Bu makale, sanat terapisinin bireyin kendilik ifadesini ve psikolojik bütünleşmeyi nasıl desteklediğini ele almaktadır. Sanatın felsefi ve psikolojik temellerinden yola çıkarak, sanat terapisinin sözsüz bir ifade biçimi olarak bireyin iç dünyasına ulaşmada nasıl bir araç olduğu incelenmiştir. Kuramsal altyapı, Freud’un öğrencisi Otto Rank’ın “karmaşık insan” görüşü, Jung’un sembollerle bireyleşme süreci ve Winnicott’un “gerçek kendilik” kavramları ile desteklenmiştir. Sanat terapisi uygulamalarının, bastırılmış duyguların dışa vurulması, çatışmaların bütünleştirilmesi ve yaratıcı enerjinin dönüştürülmesiyle bireyin psikolojik bütünleşmesine katkıda bulunduğu gözlemlenmektedir.
Tarih boyunca sanat, yalnızca estetik bir üretim değil, aynı zamanda bireyin iç dünyasını ifade etme biçimi olmuştur. İnsan doğasının karmaşıklığı ve çok yönlülüğü, onun kendisini anlamlandırma sürecinde sanatla kurduğu ilişkiyi özel bir yere yerleştirir. Sanat, yalnızca yaşamın bir yansıması değil; aynı zamanda onu dönüştüren bir ifade biçimidir. Oscar Wilde’ın ifade ettiği gibi, “Hayatın sanatı, sanatın hayatı taklit ettiğinden daha çok taklit ettiğini ileri sürüyorum… Hayatın amacı, kendini ifade tarzı bulmaktır ve sanat, bunu gerçekleştirmesi için hayata harika formlar sunar” (Akt. Artun, 2015). Bu bağlamda sanat terapisi, bireyin psikolojik iyilik halini destekleyen ve kendilik ifadesini derinleştiren çok yönlü bir araç olarak karşımıza çıkar.
Sanat, İnsan ve Kendilik İfadesi
İnsanı anlamaya yönelik tüm düşünsel çabalar, onun çok yönlü doğasını tanımlamakla başlar. Otto Rank’ın (2013) da vurguladığı gibi insan, hem karmaşık hem de yaratıcı bir varlıktır. Sanat, bu yaratıcı yönün dışa vurulmasında ve bireyin kendini tanımasında güçlü bir araç işlevi görür. Bradley (1991), sanatın başlı başına bir amaç olduğu fikrinin abartılmasının, insan hayatının tek veya en yüce amacı olduğu inancından kaynaklandığını belirtir. Bu, sanatın yaşamla olan derin bağını ve anlam üretme kapasitesini gözler önüne serer.
Sanatın tedavi edici yönünü anlamak için beynin işleyişi de dikkate alınmalıdır. Psikolog Ley’in belirttiği üzere, “Bir kimse sol beyin yarım küresini sağ beyin yarım küresinin kilidini açmak için kullanamaz” (Akt. Rubin, 2010, s. 92). Bu ifade, sanatın sözel olmayan yönünün zihinsel sağlık açısından neden bu kadar kıymetli olduğunu açıklar. Jakab’a göre ise sanat terapisinin eşsizliği, bireye “kendi gözleriyle dinleme” fırsatı vermesinde yatar (Akt. Rubin, 2010).
Sanat Terapisinde Kendilik İfadesi
Sanat terapisi, bireyin duygu, düşünce ve deneyimlerini imgelerle dışa vurmasına olanak tanıyan, sözsüz ama derinlikli bir süreçtir. Arnheim (1969), görsel sanat etkinlikleri sırasında oluşturulan imgelerin düşünceleri içerdiğini ve bu sürecin bireyin sadece görsel değil, duygusal olarak da harekete geçmesini sağladığını ifade eder. Benzer şekilde Betensky (1995), sanatın bireyi gerçek dünyaya bağlayan dinamik bir süreç olduğunu vurgular. Winnicott (1971), bireyin özgünlüğünü ve spontanitesini koruduğu yaratıcı varoluş hâlini “gerçek kendilik” olarak tanımlar. Sanat terapisi, bireyin bu gerçek kendilikle temasını sağlayan güvenli bir alan sunar. Jung’un (1964) bireyleşme süreci ve sembollerle çalışma anlayışı da bu süreci derinleştirir.
Sanatın Psikolojik Bütünleşmeye Katkısı
Sanat terapisi, yalnızca bireyin iç dünyasını değil, diğer insanlarla olan bağlarını da güçlendirir. Grup çalışmaları sırasında sanat yoluyla ifade edilen düşünce ve duygular, bireylerin birbiriyle empati kurmasını kolaylaştırır. Bu bağlamda, bireyler arasında bir anlam paylaşımı ve duygusal aktarım gerçekleşir. Sanat terapisi aynı zamanda duygusal regülasyon, öz farkındalık ve içgörü gelişimi için de bir zemin oluşturur (Nucho, 2003).
Wald (2003), sanat terapisinin terapötik hedeflerini şu şekilde sıralar: bastırılmış duyguları serbest bırakmak, iç-dış gerçeklik arasında köprü kurmak, çatışan duyguları bütünleştirerek ustalık duygusu kazanmak ve yaratıcı dürtüleri güvenli şekilde dışa vurmak. Bu bağlamda sanat, bireye hem iç dünyasını hem de sosyal çevresini yeniden inşa etme olanağı sunar. Botton ve Armstrong’a (2014) göre sanat; bireyin yaşantılarını aktarma, umut geliştirme, kederi yüceltme, olumlu özelliklerini fark etme, diğerlerinin yaşantılarından öğrenme ve duyarlılığını geliştirme gibi çok katmanlı katkılar sağlar.
Sonuç
Sanat terapisi, bireyin kendilik ifadesini, duygularını düzenleme ve içsel bütünlüğünü sağlama sürecinde etkili bir araç olarak öne çıkar. Söze dökülemeyen, bastırılmış ya da henüz bilinç düzeyine çıkmamış içeriklerin imgelerle çalışılması, hem terapötik hem de yaratıcı bir süreç sunar. Bu yazı, sanat terapisinin insanın doğasında var olan kendilik ifadesi arayışına nasıl dokunduğunu ve onun psikolojik bütünleşmesini nasıl desteklediğini kuramsal ve deneyimsel düzeyde tartışmayı amaçlamıştır. Gerek klinik uygulamalar gerekse akademik araştırmalar, sanatın birey için sadece bir ifade aracı değil, aynı zamanda bir dönüşüm yolu olduğunu göstermektedir.
Kaynakça
- Artun, A. (2015). Bir Muamma Sanat Hayat Aforizmalar. İstanbul: Metis.
- Becker, E. (2013). Ölümü İnkâr. Çev. A. Tüfekçi. İstanbul.
- Betensky, M. G. (1995). What do you see? Phenomenology of Therapeutic Art Expression. London: Jessica Kingsley Publisher.
- Bradley, A. C. (1991). Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear, and Macbeth. London.
- Rubin, J. A. (2010). Introduction to Art Therapy. NY: Guilford Press.
- Tunalı, İ. (1983). Grek Estetik’i. İstanbul.
- Wald, J. (2003). Clinical Art Therapy With Older Adults. In C. A. Malchiodi (Ed.), Handbook of Art Therapy. New York, NY: The Guilford Press.
- Rank, O. (1989). Art and Artists. New York.
- Kramer, E. (Akt. Rubin, 2010).
