perfectionism is increasing over time: A meta-analysis of birth cohort differences from 1989 to 2016. Psychological Bulletin, 145(4), 410–429. https://doi.org/10.1037/bul0000138
-
Diedrich, A., Grant, M., Hofmann, S. G., Hiller, W., & Berking, M. (2014). Self-compassion as an emotion regulation strategy in major depressive disorder. Behaviour Research and Therapy, 58, 43–51. https://doi.org/10.1016/j.brat.2014.05.006
-
Fardouly, J., Diedrichs, P. C., Vartanian, L. R., & Halliwell, E. (2015). Social comparisons on social media: The impact of Facebook on young women’s body image concerns and mood. Body Image, 13, 38–45. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2014.12.002
-
Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117–140. https://doi.org/10.1177/001872675400700202
-
Flett, G. L., & Hewitt, P. L. (2002). Perfectionism and maladjustment: An overview of theoretical, definitional, and treatment issues. In G. L. Flett & P. L. Hewitt (Eds.), Perfectionism: Theory, research, and treatment (pp. 5–31). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/10458-001
-
Flett, G. L., Hewitt, P. L., Nepon, T., & Besser, A. (2016). Perfectionism cognition theory: The cognitive side of perfectionism. In F. M. Sirois & D. S. Molnar (Eds.), Perfectionism, health, and well-being (pp. 65–88). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-18582-8_4
-
Hewitt, P. L., & Flett, G. L. (1991). Perfectionism in the self and social contexts: Conceptualization, assessment, and association with psychopathology. Journal of Personality and Social Psychology, 60(3), 456–470. https://doi.org/10.1037/0022-3514.60.3.456
-
Holland, G., & Tiggemann, M. (2017). A systematic review of the impact of the use of social networking sites on body image and disordered eating outcomes. Body Image, 17, 100–110. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2016.11.001
-
Meier, A., & Schäfer, S. (2018). The positive side of social comparison on social network sites: How envy can drive inspiration on Instagram. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 21(7), 411–417. https://doi.org/10.1089/cyber.2017.0708
-
Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101. https://doi.org/10.1080/15298860309032
-
Sherry, S. B., Hewitt, P. L., Flett, G. L., Lee-Baggley, D. L., & Hall, P. A. (2016). Trait perfectionism and perfectionistic self-presentation in personality pathology. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 7(1), 36–46. https://doi.org/10.1037/per0000126
-
Smith, M. M., Sherry, S. B., Vidovic, V., Saklofske, D. H., Stoeber, J., & Benoit, A. (2021). Perfectionism and social media: A meta-analytic review. Personality and Individual Differences, 175, 110688. https://doi.org/10.1016/j.paid.2021.110688
-
Stoeber, J., & Otto, K. (2006). Positive conceptions of perfectionism: Approaches, evidence, challenges. Personality and Social Psychology Review, 10(4), 295–319. https://doi.org/10.1207/s15327957pspr1004_2
-
Vogel, E. A., Rose, J. P., Roberts, L. R., & Eckles, K. (2014). Social comparison, social media, and self-esteem. Psychology of Popular Media Culture, 3(4), 206–222. https://doi.org/10.1037/ppm0000047
-
Yang, H., & Ha, S. (2021). Perfectionism and social media addiction: Serial mediation of fear of missing out and social comparison. Frontiers in Psychology, 12, 684478. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.684478
