Ekim ayı geldiğinde doğa bir dönüşüm sürecine girer. Ağaçlar sararıp yapraklarını döker, havalar serinler, günler kısalır. Birçok kişi bu mevsimi romantik bulsa da bazıları için sonbahar, içsel bir ağırlık ve hüzün anlamına gelir. Halk arasında “sonbahar melankolisi” diye bilinen bu ruh hali, aslında normal bir duygu değişiminden ibaret olabilir. Ancak bu belirtiler belirginleşip günlük yaşamı etkilemeye başladığında akla gelen kavram “mevsimsel duygudurum bozukluğu (MDB)”dur.
Mevsim geçişlerinde yaşanan ruh hali dalgalanmaları oldukça yaygındır. Havanın erken kararması, güneş ışığının azalması, sosyal aktivitelerin düşmesi kişide hafif bir hüzün, içe kapanma ya da motivasyon eksikliğine yol açabilir. Bu durum kısa süreli olur, kişi günlük sorumluluklarını yerine getirmeye devam eder. Çoğu zaman sıcak bir içecek, yürüyüş ya da sosyal destekle bu melankoli hafifler.
Mevsimsel Duygudurum Bozukluğu (MDB)
Mevsimsel duygudurum bozukluğu, psikiyatride tanımlanmış bir depresyon türüdür. Genellikle sonbahar sonu ve kış aylarında ortaya çıkar, ilkbahar ve yaz aylarında hafifler.
Belirtileri şunlardır:
-
Sürekli çökkün ruh hali
-
İlgi ve zevk kaybı
-
Enerji azalması, aşırı uyuma isteği
-
İştah artışı, özellikle karbonhidrat tüketiminde artış
-
Konsantrasyon güçlüğü
-
Sosyal geri çekilme
Bu belirtiler birkaç gün değil, haftalarca sürebilir ve kişinin iş, okul ve aile hayatını olumsuz etkiler. MDB, kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür ve genellikle 20’li yaşlarda başlar.
Güneş Işığı, Biyoloji ve Ruh Hali
Bilimsel araştırmalar, MDB’nin en önemli sebeplerinden birinin güneş ışığının azalması olduğunu göstermektedir. Güneş ışığı azaldığında beyinde serotonin düzeyi düşer, bu da depresif ruh halini tetikleyebilir. Aynı zamanda melatonin hormonu artar, kişi kendini sürekli uykulu ve yorgun hisseder.
Bu nedenle bu durum yalnızca “psikolojik bir kapris” değil, biyolojik temeli olan bir rahatsızlıktır.
Hukuk ve Çalışma Hayatı Boyutu
MDB’nin yalnızca klinik değil, toplumsal ve hukuki bir yönü de vardır. Bu bozukluğu yaşayan kişiler iş hayatında verimlilik kaybı, sık devamsızlık veya performans düşüklüğü yaşayabilir. Bu durum işverenle çalışan arasında hukuki tartışmalara yol açabilir.
Avrupa’daki bazı ülkelerde mevsimsel depresyon, “iş gücü kaybı” kapsamında değerlendirilip sağlık raporlarıyla desteklenmektedir. Türkiye’de de psikolojik rahatsızlıkların iş hukuku kapsamında giderek daha görünür hâle geldiği gözlemlenmektedir.
Ne Yapılabilir?
Mevsimsel duygudurum bozukluğu tedavi edilebilir bir rahatsızlıktır. Uygulanan yöntemler arasında:
-
Işık terapisi: Güneş ışığını taklit eden özel lambalarla tedavi
-
Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi ile düşünce kalıplarının yeniden yapılandırılması
-
İlaç tedavisi: Psikiyatrist kontrolünde antidepresan kullanımı
-
Yaşam tarzı düzenlemeleri: Düzenli egzersiz, dengeli beslenme, sosyal etkileşim
Ayrıca basit görünen alışkanlıklar da etkili olabilir: Gün ışığında yürüyüş yapmak, uyku düzenini korumak ve sosyal bağlantıları sürdürmek MDB’nin etkilerini hafifletebilir.
Sonuç
Sonbahar, doğanın döngüsünün bir parçasıdır ve biz de bu döngünün içindeyiz. Kimi zaman hafif bir melankoli normaldir; hatta insanı içe dönmeye ve kendini dinlemeye teşvik eder. Ancak bu hüzün haftalarca sürüyor, enerji kaybına ve hayat kalitesinde düşüşe neden oluyorsa, mevsimsel duygudurum bozukluğu akla gelmelidir.
Psikolojiyi anlamak kadar, bu durumun toplumsal ve hukuki yansımalarını da fark etmek önemlidir. Sonbahar bize yalnızca yaprakların sararmasını değil, insan ruhunun kırılganlığını da hatırlatır.
Kaynakça
-
American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5-TR).
-
Rohan, K. J. (2018). Seasonal Affective Disorder: Etiology, Treatment, and Prevention. Current Psychiatry Reports, 20(12), 117.
-
Lam, R. W., Levitan, R. D. (2000). Pathophysiology of Seasonal Affective Disorder: A Review. Journal of Psychiatry & Neuroscience, 25(5), 469–480.
-
Türkiye Psikiyatri Derneği (2024). Mevsimsel Duygudurum Bozukluğu Bilgilendirme Notu.
